Zdaniem organu rentowego muszą oni nadal opłacać za siebie składki. Przedsiębiorcy twierdzą jednak, że skoro działalności już nie wykonują, to ubezpieczeniu nie podlegają
Podleganie ubezpieczeniom społecznym wspólników spółek osobowych (jawnej, komandytowej i partnerskiej) w zasadzie nie budzi wątpliwości w praktyce. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) stanowi, że dla celów ubezpieczeń traktowani są oni jak osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą. Wątpliwości pojawiają się jednak z chwilą ogłoszenia upadłości spółki. Czy po ogłoszeniu upadłości wspólnicy nadal podlegają obowiązkowi ubezpieczeń, czy też obowiązek z tego tytułu wygasł? Zdaniem ZUS trwa on nadal. Kwestia ta wbrew pozorom nie jest dla samych zainteresowanych wspólników tak oczywista.
Różnica w statusie
Obowiązek podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą oraz osoby z nimi współpracujące wynika z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej. Stanowi ona wprost, że za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą uważa się wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej. A zatem wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. oraz wspólnicy spółek osobowych podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym na takich samych zasadach jak osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, tj. od dnia rozpoczęcia działalności do dnia jej zaprzestania. I tu zaczynają się wątpliwości, jak w przypadku wspólników takich spółek traktować moment powstania i ustania obowiązku ubezpieczeń społecznych. [przykład]
Stanowisko, jakie przyjmuje ZUS, wynika z różnicy w statusie osoby prowadzącej działalność gospodarczą i wspólnika spółki np. jawnej, który dla celów ubezpieczeń jest traktowany tak samo. Skoro podstawowym kryterium jest status wspólnika spółki, to logiczne wydaje się założenie, że obowiązek ubezpieczeń powstaje od dnia uzyskania statusu wspólnika tej spółki i istnieje do dnia jego utraty, o ile nie zachodzą inne sytuacje, z których wynikałoby ustanie obowiązku podlegania ubezpieczeniom z tego tytułu. Takim przypadkiem jest zawieszenie wykonywania działalności w KRS przez spółkę. Wówczas ustaje tytuł do ubezpieczeń wspólnika.
Zgodnie bowiem z art. 13 pkt 4 ustawy systemowej osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania z wyłączeniem okresu, na który zostało ono zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Jednocześnie zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej powoduje ustanie obowiązku ubezpieczeń społecznych od rozpoczęcia zawieszenia aż do dnia poprzedzającego dzień wznowienia jej wykonywania. Zasada ta ma zastosowanie do ubezpieczeń społecznych wspólników jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółek jawnych, komandytowych lub partnerskich.
Sąd Najwyższy zgodny...
O ile zatem w przypadku przedsiębiorcy obowiązek ubezpieczeń ustaje w przypadku faktycznego zaprzestania działalności, o tyle w przypadku wspólnika spółki o jego ustaniu decyduje utrata statusu wspólnika, a nie prowadzenie działalności przez spółkę. W wyroku z 13 września 2010 r., sygn. akt II UK 82/10, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że wykonywanie pozarolniczej działalności przez wspólnika spółki komandytowej to nic innego jak posiadanie statusu wspólnika spółki komandytowej prowadzącej działalność gospodarczą. Podleganie przez wspólnika takiej spółki obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym w okresie od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności pozarolniczej do dnia zaprzestania jej wykonywania należy zatem odnosić do okresu posiadania statusu wspólnika w spółce prowadzącej (wykonującej) działalność gospodarczą, a nie do faktycznego uczestniczenia w działalności przedsiębiorstwa. Podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z 7 grudnia 2012 r., sygn. akt II UK 121/12, stwierdził, że obowiązek ubezpieczenia społecznego wynika wyłącznie z członkostwa w spółce.
W takiej sytuacji bez znaczenia są okoliczności, czy spółka w związku z ogłoszoną upadłością zaprzestała faktycznie prowadzenia działalności oraz czy wspólnik w związku z tym nie osiąga przychodów z tej działalności. Nie ma przepisów, które łączą ogłoszenie upadłości spółki z jednoczesną automatyczną utratą statusu wspólnika spółki, co pozwoliłoby na przyjęcie, że obowiązek ubezpieczeń wspólnika ustał z tą chwilą.
...ale nie zawsze
Można jednak podejść do tematu z innej strony. Skoro wspólnika wymienionych spółek traktuje się dla celów ubezpieczeń jak osobę prowadzącą działalność, to dlaczego akurat nie w zakresie okresu podlegania ubezpieczeniom. Ustawa systemowa nie definiuje pojęcia wykonywania działalności ani też zaprzestania jej wykonywania. W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd o faktycznym prowadzeniu działalności jako podstawy do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami. W wyroku z 15 marca 2012 r., sygn. akt II UK 159/11, Sąd Najwyższy orzekł, że upadły nie prowadzi pozarolniczej działalności gospodarczej i wobec tego nie podlega ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 ustawy systemowej. Zgodnie z art. 75 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego upadły od tego momentu traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania i rozporządzania mieniem wchodzącym do masy upadłości. Jest to sprzeczne z definicją działalności gospodarczej określonej w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Bez wątpienia upadłym nie będzie w takim przypadku wspólnik, jednak można się pokusić o zastosowanie swoistej analogii. Skoro użyte w ustawie określenie „wykonywanie działalności” wiąże się z faktycznym prowadzeniem firmy, a upadła spółka takiej działalności faktycznie zaprzestała, to znajduje to również wyraz w odniesieniu do wspólnika. Wobec ogłoszenia upadłości likwidacyjnej spółki został on pozbawiony realnego wpływu na jej funkcjonowanie. Załóżmy, że upadłość będzie trwała kilka lat, a wspólnik przez cały czas, do czasu wykreślenia spółki, będzie figurował w Krajowym Rejestrze Sądowym. Jak zwracają uwagę sami zainteresowani, nie ma racjonalnego uzasadnienia dla konieczności ponoszenia przez nich ciężarów związanych z opłacaniem składek na ZUS mimo że spółka, a co za tym idzie oni sami, już dawno zaprzestali prowadzenia działalności. Gdyby zatem powiązać ustanie podlegania wspólnika z faktycznym zaprzestaniem działalności spółki, wówczas po dacie ogłoszenia upadłości spółki wspólnik nie podlegałby ubezpieczeniom.
Niejasności pozostają
W przypadku wspólników takich spółek nie można jednak mówić wprost o prowadzeniu przez nich samodzielnej działalności z tytułu uczestnictwa w spółce, słuszne wydaje się więc przyjęcie, że datę zakończenia działalności należy odnieść do daty utraty statusu wspólnika w spółce. Jednak mimo orzecznictwa i stanowiska ZUS niejasności nadal istnieją. Przy obecnym brzmieniu przepisów mogą one zostać rozstrzygnięte tylko w postępowaniu sądowym dotyczącym konkretnej sprawy po złożeniu odwołania od decyzji ZUS.
PRZYKŁAD
Bez prawa decyzji
Sąd ogłosił upadłość obejmującą likwidację majątku spółki. Postanowienie to jest już prawomocne. Jako wspólnik spółki jawnej zostałem pozbawiony prawa podejmowania decyzji co do spraw majątkowych spółki, jak również czerpania z tego tytułu jakichkolwiek dochodów. W takiej sytuacji uważam, że obowiązek ubezpieczeń powinien ustać z datą faktycznego zaprzestania działalności spółki, a co się z tym wiąże, przez wspólnika. ZUS stwierdził jednak, że kwestia ogłoszenia upadłości nie ma żadnego znaczenia dopóki posiadam status wspólnika spółki.
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 13 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
Art. 75 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 233 ze zm.).
Art. 2, art. 14a ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 584).