Nowelizacja ujednolica zasady i system urlopów, wprowadza m.in. możliwość wykorzystania części urlopu rodzicielskiego niebezpośrednio po macierzyńskim, umożliwia proporcjonalne wydłużenie tego urlopu, gdy łączy się go z pracą w niepełnym wymiarze czasu pracy, a także wydłuża okres urlopu ojcowskiego.
1 Czy złożenie wniosku jest konieczne
Termin mojego porodu przewidziany jest na drugą połowę stycznia. Czy według nowych przepisów powinnam złożyć wniosek o urlop macierzyński?
NIE
Nowe przepisy nie wprowadzają tu żadnych zmian, co oznacza, że matka ma prawo do urlopu macierzyńskiego po porodzie nawet wtedy, gdy nie złoży o niego wniosku. Wprawdzie w niektórych firmach w celach porządkowych wprowadza się takie wnioski, ale nawet jeśli kobieta nie wypełni dokumentu, urlop macierzyński dostanie. Pracodawca nie może o dmówić jego udzielenia w żadnej sytuacji. Wniosek powinna natomiast złożyć ta przyszła mama, która zamierza wykorzystać do 6 tygodni urlopu przed przewidywaną datą porodu, ale w praktyce są to sporadyczne przypadki. Pracownice najczęściej przebywają przed porodem na zwolnieniach lekarskich. Wnioski o udzielenie urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego składają także rodzice adopcyjni.
2 Czy stracę finansowo na zmianach
Nowelizacja włącza dodatkowy urlop macierzyński do rodzicielskiego. Skoro obecnie urlop dodatkowy jest płatny 100 proc., a rodzicielski 60 proc., to czy w wyniku takiego włączenia stracę na zasiłku macierzyńskim?
NIE
W nowelizacji przewidziano rezygnację z dodatkowego urlopu macierzyńskiego i włączenie go do urlopu rodzicielskiego. W efekcie urlop rodzicielski ulegnie wydłużeniu o dotychczasowy urlop dodatkowy. Nie oznacza to jednak zmniejszenia zasiłku macierzyńskiego, gdyż jednocześnie ze zmianami w kodeksie pracy wprowadzono zmiany w ustawie zasiłkowej. Obecnie podczas urlopu dodatkowego przysługuje 100 proc. podstawy wymiaru, a na rodzicielskim – 60 proc. W wyniku zmian w art. 31 ustawy zasiłkowej w początkowym okresie urlopu rodzicielskiego zasiłek będzie na poziomie 100 proc., a dopiero później – 60 proc.
3 Czy przekroczenie terminu będzie bez konsekwencji
Podobno nowe przepisy zmieniają termin na składanie wniosku o tzw. długi urlop rodzicielski, przypadający obecnie 14 dni po porodzie. Czy jeżeli spóźnię się z takim wnioskiem, to będę mogła iść na urlop rodzicielski po zakończeniu macierzyńskiego?
TAK
Wniosek o udzielenie pełnego urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po macierzyńskim trzeba będzie od 2 stycznia złożyć w nieprzekraczalnym terminie 21 dni od dnia porodu (obecnie jest to 14 dni). Jednak pracownica, która nie zrobi tego w tym okresie, nie utraci prawa do urlopu rodzicielskiego. Będzie mogła złożyć wniosek później, w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca będzie obowiązany uwzględnić jej wniosek, skutki będą dotyczyć jedynie wysokości zasiłku macierzyńskiego. W razie późniejszego złożenia wniosku zasiłek za okres urlopu macierzyńskiego wyniesie 100 proc. podstawy jego wymiaru, a podczas urlopu rodzicielskiego początkowo także 100 proc., a następnie 60 proc., natomiast przy wcześniejszym – 80 proc. przez cały okres obu urlopów.
4 Czy tata dziecka zastąpi mamę
Pracuję na podstawie umowy o pracę, natomiast ojciec dziecka prowadzi działalność gospodarczą. Zamierzam wrócić do pracy po 14 tygodniach urlopu macierzyńskiego. Czy ojciec może przejąć mój urlop?
TAK
Jedną z najważniejszych zmian jest umożliwienie rodzicom dzielenia się uprawnieniami związanymi z opieką nad dzieckiem także wtedy, gdy jedno z nich ma status pracownika, a drugie jest objęte ubezpieczeniem chorobowym na innej podstawie niż stosunek pracy (np. jest osobą prowadzącą działalność gospodarczą, zleceniobiorcą). Według obecnie obowiązujących przepisów pracownica matka może zrezygnować z urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni. Rezygnacja polega na przekazaniu pozostałej części urlopu ojcu wychowującemu dziecko, jednak musi on być pracownikiem. Po wejściu w życie nowelizacji uprawnionym będzie również ubezpieczony-ojciec dziecka, jeżeli przerwał działalność zarobkową i przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, będzie sprawował osobistą opiekę nad dzieckiem. Przerwanie działalności zarobkowej należy rozumieć jako przerwę rzeczywistą, co nie jest równoznaczne z jej zawieszeniem. Wydaje się, że może mieć miejsce sytuacja, gdy ojciec nie zawiesił działalności, lecz nie wykonuje pracy we własnej firmie, ale dopiero praktyka stosowania nowych przepisów może potwierdzić taką interpretację.
Przewidziano także sytuację odwrotną. Wprowadzono mianowicie prawo pracownika ojca wychowującego dziecko do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu rezygnacji przez ubezpieczoną matkę dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego, po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 14 tygodni po porodzie. Ojciec powinien być przy tym pracownikiem w dniu złożenia wniosku o urlop macierzyński (nie musi posiadać tego statusu wcześniej, np. w dniu urodzenia dziecka). Od ojca będącego pracownikiem nowe przepisy nie wymagają przerwania działalności zarobkowej.
Ale uwaga! Prawo do części urlopu macierzyńskiego ma nie każdy ojciec pracownik, a jedynie ten, który wychowuje dziecko.
5 Czy stracę urlop macierzyński
3 listopada br. urodziłam dziecko. Obecnie nie pracuję i nie jestem ubezpieczona, lecz w styczniu podpiszę umowę o pracę. Czy mój urlop macierzyński przepadnie?
NIE
Oczywiste jest, że skoro kobieta w okresie odpowiadającym długością urlopowi macierzyńskiemu podejmuje pracę, to tym samym rezygnuje z opieki nad dzieckiem. Jednak w takiej sytuacji nowelizacja wprowadza rozwiązanie dotychczas nieznane przepisom. Przewidziano, że w przypadku podjęcia przez matkę dziecka, która nie posiada tytułu do objęcia ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa, zatrudnienia w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego. Chodzi tu o część w okresie trwania zatrudnienia matki dziecka, od dnia podjęcia go przez nią aż do wyczerpania wymiaru urlopu macierzyńskiego, jaki by jej przysługiwał. Analogiczne uprawnienie dla ubezpieczonego ojca przewidziano w znowelizowanej ustawie zasiłkowej.
Wniosek o udzielenie takiej części urlopu pracownik ojciec wychowujący dziecko będzie składał w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z niego, a pracodawca będzie zobowiązany ten wniosek uwzględnić.
6 Czy mama zastąpi mnie na urlopie
Podobno nowelizacja rozszerza krąg uprawnionych do urlopów macierzyńskich. Czy będę mogła zrezygnować z takiego urlopu na rzecz swojej mamy?
NIE
Nowelizacja rozszerza wprawdzie krąg uprawnionych do urlopów macierzyńskich i rodzicielskich oraz do zasiłków macierzyńskich za okres odpowiadający długości tych urlopów, jednakże członkowie rodziny mogą przebywać na urlopie macierzyńskim (pobierać zasiłek macierzyński) jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Po pierwsze, dotyczy to przypadku, gdy pracownica/ubezpieczona legitymująca się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego podejmie decyzję o rezygnacji z pozostałej jego części. Po drugie, inny niż ojciec członek rodziny będzie uprawniony do urlopu macierzyńskiego wtedy, gdy pracownica/ubezpieczona, która przebywa w szpitalu albo hospicjum ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego przerwie go na okres pobytu w tym szpitalu albo hospicjum. Trzecią sytuacją jest porzucenie dziecka przez pracownicę w czasie urlopu macierzyńskiego albo ubezpieczoną w czasie pobierania zasiłku (urlop macierzyński będzie przysługiwał po wykorzystaniu przez matkę 8 tygodni urlopu lub pobierania zasiłku). Wreszcie czwartym przypadkiem jest śmierć matki. Nie ma natomiast możliwości „zwykłej” rezygnacji przez pracownicę z urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu 14 tygodni na rzecz innego członka rodziny. Kobieta może wówczas zrezygnować jedynie na rzecz ojca wychowującego dziecko, który jest pracownikiem albo ubezpieczonym, który przerwie swoją działalność zarobkową.
7 Czy mam prawo nie wykorzystać urlopu
W lutym urodzę dziecko. Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego chciałabym skorzystać z urlopu rodzicielskiego. Czy według nowych przepisów będą mogła z niego zrezygnować?
TAK
Zasady rezygnacji z urlopu rodzicielskiego zależą przy tym od trybu, w jakim składany był wniosek. Przy tzw. długim wniosku, czyli złożeniu dokumentu o udzielenie całego urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po macierzyńskim (należy to zrobić do 21 dni po porodzie), pisemny wniosek dotyczący rezygnacji z korzystania z urlopu rodzicielskiego w całości albo w części i powrotu do pracy składa się pracodawcy w terminie nie krótszym niż 21 dni przed przystąpieniem do pracy, a szef musi go uwzględnić. Natomiast inne są zasady rezygnacji w razie złożenia wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z niego. Pracownik będzie mógł zrezygnować z korzystania z niego w każdym czasie za zgodą pracodawcy i powrócić do pracy. Treść wniosku w sprawie rezygnacji z urlopu rodzicielskiego lub jego części zostanie określona w drodze rozporządzenia wydanego na podstawie art. 1868a k.p. Nie wskazano terminu, w jakim pracownik będzie musiał złożyć ww. wniosek. Skoro jednak jego uwzględnienie zależy od decyzji pracodawcy, w interesie podwładnego leży jak najwcześniejsze jego złożenie, a nawet negocjacje z pracodawcą w sprawie terminu powrotu do pracy.
8 Czy mogę skorzystać z urlopu później
Na początku 2014 r. zakończyłam korzystanie z urlopu macierzyńskiego. Nie korzystałam z urlopu rodzicielskiego. Czy wobec przedłużenia wieku dziecka uprawniającego do tego urlopu będę mogła skorzystać z uprawnień rodzicielskich w 2016 r.?
NIE
Nowelizacja wprowadza możliwość wykorzystania części urlopu rodzicielskiego do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Dniem zakończenia ostatniej jego części jest zatem 31 grudnia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 lat, a nie dzień 6. urodzin potomka. Wyjątkowo, późniejsze udzielenie urlopu dotyczy osób, które przyjęły dziecko na wychowanie. Tak późne wykorzystanie urlopu rodzicielskiego wynika z tego, że można go udzielać w częściach, najwyżej w czterech po co najmniej 8 tygodni. Musi być przy tym zachowana zasada bezpośredniości. Oznacza to, że części te powinny przypadać bezpośrednio jedna po drugiej i być wielokrotnością tygodnia. Ponadto pierwsza część musi rozpocząć się następnego dnia po zakończonym urlopie macierzyńskim lub po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego. Dopuszczono przy tym wyjątek od zasady bezpośredniości polegający na możliwości wykorzystania 16 tygodni urlopu rodzicielskiego w późniejszym terminie. Jednakże tę część musi poprzedzać wcześniejsze wykorzystanie części urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. Dlatego nie jest możliwa realizacja części urlopu rodzicielskiego udzielonej wyłącznie jakiś czas po zakończeniu urlopu macierzyńskiego.
9 Czy wnioskować o dodatkowy urlop macierzyński
Urlop macierzyński kończy mi się 27 stycznia. Czy mam występować o dodatkowy macierzyński, czy od razu o rodzicielski?
NIE
Należy wystąpić o urlop rodzicielski, gdyż urlop dodatkowy będzie od 2 stycznia włączony do rodzicielskiego. Nowelizacja włącza dotychczasowy dodatkowy urlop macierzyński do urlopu rodzicielskiego. Przepisy przejściowe przewidują jednak, że pracownik, który 2 stycznia 2016 r. przebywa na dodatkowym urlopie macierzyńskim (dodatkowym urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego) lub jego części, ma prawo korzystać z niego na dotychczasowych zasadach. Osobie tej przysługuje jednak urlop rodzicielski już na nowych zasadach, ale nie może ona korzystać z nowego wymiaru tego urlopu. Zawiera on bowiem w sobie dotychczasowy dodatkowy urlop macierzyński, z którego skorzystała. Pełny wymiar urlopu rodzicielskiego oznaczałby dwukrotne korzystanie z okresu odpowiadającego dodatkowemu urlopowi macierzyńskiemu. Z tego względu konieczne było przyjęcie ustalenia, że o ten okres należy zmniejszyć wymiar urlopu rodzicielskiego. Natomiast osoba, która 27 stycznia będzie korzystać z ostatniego dnia urlopu macierzyńskiego, od 28 stycznia nie może przebywać na urlopie dodatkowym, gdyż nie będzie on już funkcjonował. Będzie mógł rozpocząć się urlop rodzicielski, ale pod warunkiem złożenia wniosku na co najmniej 21 dni wcześniej, czyli zgodnie z terminem wprowadzonym nowelizacją.
10 Czy praca wydłuży urlop
Od lutego będę przebywać na urlopie rodzicielskim łączonym z pracą u pracodawcy, który go udzielił. Czy taka aktywność spowoduje wydłużenie urlopu?
TAK
Będzie to jednak dosyć skomplikowane. Istotą wprowadzonej zmiany jest, aby przy łączeniu korzystania z urlopu rodzicielskiego z pracą nastąpiło wydłużenie okresu tego urlopu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy podjętej w tym okresie przez pracownika. W sytuacji, gdy łączenie korzystania z urlopu z wykonywaniem pracy będzie odbywać się przez część urlopu rodzicielskiego, proporcjonalne wydłużenie wymiaru tego urlopu nastąpi wyłącznie w odniesieniu do tej jego części (par. 3). Okres, o który urlop rodzicielski ulega wydłużeniu, stanowi iloczyn liczby tygodni, przez jaką pracownik łączy korzystanie z urlopu z pracą, i wymiaru czasu pracy wykonywanej przez niego w trakcie korzystania z urlopu rodzicielskiego (par. 2). Podwładny może więc pracować zarówno przez cały urlop rodzicielski, jak i podczas jego poszczególnych części. Okres pracy nie musi przy tym przypadać na całą część udzielonego urlopu, można pracować tylko przez fragment części, np. 4 tygodnie z 8 tygodni. Przykładowo, jeżeli pracownica korzysta z 8 tygodni urlopu i podczas tej części pracuje przez 6 tygodni na pół etatu, to urlop rodzicielski zostanie wydłużony o 6 tygodni x 1/2 wymiaru czasu pracy, czyli 3 tygodnie. Jeśli powstała na skutek wydłużenia okresu urlopu rodzicielskiego część tego urlopu nie będzie odpowiadać wielokrotności tygodnia, będzie udzielana w dniach, przy pominięciu niepełnego dnia urlopu. Jeżeli więc np. pracownica pracuje przez 6 tygodni na ćwierć etatu, to wydłużenie wyniesie: 6 tygodni x 1/4 wymiaru czasu pracy = 6/4 = 1 tydzień i 2/4 tygodnia, czyli 1 tydzień oraz 20 godzin, czyli 1 tydzień 2 dni i 4 godziny (1 dzień = 8 godzin), po odjęciu niepełnego dnia – 1 tydzień i 2 dni. W wyniku przedłużenia pojawia się nowa część urlopu. Jeżeli pracownik pracował podczas korzystania z części urlopu, a nie jego całości, ta „nowa” część wydłuża tę, podczas której miała miejsce praca. Inaczej mówiąc, przedłużenie dokleja się do tej części urlopu, z której powstało. Nie można go połączyć z inną częścią urlopu, wykorzystać odrębnie ani przenieść na drugiego z rodziców. Wydłużenie następuje automatycznie, z mocy prawa. Oznacza to brak możliwości jakiejś przerwy między częścią a wydłużeniem (oznaczałoby to bowiem rozpoczęcie nowej części). Podczas części powstałej w wyniku przedłużenia pracownik może przebywać na urlopie rodzicielskim albo łączyć urlop z pracą. W takim przypadku nowelizacja określa sposób obliczenia wymiaru tej części urlopu – oznacza to kolejne proporcjonalne przedłużenie. Wymiar tej części oblicza się, dzieląc długość części urlopu powstałej w wyniku proporcjonalnego wydłużenia przez różnicę liczby 1 i wymiaru czasu pracy, w jakim pracownik zamierza łączyć korzystanie z tej części urlopu z wykonywaniem pracy. Inny zatem będzie wymiar przedłużenia, jeżeli pracownik w pełni korzystał z urlopu (niższy), a inny, gdy połączy urlop z pracą (wyższy). Gdy powstała w wyniku wydłużenia wymiaru urlopu rodzicielskiego część tego urlopu nie odpowiada wielokrotności tygodnia, jest ona udzielana w dniach (niepełny dzień się pomija).
PRZYKŁAD
Pracownica złożyła wniosek o powrót do pracy na 1/4 wymiaru czasu pracy przez okres kolejnych 24 tygodni (pół roku). Urlop rodzicielski zostanie wydłużony o:
24 tygodnie x 1/4 wymiaru czasu pracy = 6 tygodni.
Jednak w ramach tych sześciu tygodni, które wydłużają urlop rodzicielski, nadal chce pracować na 1/4 etatu:
6 tygodni : (1 – 1/4) = 6 tygodni : 3/4 = 8 tygodni.
Zatem urlop rodzicielski wydłuży się o 8 tygodni.
Podsumowując powyższy przykład, jeżeli podwładna nie będzie pracować w części powstałej wskutek wydłużenia, wyniesie ono 6 tygodni, a jeśli będzie łączyć pracę z urlopem – 8 tygodni.
Najwyższy wymiar, jaki można łączyć z urlopem rodzicielskim, to 1/2 etatu. Z kolei maksymalny wymiar urlopu rodzicielskiego to 32 tygodnie (urodzenie 1 dziecka przy jednym porodzie) i 34 tygodnie (więcej dzieci). Jeżeli więc pracownik zdecyduje się pracować na pół etatu przez cały okres urlopu rodzicielskiego, to maksymalne jego wydłużenie wyniesie w razie urodzenia 1 dziecka przy jednym porodzie 32 tygodnie, co oznacza 64 tygodnie urlopu rodzicielskiego.
11 Czy rodzice będą mogli być razem na wychowawczym
W 2016 r. zarówno ja, jak i ojciec dziecka planujemy skorzystanie z urlopu wychowawczego? Czy nowelizacja wprowadza jakieś zmiany w zakresie równoczesnego przebywania rodziców na takim urlopie?
TAK
Obecnie oboje rodzice lub opiekunowie dziecka mogą jednocześnie korzystać z urlopu przez okres nieprzekraczający 4 miesięcy. Po nowelizacji oboje rodzice albo opiekunowie będą mogli jednocześnie przebywać na urlopie. W takim przypadku łączny wymiar urlopu wychowawczego nie może przekraczać wymiaru urlopu wychowawczego przewidzianego w kodeksie pracy. Zasady te dotyczą zarówno podstawowego urlopu, jak i przysługującego na dziecko niepełnosprawne. Nowelizacja nie wprowadziła natomiast żadnych zmian w zakresie wyłącznego prawa każdego z rodziców lub opiekunów do 1 miesiąca urlopu wychowawczego.
12 Czy szef zdecyduje o terminie
Podczas pierwszych tygodni urlopu rodzicielskiego zasiłek wynosi 100 proc. Z tego powodu zamierzam rozpocząć łączenie urlopu z pracą w firmie, w której jestem na urlopie dopiero wtedy, gdy zasiłek spadnie do 60 proc. Czy pracodawca może zmusić mnie do wcześniejszego łączenia pracy z urlopem?
NIE
W żadnej sytuacji szef nie może zmusić podwładnego do łączenia pracy z urlopem rodzicielskim. Pracownik ma prawo złożyć wniosek o pełne korzystanie z urlopu rodzicielskiego, bez łączenia go z pracą, a pracodawca jest obowiązany go uwzględnić. Firma nie może nakazać podwładnemu takiego połączenia, to on jest wyłącznie uprawniony do wystąpienia o to. Wniosek należy złożyć w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy. Dołącza się do niego dokumenty określone w rozporządzeniu, które zostanie wydane przez Ministerstwo Pracy. Pracodawca zasadniczo zobligowany będzie uwzględnić wniosek pracownika dotyczący łączenia urlopu z pracą, chyba że nie będzie to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez podwładnego. O przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku będzie informował pracownika na piśmie. Nowelizacja nie uregulowała rezygnacji podwładnego z łączenia urlopu z pracą – w tej sytuacji należy odpowiednio stosować przepisy dotyczące urlopu rodzicielskiego. Oznacza to, że pracownik może zrezygnować z korzystania z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie za zgodą pracodawcy i powrócić do pracy.
13 Czy każdy może zastąpić mamę
Słyszałam, że po nowelizacji urlop rodzicielski będzie mogła wziąć ciocia lub nawet niespokrewniona zaprzyjaźniona osoba. Czy to prawda?
TAK
Jednak taka osoba będzie mogła skorzystać z urlopu rodzicielskiego tylko w wyjątkowych sytuacjach, tak jak z urlopu macierzyńskiego. Po pierwsze, dotyczy to przypadku, gdy rodzic legitymujący się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji podejmie decyzję o rezygnacji z urlopu. Po drugie, inny niż ojciec członek rodziny będzie uprawniony do urlopu macierzyńskiego wtedy, gdy uprawniony rodzic przebywający w szpitalu albo hospicjum ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający mu sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem przerwie urlop rodzicielski na okres pobytu w tym szpitalu albo hospicjum. Trzecią sytuacją jest porzucenie dziecka w czasie urlopu rodzicielskiego, a czwartym przypadkiem – śmierć rodzica.
Jednocześnie ani kodeks pracy, ani ustawa zasiłkowa nie wskazują, kogo należy zaliczyć do kręgu innych członków rodziny. W takiej sytuacji proponuje się sięgnięcie do kodeksu cywilnego, który używa określenia „najbliżsi członkowie rodziny”, także bez bliższej definicji. Przyjmuje się, że nie chodzi tu o istnienie formalnie bliskiego stopnia pokrewieństwa, lecz o rzeczywisty charakter więzi osobistej, emocjonalnej łączącej członków rodziny w każdym konkretnym przypadku. Krąg takich osób jest więc bardzo szeroki. Obejmuje bowiem osoby będące w relacjach szczególnej bliskości, niezależnie od formalnej kolejności pokrewieństwa wynikającej z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Aby więc ustalić, czy dana osoba jest najbliższym członkiem rodziny, należy sprawdzić, czy istnieje dostatecznie mocna więź emocjonalna.
14 Czy inaczej będzie się korzystało z dni wolnych
Zmieniają się zasady korzystania z wolnych dni na wychowywanie dziecka. Czy to prawda, że będzie można wybierać nie tylko wolne dni, ale i godziny?
TAK
Obecnie pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Zwolnienie przysługuje w takim wymiarze niezależnie od liczby dzieci pozostających na wychowaniu, wymiaru etatu, stażu pracy, a nawet od liczby dni przepracowanych w danym roku. Nie może być wykorzystane w wymiarze godzinowym. Jeżeli podwładny jest zatrudniony w ramach stosunku pracy w dwóch firmach, to w każdej z nich ma prawo do 2 dni na opiekę. Ponieważ wielokrotnie zdarzają się sytuacje (wizyty lekarskie, szczepienia, zebrania szkolne) powodujące konieczność wyjścia z pracy na 2–3 godziny bez potrzeby wykorzystywania całodziennego zwolnienia na dziecko, nowelizacja wprowadza możliwość jego wykorzystania w wymiarze godzinowym. W uzasadnieniu projektu nowelizacji wskazano, że takie rozwiązanie znacznie bardziej odpowiada celowi korzystania ze zwolnienia na dziecko, jakim jest załatwienie spraw związanych z jego wychowywaniem.
Po nowelizacji wolne na opiekę będzie udzielane w wymiarze 16 godzin albo 2 dni. Oznacza to możliwość nawet 16 zwolnień po 1 godzinie. Natomiast podwładny pracujący w systemie równoważnym po 12 godzin, który zdecyduje się na korzystanie z wolnego w wymiarze dziennym, a nie godzinowym, będzie miał w praktyce wolne 24 godziny. Zmiana obejmie także niepełnoetatowców, ale tylko korzystających ze zwolnienia w wymiarze godzinowym. W takim przypadku wolne będzie ustalane proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy, przy zaokrągleniu w górę niepełnej godziny.
W wyniku nowelizacji wprowadzono zasadę, że o sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym zwolnienia decyduje pracownik w pierwszym wniosku o jego udzielenie złożonym w danym roku. Oznacza to obowiązek wyboru wolnego w dniach albo w godzinach. Z użycia słowa „albo” wynika, że niedopuszczalne będzie udzielanie zwolnienia na 1 dzień i 8 godzin. Jeżeli pracownik jest zatrudniony jednocześnie u dwóch pracodawców, u każdego z nich będzie mu przysługiwać zwolnienie w wymiarze 2 dni albo 16 godzin.
Pozostałe reguły wykorzystania dni na opiekę się nie zmieniają.
15 Czy czas na złożenie wniosku gra rolę
Nowelizacja wprowadza nowe terminy składania wniosków o urlop rodzicielski. Czy przewiduje jakieś skutki, jeśli pracownik złoży dokument w dotychczasowym terminie (14 dni), a przez to naruszy nowy (21 dni).
NIE
Nowelizacja nie określa skutków złożenia wniosku o urlop rodzicielski po terminie lub niepełnego, bez dokumentów, które wskaże rozporządzenie wykonawcze MPiPS. Specjaliści prawa pracy prezentują różne poglądy na ten temat. Na stronie prowadzonej przez Ministerstwo Pracy (http://www.rodzicielski.gov.pl/) wyrażono opinię, że „przekroczenie (...) terminu na złożenie wniosku o (...) urlop rodzicielski skutkuje tym, że pracodawca nie ma obowiązku ich udzielenia. Pomimo to może on zdecydować się udzielić takich urlopów, ale trzeba pamiętać, że to decyzja, do której nie jest zobowiązany przepisami”. Wykluczone będzie natomiast obliczenie 21 dni od daty złożenia wniosku i późniejsze udzielenie urlopu. Korzystanie z urlopu rodzicielskiego musi bowiem rozpocząć się następnego dnia po zakończonym urlopie macierzyńskim lub po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego.
16 Czy urlop wychowawczy będzie dłuższy
Nowelizacja przedłuża okres korzystania z urlopu rodzicielskiego. Czy dotyczy to również urlopu wychowawczego?
TAK
Obecnie z urlopu wychowawczego pracownik może korzystać nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 5. roku życia. Nowelizacja nie tylko przedłuża ten termin do. 6 roku życia dziecka, lecz przede wszystkim wprowadza inny sposób liczenia granicznej daty korzystania z urlopu. Nie będzie to bowiem rocznica urodzin dziecka, lecz ostatni dzień roku kalendarzowego, w którym ukończy ono 6 lat. Taka sama jest górna granica wykorzystania urlopu rodzicielskiego. Jeśli np. dziecko urodziło się 7 maja 2014 r., to obecnie urlop wychowawczy może trwać maksymalnie do 7 maja 2019 r., natomiast po nowelizacji – do 31 grudnia 2020 r. Zmiany w terminach udzielania urlopów wychowawczych i rodzicielskich oraz możliwość wykorzystania 16 tygodni urlopu rodzicielskiego nie bezpośrednio po poprzedniej części, lecz później, spowodowały, że ta odsunięta w czasie część 16-tygodniowa część urlopu rodzicielskiego pomniejszy liczbę części, w których można wykorzystać urlop wychowawczy. Nie obniży natomiast jego wymiaru. Pracownik będzie mógł przy tym skorzystać z urlopu rodzicielskiego w trakcie wychowawczego – wówczas urlop wychowawczy zostanie przerwany na okres korzystania z urlopu rodzicielskiego. Nie wprowadzono zasady pierwszeństwa udzielenia ostatniej części urlopu rodzicielskiego przed wychowawczym.
Nowelizacja nie zmienia przesłanki nabycia prawa do urlopu wychowawczego. Pozostaje nią nadal legitymowanie się co najmniej 6-miesięcznym okresem zatrudnienia, do którego wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia.
17 Czy wykorzystam urlop ojcowski
W 2015 r. moje dziecko skończyło pierwszy rok życia. Nie wykorzystałem urlopu ojcowskiego. Czy mogę zrealizować to uprawnienie w 2016 r.?
TAK
Obecnie pracownik może wykorzystać urlop ojcowski do ukończenia przez dziecko pierwszego roku życia. Nowelizacja wydłuża czas, w którym będzie to możliwe, do ukończenia przez dziecko dwóch lat. W przypadku ojca adopcyjnego górną granicę, do której powinien być wykorzystany urlop ojcowski, podwyższono do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie. Nowelizacja wprowadza także inną zmianę. Dotychczasowe przepisy nie wskazywały liczby części, w których można wykorzystać urlop ojcowski. Po wejściu w życie nowych regulacji będzie go można wykorzystać w dwóch częściach, z których żadna nie będzie mogła być krótsza niż tydzień. Ponadto nowością jest, że ojciec będzie mógł przerwać urlop na czas pobytu dziecka w szpitalu i kontynuować go po jego wyjściu do domu, niezależnie od prawa do wykorzystania go w dwóch częściach.
18 Czy zdecyduję o terminie urlopu
W 2016 r. będę korzystać z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. Kiedy należy wziąć urlop wypoczynkowy? Czy decyduje o tym pracownik?
TAK
Obowiązuje przepis, zgodnie z którym na wniosek pracownika udziela się mu urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po macierzyńskim. Zasadę tę, na mocy kodeksowego odesłania, stosuje się także do urlopu rodzicielskiego. Zatem to podwładny decyduje, czy pójdzie na urlop wypoczynkowy po urlopie macierzyńskim, czy rodzicielskim. Może także odłożyć tę decyzję jeszcze później, po powrocie z urlopu wychowawczego. Oczywiście dotyczyć to będzie tylko przypadków, gdy to ostatnie uprawnienie nie zostanie wykorzystane w całym wymiarze. Należy bowiem pamiętać, że prawo do urlopu wypoczynkowego przedawnia się po 3 latach.
Jednocześnie trzeba podkreślić, że zarówno urlop macierzyński, jak i rodzicielski nie obniżają długości urlopu wypoczynkowego. Za czas ich trwania podwładnemu przysługuje w takim wymiarze, jakby pracował.
19 Czy zmiany obejmą ojców
W grudniu 2015 r. zostanę ojcem. Urlop ojcowski zamierzam wykorzystać w nowym roku. Czy odbędzie się to na nowych zasadach?
TAK
Przepisy przejściowe przewidziane w nowelizacji nie odnoszą się do urlopu ojcowskiego. W związku z tym należy stosować ogólną zasadę wyrażoną w art. 36 nowelizacji. Zgodnie z tym przepisem ustawa wchodzi w życie 2 stycznia 2016 r., z wyjątkiem art. 1 pkt 6, który będzie obowiązywał od 1 marca 2016 r. (nie dotyczy on urlopu ojcowskiego). Oznacza to, że urlop do 2 lat będzie przysługiwał na dzieci urodzone w 2015 r. Oznacza to również, że urlop na dzieci urodzone w 2015 r. będzie można wykorzystać najwyżej w dwóch częściach. Powyższą zasadę należy także przyjąć wobec podwładnych, którzy 2 stycznia 2016 r. korzystają z urlopu macierzyńskiego. Stosuje się do nich przepisy w nowym brzmieniu.
20 Czy zmieni się ochrona przed zwolnieniem
Pracownik przebywający na urlopie macierzyńskim, ojcowskim, rodzicielskim, wychowawczym jest obecnie chroniony przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Czy zasady te zmienią się po wejściu w życie nowelizacji?
NIE
Pracownik korzystający z uprawnień rodzicielskich nadal będzie chroniony przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Nowelizacja wprowadziła jednak pewną modyfikację w tym zakresie. Chodzi mianowicie o ochronę pracowników uprawnionych do urlopu wychowawczego, korzystających z obniżenia wymiaru czasu pracy. Po nowelizacji, tak jak obecnie, pracodawca nie będzie mógł wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o:
- udzielenie urlopu wychowawczego – do dnia jego zakończenia;
- obniżenie wymiaru czasu pracy – do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.
Jednocześnie w celu uniknięcia potencjalnych nadużyć związanych ze składaniem wniosku z dużym wyprzedzeniem i korzystaniem w ten sposób z ochrony przed zwolnieniem, ograniczono ww. ochronę do 21 dni przed rozpoczęciem urlopu, ewentualnie obniżonego czasu pracy. Nie zmienia się natomiast zakres ochrony. Pracodawca może rozwiązać umowę tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie jej bez wypowiedzenia z winy pracownika (zwolnienie dyscyplinarne). Umowa może także rozwiązać się na podstawie przepisów tzw. ustawy o zwolnieniach grupowych, zarówno w razie zwolnienia grupowego, jak i indywidualnego, a także wspólną decyzją za porozumieniem stron.
21 Czy po nowym roku stracę obecne uprawnienia
2 stycznia 2016 r. będę na dodatkowym urlopie macierzyńskim. Czy nowelizacja zmieni moją sytuację?
NIE
Pracownik, który 2 stycznia 2016 r. będzie przebywać na dodatkowym urlopie macierzyńskim (dodatkowym urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego) lub jego części, ma prawo korzystać z niego na dotychczasowych zasadach. Osobie tej przysługuje urlop rodzicielski już na nowych zasadach, ale nie nowy wymiar tego urlopu. Zawiera on bowiem w sobie dotychczasowy dodatkowy urlop macierzyński, z którego już skorzystał. Pełny wymiar urlopu rodzicielskiego oznaczałby dwukrotne korzystanie z okresu odpowiadającego dodatkowemu urlopowi macierzyńskiemu. Z tego względu konieczne było przyjęcie ustalenia, że o ten okres należy zmniejszyć wymiar urlopu rodzicielskiego. Urlopu rodzicielskiego należy udzielić na pisemny wniosek, składany nie później niż do dnia zakończenia udzielonego dodatkowego urlopu macierzyńskiego.
Okresy korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego po wejściu w życie nowelizacji nadal wlicza się do stażu pracy, np. do okresu, od którego zależy długość okresu wypowiedzenia umów na czas nieokreślony i określony lub wymiar urlopu wypoczynkowego.
22 Czy zmienią się warunki dotyczące urlopu rodzicielskiego
2 stycznia 2016 r. będę przebywać na urlopie rodzicielskim. Czy nowelizacja spowoduje jakieś zmiany w korzystaniu z tego uprawnienia?
TAK
Do takich osób stosuje się nowe zasady łączenia urlopu z pracą, np. proporcjonalne przedłużenie, z tą różnicą, że obowiązuje ich dotychczasowy, a więc krótszy, 14-dniowy termin na złożenie wniosku o łączenie pracy z urlopem. Także pracownika korzystającego 2 stycznia 2016 r. z części urlopu rodzicielskiego, który nie zamierza łączyć go z pracą, obejmują nowe przepisy, z wyjątkiem terminu na złożenie wniosku o kolejną część urlopu. Pozostaje on dotychczasowy, a więc krótszy, 14-dniowy. Podsumowując, pracowników korzystających 2 stycznia z urlopów rodzicielskich będą obowiązywać znowelizowane przepisy, z wyjątkiem terminów na składanie wniosków o kolejną część urlopu albo o łączenie pracy z urlopem.
23 Czy zmiany obejmą zatrudnionych na czas określony
W marcu 2016 r. powinna rozwiązać się moja umowa na czas określony. Jestem w ciąży. Czy nowelizacja zmienia zasady przedłużania umowy do dnia porodu?
NIE
Zarówno nowelizacja dotycząca uprawnień rodzicielskich, jak i nowelizacja odnosząca się do umów terminowych, która wchodzi w życie 22 lutego, nie zmieniają zasad ochrony pracownic w ciąży zatrudnionych na podstawie umów terminowych. Ta druga nowelizacja modyfikuje jedynie treść przepisu przewidującego przedłużenie umowy do dnia porodu. Wynika to z faktu, że z kodeksu pracy znika umowa na czas wykonania określonej pracy. Należało ją więc usunąć z wspomnianego przepisu. Natomiast nadal umowa o pracę zawarta na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu.
24 Czy zasady łączenia pracy z urlopem będą inne
W 2016 r. zamierzam pójść na urlop wychowawczy i łączyć go z pracą w firmie, która go udzieli. Czy obowiązują nowe zasady takiego połączenia?
NIE
Nowelizacja nie zmieniła zasad łączenia urlopu wychowawczego z pracą. Nadal czas pracy można obniżyć nie niżej niż połowa pełnego jego wymiaru. Doprecyzowano jedynie kwestie proceduralne związane z wnioskiem o obniżenie wymiaru czasu pracy, który ma prawo złożyć uprawniony do urlopu wychowawczego. W porównaniu do obecnie obowiązujących zasad, wydłużono termin na jego złożenie do 21 dni i odpowiednio – na obniżenie wymiaru czasu pracy w razie złożenia wniosku bez zachowania terminu. Wniosek będzie składany zgodnie ze wzorem oraz dokumentami, który określi rozporządzenie wykonawcze wydane przez MPiPS. Należy zwrócić uwagę na to, że – inaczej niż w przypadku łączenia urlopu rodzicielskiego z pracą – pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek podwładnego o obniżenie wymiaru czasu pracy. W przypadku urlopu rodzicielskiego firma może odmówić ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez wnioskującego.
25 Czy dla kolejnych części urlopu będą nowe reguły
W 2015 r. rozpoczęłam korzystanie z urlopu wychowawczego w częściach. Czy w nowym roku pozostałe części będę mi przysługiwać na nowych zasadach?
TAK
Pracownika korzystającego 2 stycznia 2016 r. z części urlopu wychowawczego obejmują nowe przepisy (może jednocześnie korzystać z urlopu razem z drugim rodzicem lub opiekunem), z wyjątkiem terminu na złożenie wniosku o kolejną część urlopu. Pozostaje on dotychczasowy, czyli 2 tygodnie. Taką samą zasadę przyjęto wobec pracownika, który będzie łączył urlop wychowawczy z pracą w dniu 2 stycznia 2016 r. Będzie on mógł złożyć kolejny wniosek o łączenie pracy z urlopem w dotychczasowym terminie 2 tygodni. Pozostałe nowe reguły będą go dotyczyć.
Podstawa prawna
Ustawa o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw z 24 lipca 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1268).