Przedsiębiorcy mają trudności z obliczeniem, kiedy ZUS nie może już dochodzić od nich zaległych należności. Okazuje się jednak, że czasami muszą spłacić długi nawet sprzed dekady.
Przedawnienie ma za zadanie ograniczyć możliwość dochodzenia zobowiązań tylko do pewnego momentu, a przez to z jednej strony zmusić ZUS do szybkiego działania, a z drugiej – pozbawić przedsiębiorcę elementu niepewności. W przypadku należności z tytułu nieopłaconych składek jest to zagadnienie dość problematyczne, na pewno kwestii tej nie ułatwiały dość liczne na przestrzeni ostatnich lat zmiany przepisów w tym zakresie. Zawsze jednak przedawnienie powinno być rozpatrywane przez ZUS według stanu prawnego na dzień upływu terminu przedawnienia. Obecnie zgodnie z obowiązującym brzmieniem art. 24 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne przedawniają się po upływie pięciu lat, licząc od dnia ich wymagalności.
Warto prześledzić to zagadnienie, tym bardziej że dochodzenie przez ZUS zaległych składek sprzed wielu lat nie jest przypadkiem jednostkowym, a niejednokrotnie rodzi znaki zapytania co do jego prawidłowości. Chociaż obowiązek opłacania składek, a co za tym idzie prawo ZUS do ściągania zaległych należności, powinien być oczywisty dla każdego płatnika składek, to dochodzenie tych składek przez kilkanaście lat może się niektórym wydawać sporym nadużyciem. Pojawiały się nawet głosy, że ZUS działa wbrew prawu, bo przecież przepisy wyraźnie mówią o pięciu latach przedawnienia. Reguły nie są jednak tak proste, jakby się mogło wydawać, i w niektórych przypadkach ZUS może żądać składek sprzed 2010 r. Aby to zrozumieć, trzeba jednak prześledzić niezwykle skomplikowaną historię zmian przepisów w tym zakresie.
Bogata historia
Pierwotnie zasady przedawnienia należności z tytułu składek określały przepisy ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa o organizacji) przewidujące pięcioletni okres przedawnienia, a jednocześnie stanowiące wprost, że składek nie można było dochodzić, jeżeli od terminu ich płatności upłynęło 10 lat. Bieg terminu przedawnienia przerywało wówczas odroczenie terminu opłacenia należności z tytułu składek, rozłożenie spłaty tych należności na raty i każda inna czynność zmierzająca do ściągnięcia tych należności, jeżeli o czynności tej został zawiadomiony dłużnik. Pięcioletni okres przedawnienia przerwany np. wszczęciem postępowania egzekucyjnego biegł zatem na nowo od dnia zakończenia tego postępowania, jednak łącznie nie dłużej niż do upływu 10 lat od pierwotnego terminu ich płatności.
Zmianę w zakresie przedawnienia składek przyniosła ustawa systemowa, stanowiąc, że należności składkowe przedawniają się po pięciu latach, a w przypadku przerwania biegu przedawnienia - po 10 latach, licząc od dnia ich wymagalności. Rozwiązanie to było niekorzystne dla zobowiązanych, bo wystarczyło tylko raz przerwać bieg terminu przedawnienia, aby wydłużył się on znowu do lat 10. Ustawa systemowa nie powtórzyła już natomiast zapisu wprowadzającego próg czasowy na dochodzenie składek. Ustało zatem ograniczenie skutkujące niemożnością dochodzenia należności po upływie ustawowego dziesięciolecia. Ustawa systemowa w pierwotnym brzmieniem powielała z kolei zapisy ustawy o organizacji w zakresie przerwania biegu terminu przedawnienia.
Z dniem wejścia w życie ustawy z 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, tj. 1 stycznia 2003 r., weszły w życie nowe zasady przedawnień, wydłużając okres przedawnienia należności z tytułu składek do lat 10. Nowe przepisy różnicowały ponadto skutki pewnych zdarzeń, dzieląc je na takie, które powodują przerwanie lub zawieszenie terminu przedawnienia. Dziesięcioletni okres przedawnienia obowiązywał do 1 stycznia 2012 r., wówczas bowiem weszła w życie ustawa o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (dalej: ustawa deregulacyjna), która skracała okres przedawnienia należności z tytułu składek na rzecz ZUS do lat pięciu. Jednocześnie w myśl art. 27 ustawy deregulacyjnej do należności, dla których bieg przedawnienia rozpoczął się przed 1 stycznia 2012 r., stosuje się pięcioletni okres przedawnienia liczony od 1 stycznia 2012 r., chyba że przedawnienie zgodnie z dotychczasowymi przepisami nastąpiłoby wcześniej. W takim przypadku przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. To na ZUS ciąży obowiązek ustalenia daty przedawnienia wg zasad dotychczasowych oraz nowych i ostatecznie zastosowanie terminu wcześniejszego.
PRZYKŁAD
Tylko nowe zasady
Składka powinna być opłacona do 15 stycznia 2012 r. Ponieważ bieg terminu przedawnienia rozpoczął się po 1 stycznia 2012 r., zastosowanie ma pięcioletni okres przedawnienia, który rozpoczął się 16 stycznia 2012 r. i zakończy 16 stycznia 2017 r.
PRZYKŁAD
Korzystniej po nowemu
Składka powinna być opłacona do 15 czerwca 2006 r., a zatem bieg dziesięcioletniego terminu przedawnienia w świetle przepisów wtedy obowiązujących rozpoczął się 16 czerwca 2006 r. i zakończy się 16 czerwca 2016 r. Upływ terminu przedawnienia zgodnie z tymi przepisami nastąpi wcześniej niż pięcioletni termin liczony od 1 stycznia 2012 r. i kończący się 1 stycznia 2017 r.
Zastosowanie mają przepisy dotychczasowe.
PRZYKŁAD
Należności z 2010 roku
Składka powinna być opłacona do 15 sierpnia 2010 r. Bieg terminu przedawnienia rozpoczął się przed 1 stycznia 2012 r., należy zatem ustalić, czy dotychczasowy dziesięcioletni termin przedawnienia nastąpi wcześniej niż nowy pięcioletni termin. Bieg dziesięcioletniego terminu rozpocznie się 16 sierpnia 2010 r. i zakończy 16 sierpnia 2020 r., a więc nie wcześniej niż bieg terminu pięcioletniego liczonego od 1 stycznia 2012 r., który zakończy się 1 stycznia 2017 r.
Zastosowanie zatem znajdą przepisy dotyczące przedawnienia w nowym brzmieniu.
Definicja „należności z tytułu składek” została zawarta w art. 24 ust. 2 ustawy systemowej, zgodnie z którym należnościami tymi są składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata. Zasady dotyczące przedawnienia należności mają więc zastosowanie zarówno do składek i odsetek od nich, jak i do wszystkich pozostałych składników ww. należności. Zastosowanie mają również do należności z tytułu składek na Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, a także do składek na ubezpieczenie zdrowotne. W przypadku tych ostatnich przedawnienie na zasadach określonych w ustawie systemowej ma miejsce od 1 lipca 2004 r. zgodnie z art. 33 ust. 2 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, a obecnie na podstawie ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Niespójne reguły zawieszania
Zarówno ustawa o organizacji, jak i ustawa systemowa zawierały regulacje dotyczące przerwania, a następnie przerwania i zawieszenia biegu terminu przedawnienia składek. Zawieszenie oznacza, że pewnego okresu nie wlicza się do okresu przedawnienia, a po zakończeniu okresu zawieszenia przedawnienie biegnie dalej z uwzględnieniem czasu pomiędzy rozpoczęciem biegu a powstaniem przyczyny zawieszenia. I tak obecnie bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, od dnia zawarcia umowy o odroczeniu terminu płatności lub zawarciu układu ratalnego do dnia terminu płatności odroczonej należności z tytułu składek lub ostatniej raty. Co oznacza tak naprawdę to nierozpoczęcie? W skrócie to tyle, co jego wstrzymanie w momencie, kiedy powinien się rozpocząć, ale na skutek zawartej przed terminem płatności składki umowy o odroczenie terminu jej płatności początek okresu przedawnienia przesuwa się do czasu ustania tego stanu.
Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 24 ustawy systemowej zawieszenie biegu terminu przedawnienia następuje również:
wod dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego;
wjeżeli wydanie decyzji jest uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd; warunek jest taki, że zawieszenie biegu terminu przedawnienia trwa do dnia, w którym decyzja innego organu stała się ostateczna lub orzeczenie sądu się uprawomocniło, nie dłużej jednak niż przez dwa lata;
ww przypadku wydania przez ZUS decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia, od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna. (Taki przypadek zawieszenia obowiązuje dopiero od 2011 r. Przy wszczęciu postępowania na wniosek strony datą wszczęcia jest dzień wpływu wniosku do ZUS, jeśli natomiast postępowanie zakład wszczyna z urzędu, za taką datę można przyjąć pierwszą czynność wobec strony, którą zazwyczaj będzie doręczenie zawiadomienia o wszczęciu postępowania. Decyzje ustalające w rozumieniu tego przepisu, przynajmniej według interpretacji ZUS, to zarówno decyzje ustalające obowiązek podlegania ubezpieczeniom, podstawę wymiaru składek, jak i decyzje o wysokości zadłużenia czy dotyczące wymiaru składek z urzędu);
wod dnia śmierci spadkodawcy, tj. od dnia otwarcia spadku do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły dwa lata od śmierci spadkodawcy; jeśli zatem postępowanie spadkowe trwało krócej niż dwa lata, zawieszenie trwało również krócej, tyle ile postępowanie spadkowe, jeśli dłużej, zawieszenie wynosi maksymalnie dwa lata.
Dodatkowo w okresie od 1 stycznia 2003 r. do 30 czerwca 2004 r. bieg terminu przedawnienia podlegał zawieszeniu od dnia wszczęcia do dnia zakończenia postępowania przed sądem, np. w wyniku wniesienia odwołania od decyzji zakładu.
Inaczej było przed 1 stycznia 2003 r., kiedy to przepisy przewidywały przerwanie biegu terminu przedawnienia, co skutkowało tym, że termin był liczony od nowa. Po tej dacie przerwanie tego biegu następuje jedynie na skutek ogłoszenia upadłości. Po przerwaniu bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego lub jego umorzeniu. Co ważne, w nowo rozpoczętym terminie mogą znów wystąpić zdarzenia powodujące zawieszenie bądź przerwanie biegu przedawnienia.
Od każdego z zaistniałych okresów przerwania lub zawieszenia biegu terminu przedawnienia zależy ostateczna wymagalność nieopłaconych na rzecz ZUS składek.
PRZYKŁAD
Układ ratalny
Składka powinna być opłacona do 15 maja 2004 r., a zatem bieg dziesięcioletniego terminu przedawnienia, w świetle przepisów obowiązujących przed 1 stycznia 2012 r., powinien zakończyć się 16 maja 2014 r. Ponieważ należności zostały objęte 17 września 2010 r. układem ratalnym, który trwał do 17 września 2014 r. (cztery lata), termin przedawnienia przesunął się do 18 września 2018 r. Do obliczenia terminu przedawnienia należy więc zastosować korzystniejszy termin przedawnienia. Trwające zawieszenie przesunie również termin pięcioletniego okresu przedawnienia, liczonego od 1 stycznia 2012 r., o ponad dwa lata - aż do 18 września 2019 r. Należy zatem zastosować przedawnienie dziesięcioletnie według przepisów sprzed ostatniej nowelizacji.
PRZYKŁAD
Skuteczne zawieszenie
Składka za czerwiec 2006 r. powinna być opłacona do 15 lipca 2006 r. Przedawnienie powinno nastąpić po upływie 10 lat, czyli 16 lipca 2016 r. Na skutek objęcia należności z tytułu składek układem ratalnym zawartym 5 stycznia 2008 r. bieg terminu przedawnienia został skutecznie zawieszony na trzy lata do 5 stycznia 2011 r. Bieg terminu przedawnienia przesunie się więc na 16 lipca 2019 r. Ponieważ termin przedawnienia nastąpi wcześniej według nowych zasad, tj. 1 stycznia 2017 r., stosuje się te przepisy.
PRZYKŁAD
Zakończenie postępowania egzekucyjnego
Płatnik składek nie opłacił składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od marca 1999 do września 1999 r. W 2001 r. wszczęto postępowanie egzekucyjne, które w dalszym ciągu na rzecz ZUS prowadził naczelnik urzędu skarbowego. Faktyczne zakończenie postępowania egzekucyjnego nastąpiło przed 31 grudnia 2002 r., a zatem bieg terminu przedawnienia nie uległ wydłużeniu. Należności uległy przedawnieniu po 10 latach na mocy art. 24 ust. 4 ustawy systemowej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2011 r., ostatecznie 16 października 2009 r. Składki na ubezpieczenie zdrowotne za okres od marca do maja 1999 r. uległy przedawnieniu po pięciu latach na mocy art. 33 ust. 2 ustawy z 23 stycznia 2003r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia. Z kolei składki za okres od czerwca do września 1999 r. uległy przedawnieniu po 10 latach - na mocy art. 24 ust. 4 ustawy systemowej w zw. z art. 93 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Te należności uległy ostatecznie przedawnieniu 16 października 2009 r.
PRZYKŁAD
Ubezpieczenie zdrowotne
Przedsiębiorca zgłosił się jedynie do ubezpieczenia zdrowotnego, nie mając innego tytułu do ubezpieczeń. Składka za marzec 2006 r. powinna być opłacona do 10 kwietnia 2006 r. W dniu 15 października 2009 r. wszczęto postępowanie w sprawie wydania decyzji o podleganiu ubezpieczeniom społecznym za ten miesiąc. Decyzja ostatecznie, po trwającym ponad dwa lata postępowaniu przed sądem, uprawomocniła się 25 października 2011 r. Ponieważ bieg terminu przedawnienia rozpoczął się, lecz nie zakończył przed 1 stycznia 2012 r, do obliczenia biegu terminu przedawnienia należy zastosować korzystniejsze przepisy. Dziesiecioletni okres przedawnienia od dnia wymagalności składki, tj. od 11 kwietnia 2006 r., z uwzględnieniem okresu od dnia wszczęcia postępowania w sprawie podlegania ubezpieczeniom do dnia uprawomocnienia się decyzji upłynie 21 kwietnia 2018 r. Z kolei pięcioletni okres przedawnienia, liczony od dnia 1 stycznia 2012 r., upłynie 1 stycznia 2017 r. Okresu zawieszenia związanego z wydaniem decyzji się nie dolicza, skoro zakończył się on przed tym dniem. Należy zatem zastosować pięcioletni okres przedawnienia jako korzystniejszy.
PRZYKŁAD
Zobowiązany zmarł
Płatnik nie opłacił składek za okres od listopada 2008 r. do sierpnia 2009 r. Dłużnik zmarł w listopadzie 2009 r. Nie zostało przeprowadzane postępowanie spadkowe po zmarłym. Dziesięcioletni okres przedawnienia najstarszej zaległości mijałby 11 grudnia 2018 r., jednak okres zawieszenia spowodowany śmiercią dłużnika (trwający maksymalnie dwa lata) przedłużył termin przedawnienia najstarszej należności do 12 grudnia 2020 r. Pięcioletni okres przedawnienia jest korzystniejszy, zgodnie z nim wszystkie należności przedawnią się 1 stycznia 2017 r.
PRZYKŁAD
Upadłość likwidacyjna
Składka za luty 2004 r. powinna zostać opłacona do 15 marca 2004 r., sąd zaś 21 marca 2010 r. ogłosił upadłość likwidacyjną przedsiębiorstwa. Postanowienie o zakończeniu upadłości uprawomocniło się 15 października 2011 r. Ponieważ ogłoszenie upadłości powoduje przerwanie biegu terminu przedawnienia, biegnie on od początku od 16 października 2011 r. i powinien się zakończyć 16 października 2021 r. Ponieważ jednak bieg terminu rozpoczął się przed 1 stycznia 2012 r., należy ocenić, według jakich przepisów przedawnienie zakończy się wcześniej. Biorąc pod uwagę pięcioletni okres przedawnienia, należności przedawnią się wcześniej, tj. 1 stycznia 2017 r.
Aby zatem do należności, które stały się wymagalne przed 1 stycznia 2003 r. lub 1 stycznia 2012 r., zastosowanie znalazł nowy okres przedawnienia, nie mogły one ulec przedawnieniu według przepisów dotychczasowych. Kwestia stosowania wydłużonego (dziesięcioletniego) okresu przedawnienia do należności sprzed wejścia w życie zmian budziła spore wątpliwości w praktyce, ponieważ przepisy tego wprost nie stanowiły. W sprawie wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy, czego przykładem jest wyrok z 12 lipca 2007 r., sygn. akt I UK 37/07, w którym sąd stwierdził wprost, że dziesięcioletni termin przedawnienia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne wprowadzony od 1 stycznia 2003 r. odnosi się także do należności powstałych przed tym dniem i wówczas nieprzedawnionych (podobnie wypowiedział się w uchwale z 2 lipca 2008 r., sygn. akt II UZP 5/08). Liczne orzecznictwo w tej materii rozwiało ostatecznie te wątpliwości, choć z pewnością nie zadowoliło wszystkich zadłużonych klientów ZUS. Bez wątpienia jednak ustawodawca może dowolnie regulować kwestię przedawnienia roszczeń, w tym wydłużać terminy przedawnienia, i nie wpływa to w żaden sposób na wysokość zobowiązania, która jest stała. Do nieprzedawnionych należności stosować należy nie tylko nowy, wydłużony termin przedawnienia, lecz także wszystkie nowe przepisy dotyczące okoliczności mających wpływ na bieg tego terminu, to jest jego przerwanie i zawieszenie, o ile wymienione w nowych przepisach podstawy przerwania lub zawieszenia biegu przedawnienia powstały po tej dacie. Skutki wcześniejszych zdarzeń oceniać należy według przepisów obowiązujących w chwili ich zaistnienia.
Pierwsza czynność
Spore problemy sprawiała interpretacja pojęcia „pierwsza czynność zmierzająca do wyegzekwowania należności z tytułu składek”. Ustawodawca nie precyzuje wprost, co należy rozumieć pod pojęciem takiej czynności. Może nią być zatem każda aktywność zmierzająca do wykonania obowiązku przez zobowiązanego. Bez wątpienia jest nią wystawienie tytułu wykonawczego przez właściwy organ (tak wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 listopada 2000 r., sygn. akt III SA 3295/99). O czynności tej dłużnik powinien zostać zawiadomiony. Zgodnie z orzecznictwem poza wystawieniem tytułu wykonawczego przez czynność egzekucyjną należy rozumieć tylko takie działania, tj. orzeczenia, pisma kierowane do strony, np. zawiadomienia o zajęciu, upomnienie przedegzekucyjne, z których treści czy uzasadnienia wynika bezpośrednio, że zmierzają one do ściągnięcia zaległości (np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 9 grudnia 2009 r., sygn. akt V SA/Wa 1479/09).
Co do zasady zatem za podstawę zawieszenia ZUS uznaje datę doręczenia płatnikowi składek upomnienia, pod warunkiem że w ślad za tym upomnieniem zostaną podjęte natychmiast czynności wdrażające egzekucję. Jeśli tych czynności nie podjęto niezwłocznie, to za datę zawieszenia można uznać dopiero datę doręczenia tytułów egzekucyjnych. Brak możliwości doręczenia powoduje, że egzekucja nie może być wszczęta. Gdyby natomiast została wszczęta pomimo nieprawidłowego doręczenia, wówczas musi być umorzona. Skutek dla przedawnienia jest taki, jak gdyby egzekucja nigdy nie miała miejsca, a zatem nie nastąpiło skuteczne zawieszenie przerwania biegu przedawnienia. Co więcej, aby można było mówić o zawieszeniu biegu terminu przedawnienia, postępowanie egzekucyjne musi zostać wszczęte zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.
PRZYKŁAD
Brak pouczenia
Deklaracje rozliczeniowe, na podstawie których wystawiono tytuły wykonawcze, nie zawierały stosownego pouczenia, że mogą one stanowić podstawę do wystawienia tytułu wykonawczego. W takiej sytuacji do zawieszenia biegu terminu przedawnienia nie doszło.
PRZYKŁAD
Nieaktualny adres
Upomnienie przedegzekucyjne zostało wysłane na nieaktualny adres płatnika składek. ZUS uznał, że zostało doręczone skutecznie w trybie awizo, tym samym zawiesiło bieg terminu przedawnienia. Płatnik wniósł zarzuty do egzekucji, podnosząc zgłoszenie w ZUS aktualnej siedziby firmy. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia nie nastąpiło.
PRZYKŁAD
Bezskuteczność egzekucji
Spółka ma nieopłacone składki za okres luty 1999 r. - czerwiec 2001 r. W czerwcu 2003 r. wystawiono upomnienie, a następnie w listopadzie tego roku wystawiono i doręczono płatnikowi tytuły egzekucyjne. Egzekucja okazała się bezskuteczna. W tym przypadku okres zawieszenia można liczyć dopiero od daty doręczenia tytułów, a nie upomnienia, z uwagi na to, że tytuły nie zostały wystawione niezwłocznie do umorzenia postępowania z uwagi na bezskuteczność.
PRZYKŁAD
Wadliwe zajęcie rachunku
Spółka z o.o. miała nieopłacone należności z tytułu składek za okres marzec 2009 r. – sierpień 2012 r. 5 listopada 2013 r. wystawiono tytuły wykonawcze do zajęcia rachunku bankowego, doręczone płatnikowi 9 listopada 2013 r. Spółka złożyła zarzuty na postępowanie egzekucyjne, które zostały uwzględnione, na skutek czego egzekucja jako wadliwie wszczęta została umorzona w 27 grudnia 2013 r. Ponieważ postępowanie egzekucyjne zostało umorzone jako wadliwe, nie można uznać, że wpłynęło ono w jakiś sposób na wydłużenie okresu przedawnienia.
Warto jeszcze przypomnieć kwestię przedawnienia zobowiązań określonych decyzjami na osoby trzecie. Przed 1 stycznia 2003 r. ustawa systemowa nie określała odrębnego terminu przedawnienia w stosunku do tej kategorii osób. Obecnie okresu przedawnienia należności wynikających z decyzji przenoszących odpowiedzialność nie należy łączyć z okresem przedawnienia tych należności w ogóle (w stosunku do podstawowego płatnika). W myśl art. 24 ust. 5d ustawy systemowej przedawnienie należności z tytułu składek wynikających z decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej lub następcy prawnego następuje po upływie pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym decyzja została wydana. Tak jednoznaczne brzmienie przepisu pozwala na przyjęcie, że doręczenie tej decyzji nie ma znaczenia dla rozpoczęcia biegu przedawnienia. Ma jednak znaczenie dla możliwości wszczęcia na jej podstawie egzekucji. Tak jak w przypadku okresu przedawnienia ustalanego wobec płatnika składek, termin przedawnienia wobec osób trzecich i następców prawnych (np. spadkobierców) może ulec zawieszeniu lub przerwaniu na podstawie ogólnych przepisów ustawy systemowej. Zgodnie z ogólną zasadą wygaśnięcie zobowiązania dłużnika podstawowego przekłada się na wygaśnięcie zobowiązania osoby trzeciej. W takim przypadku pomimo wydanej decyzji osoba trzecia nie będzie już odpowiedzialna za te zobowiązania.
PRZYKŁAD
Odpowiedzialność spółki cywilnej
Decyzją z 20 października 2011 r. ZUS przeniósł na wspólnika spółki cywilnej odpowiedzialność za zobowiązania spółki za składki pracownicze za okres styczeń 2009 r. - lipiec 2010 r. Nie zostały podjęte żadne inne działania wpływające na bieg terminu przedawnienia w stosunku do spółki, łącznie z egzekucją wobec spółki. Z uwagi na zmianę okresu przedawnienia od 1 stycznia 2012 r. przedawnienie należności za powyższy okres nastąpiłoby 1 stycznia 2017 r. Ponieważ przedawnienie składek stosunku do osób trzecich następuje z upływem pięciu lat, licząc od końca roku, w którym wydano decyzję, przedawnienie należności wobec wspólnika spółki nastąpi 31 grudnia 2016 r. Niewiele to zatem zmienia w sytuacji faktycznej zobowiązanego.
Jeżeli nastąpiło przedawnienie należności, ZUS co do zasady odpisuje takie należności z urzędu. Przedawnienie składek, inaczej niż w przypadku zobowiązań cywilnoprawnych, które mogą być dochodzone, o ile nie zostanie skutecznie podniesiony zarzut przedawnienia, wyłącza możliwość ich dalszego dochodzenia przez ZUS. Takie należności po prostu wygasają. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest ich uprzednie zabezpieczenie hipoteką czy zastawem. Zgodnie z ustawą systemową dla zabezpieczenia należności z tytułu składek zakładowi przysługuje hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach dłużnika. Po upływie okresu przedawnienia należności zabezpieczone hipoteką mogą być egzekwowane wyłącznie z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek liczonych do dnia przedawnienia.
W przypadku gdy zobowiązany nie zgadza się z wymagalnością dochodzonych składek, powinien wnieść zarzuty do prowadzonego na rzecz ZUS postępowania egzekucyjnego. Podstawą zarzutu w egzekucji administracyjnej może być m.in. przedawnienie dochodzonego obowiązku. Na jego zgłoszenie dłużnik ma jedynie 7 dni od dnia otrzymania tytułu wykonawczego, warto zatem nie zwlekać i skorzystać z przysługującego prawa. Zainteresowany może też zażądać wydania przez ZUS decyzji zadłużeniowej, od której będzie mógł złożyć odwołanie do sądu, podnosząc w nim okoliczność przedawnienia dochodzonych przez zakład składek. W przypadku wydania przez ZUS takiej decyzji będzie ona już na dalszym etapie podlegała kontroli sądu i niewykluczone, że sprawa zakończy się pomyślnie dla zobowiązanego.
Ważne
Zmiana przepisów dotyczących przedawnień nie ma wpływu na ocenę przedawnienia tych należności, które wygasły przed wejściem w życie kolejnych zmian
Ważne
Obowiązkiem ZUS jest prawidłowe wyliczenie okresów przedawnienia, tak aby nie żądać spłaty tych już przedawnionych
Podstawa prawna
Art. 35 ustawy z 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 1989 r. nr 25, poz. 137 ze zm.).
Art. 24 ust. 2 i 4–6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz.121 ze zm.).
Art. 1 pkt 9 ustawy z 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 241, poz. 2074 ze zm.).
Art. 11 pkt 1, art. 27 ustawy z 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz.U. nr 232, poz. 1378).
Art. 33 ust. 2 ustawy z 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (Dz.U. nr 45, poz. 391).
Art. 93 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.).