Pracownik jest wynagradzany prowizyjnie. Objęty jest też pakietem medycznym o wartości 500 zł. Zachorował we wrześniu br. (5 dni). W październiku 2014 r. pracownik osiągnął limit 30-krotności składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, a jednocześnie był nieobecny z powodu zwolnienia lekarskiego 6 dni. Za ten miesiąc składki emerytalna i rentowa zostały pobrane od przychodu wynoszącego 3458,90 zł, czyli niepowodującego przekroczenia limitu podstawy, a chorobowa od rzeczywistego przychodu w wysokości 9624 zł (za pracę 9124 zł + pakiet 500 zł). Jak powinno wyglądać uzupełnienie października 2014 r.?

ODPOWIEDŹ
Przed wliczeniem wynagrodzenia prowizyjnego za październik 2014 r. do podstawy chorobowego za wrzesień 2015 r. należy je odpowiednio uzupełnić, tj. według zasad dla wynagrodzenia zmiennego. Przedtem jednak wynagrodzenie trzeba pomniejszyć o składki społeczne, ale obliczone z zastosowaniem specjalnego średniego wskaźnika. Do podstawy chorobowego nie wejdzie wartość pakietu medycznego.
Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, a także w drodze analogii – wynagrodzenia chorobowego przysługującego ubezpieczonemu pracownikowi – stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.
Przez wynagrodzenie należy rozumieć przychód pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych ze środków pracownika. Ta część składek odpowiada wartości 13,71 proc. Może się zdarzyć, że w okresie, z którego jest liczona podstawa wymiaru zasiłku (12 miesięcy), pracownik osiągnął tzw. limit 30-krotności. Wówczas należy zwrócić szczególną uwagę na wyznaczenie podstawy poprzez pomniejszenie jej o prawidłowo pobrane składki. Nie będzie to bowiem część odpowiadająca 13,71 proc. Pracodawca powinien pomniejszyć uwzględniane w podstawie zasiłkowej wynagrodzenie osiągnięte w miesiącu przekroczenia limitu 30-krotności i następnych o odpowiednią stopę procentową składek potrąconych w danym miesiącu. Inaczej będzie wyglądało ustalenie tej części składek w sytuacji, gdy do podstawy zasiłkowej będą przyjmowane wszystkie składniki wynagrodzenia, a inaczej, gdy tylko niektóre z nich.
W specyficzny sposób uzupełnia się również stałą miesięczną stawkę pracownika (bądź wynagrodzenie zmienne), w przypadku gdy w danym miesiącu doszło do przekroczenia rocznego pułapu składek i nieobecności pracownika w pracy z przyczyn usprawiedliwionych.
Ograniczenie wynika z ustawy
Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe m.in. u pracowników w danym roku kalendarzowym podlega ograniczeniu. Nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, określonego w ustawie budżetowej. Aby sprawdzić, czy i kiedy limit zostanie osiągnięty, należy zliczać comiesięczny przychód pracownika podlegający oskładkowaniu narastająco od początku roku. Do osiągnięcia kwoty tego limitu składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oblicza się i przekazuje do ZUS od podstawy wymiaru ustalonej na zasadach ogólnych, tzn. od przychodu w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W 2015 r. limit wynosi 118 770 zł, a w 2014 r. – 112 380 zł. Od nadwyżki ponad kwotę ograniczenia składek tych już się nie pobiera. Nie dotyczy to składek na pozostałe ubezpieczenia, czyli składek na ubezpieczenie chorobowe, wypadkowe i zdrowotne ani składek na Fundusz Pracy czy Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych – te nadal powinny być opłacane, bez względu na wysokość podstawy wymiaru.
Płatnik zaprzestaje opłacania składek z powodu osiągnięcia przez ubezpieczonego w danym roku kalendarzowym kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składki na podstawie:
1) informacji uzyskanej z ZUS, że kwota ograniczenia została osiągnięta,
2) własnej dokumentacji płacowej.
W przypadku gdy z dokumentacji płacowej płatnika wynika, że w danym miesiącu następuje przekroczenie kwoty ograniczenia, płatnik oblicza i przekazuje składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tylko od tej części podstawy wymiaru składek, która nie spowoduje przekroczenia kwoty ograniczenia.
Wpływ na świadczenia
Sposób ustalenia podstawy wymiaru zasiłku/wynagrodzenia chorobowego w sytuacji, gdy w okresie 12 miesięcy poprzedzających miesiąc z chorobą pracownik osiągnął górną granicę podstawy wymiaru składek emerytalnej i rentowej najlepiej zobrazuje przykład. [przykład 1]
Bardziej skomplikowane jest ustalenie podstawy wymiaru zasiłku w sytuacji, gdy w miesiącu przekroczenia rocznej podstawy wymiaru składek przychód zawierał także składniki wynagrodzenia, od których zostały naliczone składki na ubezpieczenia społeczne, w tym chorobowa, a które nie podlegają uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku (np. wynajem mieszkania dla pracownika, opłacanie abonamentu medycznego itp.).
Wtedy konieczne jest ustalenie średniego wskaźnika potrąconych pracownikowi w danym miesiącu składek, którego wzór jest następujący:
średni wskaźnik składek = kwota łącznych składek x 100/przychód stanowiący podstawę wymiaru składki chorobowej.
O tak ustalony wskaźnik procentowy potrąconych składek należy pomniejszyć wynagrodzenie uwzględniane w podstawie wymiaru zasiłku, czyli np. tylko wynagrodzenie stałe zasadnicze. [przykład 2]
Uzupełnienie wynagrodzenia
Jeżeli w okresie 12 miesięcy, z których ustala się podstawę zasiłku, pracownik nie osiągnął wynagrodzenia wskutek nieobecności w pracy z przyczyn usprawiedliwionych, przy ustalaniu podstawy wymiaru tego zasiłku:
1) wyłącza się wynagrodzenie za miesiące, w których przepracował mniej niż połowę obowiązującego go czasu pracy,
2) przyjmuje się, po odpowiednim uzupełnieniu, wynagrodzenie z miesięcy, w których ubezpieczony przepracował co najmniej połowę obowiązującego go czasu pracy.
Jeżeli wynagrodzenie przysługuje w stałej miesięcznej wysokości, to uzupełnienie polega na tym, że to właśnie wynagrodzenie, określone w umowie o pracę lub w innym akcie, na podstawie którego powstał stosunek pracy, stanowi podstawę wymiaru zasiłku. Jednak w przypadku gdy przychód pracownika otrzymującego wynagrodzenie na stałym miesięcznym poziomie przekroczył górny pułap podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz w miesiącu tym pracownik nie uzyskał pełnego wynagrodzenia z przyczyn usprawiedliwionych, przy uzupełnianiu stałego miesięcznego wynagrodzenia należy wykonać dodatkowe obliczenia. Znowu przy użyciu średniego wskaźnika należy obliczyć składki na ubezpieczenia społeczne potrącone pracownikowi w tym miesiącu, a następnie to wynagrodzenie pomniejszyć o kwotę obliczonych składek. Średni wskaźnik ma również zastosowanie, gdy przysługuje wynagrodzenie zmienne, a także wtedy, gdy nie wszystkie składniki podlegające oskładkowaniu wchodzą do podstawy zasiłkowej.
Rozwiązanie problemu
Podstawę wymiaru przysługującego pracownikowi wynagrodzenia chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za okres od września 2014 r. do sierpnia 2015 r. W październiku 2014 r. pracownik był zobowiązany przepracować 23 dni, a przepracował 17 dni z powodu choroby. W październiku 2014 r. składki emerytalna i rentowa (11,26 proc.) zostały obliczone od kwoty 3458,90 zł, czyli wyniosły 389,47 zł, a chorobowa 235,79 zł (9624 zł x 2,45 proc.) – od faktycznego przychodu. Razem potrącono 625,26 zł. Do podstawy wymiaru chorobowego wolno wliczyć tylko wynagrodzenie zmienne prowizyjne, bez pakietu medycznego. Ponadto wynagrodzenie to trzeba uzupełnić. Stąd konieczne jest obliczenie średniego wskaźnika potrąconych składek:
625,26 zł x 100 : 9624 zł = 6,5 proc.
9124 zł x 6,5 proc. = 593,06 zł
9124 zł – 593,06 zł = 8530,94 zł – wynagrodzenie zmienne po odliczeniu składek ustalonych według wskaźnika.
Uzupełnienie wynagrodzenia, czyli podzielenie wynagrodzenia osiągniętego za przepracowane dni robocze przez liczbę dni przepracowanych i pomnożenie przez liczbę dni, które pracownik był obowiązany przepracować w październiku 2014 r.:
8530,94 zł : 17 dni pracy x 23 dni nominalne = 11 541,86 zł – wynagrodzenie za październik 2014 r. podlegające wliczeniu do podstawy wynagrodzenia chorobowego.

PRZYKŁAD 1

W ciągu 12 miesięcy przed chorobą

Pracownik zachorował w październiku 2015 r. Otrzymuje wyłącznie wynagrodzenie w stałej stawce 10 500 zł miesięcznie. W listopadzie 2014 r., z którego wynagrodzenie podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru przysługującego mu zasiłku chorobowego, roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracownika przewyższyła limit 30-krotności, tj. kwotę 112 380 zł. Do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku wynagrodzenie za listopad powinno być przyjęte w kwocie 9411,76 zł (przychód 10 500 zł po pomniejszeniu o kwotę potrąconych składek). Z uwagi na to, że przychód za listopad spowodował przekroczenie górnej granicy rocznej podstawy (przychód od stycznia do października wyniósł 105 000 zł), składka na ubezpieczenia społeczne za ten miesiąc została potrącona w kwocie 1088,24 zł i została obliczona następująco:

● składka na ubezpieczenie chorobowe (2,45 proc.) od kwoty 10 500 zł – 257,25 zł,

● składka na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (11,26 proc.) potrącona tylko od kwoty 7380 zł (112 380 zł – 105 000 zł) – 830,99 zł,

● łączna składka – 1088,24 zł (257,25 zł + 830,99 zł).

PRZYKŁAD 2

Nie wszystko wliczone

Pracownik zachorował w październiku 2015 r. Do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku powinno być przyjęte wynagrodzenie za okres od października 2014 r. do września 2015 r. Pracownik do końca 2014 r. otrzymywał stałe wynagrodzenie miesięczne w wysokości 10 500 zł, a od 1 stycznia 2015 r. jego pensja wzrosła do 11 500 zł. Oprócz tego jest objęty grupowym ubezpieczeniem na życie, gdzie składka finansowana przez pracodawcę wynosi 70 zł miesięcznie. Wartość składki ubezpieczeniowej jest przychodem oskładkowanym, ale nie stanowi podstawy wymiaru zasiłku, gdyż choroba nie ma wpływu na opłacanie tej składki i korzystanie z ochrony przed ryzykiem.

W listopadzie 2014 r. roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przekroczyła 30-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, tj. kwotę 112 380 zł. Do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku powinno być przyjęte wynagrodzenie w następującej wysokości:

1) za październik 2014 r. – 9060,45 zł (10 500 zł po pomniejszeniu o kwotę składek społecznych 13,71 proc.),

2) za listopad 2014 r. – 9495,15 zł (10 500 zł po pomniejszeniu o składki społeczne w wysokości 1004,85 zł).

Tu należy wyjaśnić, że przychód pracownika za okres styczeń–październik wyniósł (łącznie ze składką ubezpieczeniową) 105 700 zł (10 570 zł x 10 miesięcy). Z uwagi na to, że przychód za listopad spowodował przekroczenie podstawy składki emerytalnej i rentowej za ten miesiąc, zostały one potrącone w kwocie 752,17 zł, tj. od przychodu 6680 zł stanowiącego różnicę między limitem 112 380 zł a przychodem 105 700 zł (11,26 proc. z 6680 zł). Składka chorobowa wyniosła 258,97 zł (2,45 proc. z 10 570 zł). Łącznie potrącone składki wyniosły 1011,14 zł.

Ze względu na to, że składki zostały naliczone od całego przychodu, a do podstawy zasiłkowej wchodzi tylko wynagrodzenie zasadnicze, należy obliczyć za pomocą średniego wskaźnika, o jaki procent składek społecznych należy pomniejszyć to wynagrodzenie:

1011,14 zł x 100 : 10 570 zł = 9,57 proc.

10 500 zł x 9,57 proc. = 1004,85 zł – składki społeczne, o które ulega pomniejszeniu wynagrodzenie zasadnicze.

3) Za grudzień 2014 r. – 10 242,75 zł (10 500 zł po pomniejszeniu o składkę chorobową 257,25 zł).

4) Za okres styczeń–wrzesień 2015 r. – po 9923,35 zł (wynagrodzenie 11 500 zł po pomniejszeniu o składki społeczne 13,71 proc.)

Zatem podstawa wymiaru zasiłku chorobowego za okres choroby przypadającej w październiku 2015 r. wynosi 7235,03 zł (łączny przychód za 12 miesięcy – 118 108,50 zł; przeciętny miesięczny przychód 118 108,50 zł : 12 miesięcy = 9842,38 zł).

Podstawa prawna
Art. 19 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
Art. 36 ust. 1, art. 37 ust. 2 pkt 1, art. 38 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.).