W niedawno zakończonym postępowaniu ZUS ustalił na podstawie dokumentów składanych przez płatnika składek podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne z tytułu wykonywania przeze mnie umowy o pracę w kwotach równych minimalnemu wynagrodzeniu za pracę. Nie zgadzam się z tym, ponieważ rzeczywiste wynagrodzenie pobierane przeze mnie do ręki było wyższe niż deklarowane przez pracodawcę. Zostało to udowodnione w postępowaniu z mojego oraz innych pracowników powództwa przeciwko pracodawcy przed sądem pracy. Zakład nie wziął jednak w ogóle pod uwagę prawomocnego wyroku, którego nie kwestionował, ale stwierdził, że przeprowadzona kontrola płatnika składek nie wykazała tego, co wyrok, wobec czego nie miał podstawy do przyjęcia innej podstawy wymiaru składek. Czy ZUS mógł pominąć wyrok sądu?
Ewa Bogucka-Łopuszyńska, radca prawny / Dziennik Gazeta Prawna
Sytuacje, w których wynagrodzenie pracownika jest zaniżane w celu opłacania niższych składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, nie są rzadkie. Czasami mają one miejsce za obopólną zgodą pracownika i pracodawcy, czasem budzą słuszny sprzeciw pracowników i swój finał znajdują w sądzie pracy. Jeśli ubezpieczony składa wniosek do ZUS o ustalenie prawidłowej podstawy wymiaru składek w związku z istniejącymi w jego ocenie nieprawidłowościami na jego koncie, organ powinien wszcząć w tym zakresie postępowanie w celu wyjaśnienia tych okoliczności. Najczęściej okoliczności te ustala w drodze przeprowadzonej kontroli, która zgodnie z art. 86 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) może obejmować w szczególności prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek oraz innych składek i wpłat, do których pobierania zakład jest zobowiązany. Co więcej, ZUS w tym zakresie stosuje przepisy rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Paragraf 21 rozporządzenia przewiduje przeprowadzenie przez zakład postępowania wyjaśniającego w razie stwierdzenia w dokumentach ubezpieczeniowych nieprawidłowości uniemożliwiających dokonanie prawidłowego rozliczenia na koncie płatnika składek i zewidencjonowania danych na koncie ubezpieczonego. Postępowanie może się zakończyć:
- uzyskaniem oświadczenia płatnika składek na piśmie w sprawie stwierdzonych błędów,
- dokonaniem przez zakład ustaleń w drodze kontroli,
- przesłaniem przez płatnika składek prawidłowo sporządzonych dokumentów ubezpieczeniowych, które były przedmiotem postępowania,
- sporządzeniem lub skorygowaniem dokumentów ubezpieczeniowych z urzędu przez zakład.
Płatnik zaprzecza
Może się jednak zdarzyć, że przeprowadzona kontrola nie potwierdzi okoliczności, na które powołuje się ubezpieczony, zwłaszcza jeśli płatnik składek konsekwentnie zaprzecza istnieniu różnicy pomiędzy wykazanym a faktycznie wypłacanym wynagrodzeniem, a nie ma dokumentów potwierdzających słowa ubezpieczonego. Takie sytuacje raczej mają miejsce w przypadkach, w których ZUS, ze względu na specyfikę płatnika składek, ma problem z przeprowadzeniem kontroli (chodzi np. o placówki dyplomatyczne, które ze względu na immunitet dyplomatyczny uważa się za nietykalne i wobec których w ocenie ZUS nie ma narzędzi do skutecznego przeprowadzenia kontroli). Tak czy inaczej ograniczenie się przez organ jedynie do stwierdzenia zgodności opłaconych składek z dokumentami rozliczeniowymi ZUS RCA złożonymi przez pracodawcę budzi wątpliwości, tym bardziej że, jak w opisanej sytuacji, ZUS nie kwestionował w postępowaniu prawomocnego wyroku sądu pracy.
Skutek nie wobec wszystkich
Nawet jeśli prawidłowa wysokość wynagrodzenia, ustalona w toku postępowania przed sądem pracy, nie budzi wątpliwości, należałoby postawić pytanie, czy zakład jest takim wyrokiem związany. Otóż nie do końca. W myśl art. 365 par. 1 kodeksu postępowania cywilnego orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, ale również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a inne osoby tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie. Zasadą jest, że moc wiążąca nie odnosi skutku wobec wszystkich (tzw. erga omnes). W przypadku nierozszerzonej mocy wiążącej nie są związane wyrokiem osoby trzecie, które nie były stronami wcześniejszego postępowania. Nie ma wątpliwości, że wyrok w sprawie pracowniczej wiąże te strony. Nie można jednak podmiotu trzeciego – w tym przypadku ZUS, który nie był stroną postępowania, obciążać skutkami wynikającymi z prawomocnego orzeczenia.
Wydaje się jednak, że istnienie prawomocnego orzeczenia nie powinno być mimo wszystko pominięte. Skoro jednak ZUS uznał, że nie ma podstaw do zakwestionowania wysokości wynagrodzenia wskazanego w deklaracjach złożonych przez płatnika składek, stronie nie pozostaje nic innego, jak zwrócić się do sądu.
Warto zaskarżyć decyzję
W postępowaniu odwoławczym sąd powinien sam ustalić podstawę wymiaru składek. Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy systemowej stanowi ją przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9 ustawy, co oznacza przychody w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: p.d.o.f.). Za przychody ze stosunku pracy uważa się zatem wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze albo ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, w tym w szczególności wynagrodzenie zasadnicze. Zgodnie z ogólnymi zasadami określonymi w art. 11 ust. 1 ustawy o p.d.o.f. przychód powstaje z chwilą jego otrzymania albo pozostawienia do dyspozycji pracownika. Tylko rzeczywiście wypłacone pracownikowi wynagrodzenie za pracę będzie zatem stanowić podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne (tak Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z 10 września 2009 r., sygn. akt I UZP 5/09). Skoro zatem faktyczne wynagrodzenie ustalone wyrokiem sądu pracy zostało wypłacone, to kwota tego wynagrodzenia stanowi podstawę do naliczenia należnych na ubezpieczenia składek.
Jeśli więc nie ZUS, to bez wątpienia sąd powinien wziąć pod uwagę zapadły w sprawie z powództwa pracownika wyrok, z którego wynika niezbicie wysokość osiąganego faktycznie wynagrodzenia. Tym bardziej że okoliczność ta może być dodatkowo potwierdzona w postępowaniu sądowym zeznaniami zainteresowanego i powołanych przez niego świadków.
Ważne
ZUS nie jest związany wyrokiem wydanym w sprawie, w której nie był stroną
Podstawa prawna
Art. 4 pkt 9, art. 18, art. 86 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
Par. 21 rozporządzenia Rady Ministrów z 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2008 r. nr 78, poz. 465 ze zm.).
Art. 365 par. 1 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.).
Art. 11 ust. 1, art. 12 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.).