● Do kiedy trwa ubezpieczenie przy skróconym okresie wypowiedzenia
● W związku z likwidacją firmy, w której jestem zatrudniony na czas nieokreślony, pracodawca rozwiązał ze mną oraz innymi pracownikami umowy o pracę z zastosowaniem skróconego okresu wypowiedzenia – z trzymiesięcznego do jednego miesiąca. Wypowiedzenie otrzymałem 20 lipca 2015 r. Wiem, że w takim przypadku przysługuje odszkodowanie za pozostałą część okresu wypowiedzenia, a okres ten wlicza się do okresu zatrudnienia. Ale do kiedy będę podlegał ubezpieczeniom społecznym?
Przepisy prawa pracy pozwalają na skrócenie pracownikom zatrudnionym na czas nieokreślony okresu wypowiedzenia, jeżeli przyczyną wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę jest ogłoszenie upadłości lub likwidacja pracodawcy bądź inne przyczyny niedotyczące pracowników. Okres skrócenia wypowiedzenia zalicza się do stażu pracy, a pracownik nabywa prawo do odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za ten okres. Nie jest on jednak już pracownikiem, a zatem nie przysługują mu żadne inne prawa do świadczeń związanych ze stosunkiem pracy. Gdy umowa o pracę zostaje rozwiązana za wypowiedzeniem, okres ten wlicza się pracownikowi do okresu trwania stosunku pracy. Oznacza to, że pracownik powinien zostać wyrejestrowany z ubezpieczeń po rozwiązaniu umowy o pracę, tj. z dniem następującym po upływie okresu wypowiedzenia. Ostatni dzień wypowiedzenia jest wówczas ostatnim dniem podlegania ubezpieczeniom społecznym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu.
W myśl przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) pracownicy (w rozumieniu ustawy osoby pozostające w stosunku pracy) podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu. Zgodnie z art. 13 pkt 1 ustawy systemowej pracownicy podlegają tym ubezpieczeniom od dnia nawiązania stosunku pracy do ustania tego stosunku. Okres ten nie obejmuje zatem czasu po rozwiązaniu umowy o pracę, za który pracownikowi wypłacono odszkodowanie. Pracownik, wobec którego pracodawca zastosował skrócony okres wypowiedzenia, nie podlega więc ubezpieczeniom społecznym po upływie skróconego okresu wypowiedzenia. Były pracownik, który otrzymuje odszkodowanie z tytułu skróconego okresu wypowiedzenia umowy o pracę, nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu pracowników (tak wyrok Sądu Najwyższego z 13 lipca 2005 r., sygn. akt I UK 315/04).
W opisanej sytuacji zainteresowany otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę 20 maja, zatem okres wypowiedzenia rozpoczął się 1 sierpnia i upłynie 31 sierpnia 2015 r. Pracodawca jako płatnik składek ma obowiązek wyrejestrowania pracownika z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego w terminie 7 dni od ustania stosunku pracy. Jako datę wyrejestrowania powinien wskazać następny dzień po ustania stosunku pracy, tj. 1 września 2015 r.
Podstawa prawna
Art. 30 par. 21, art. 361 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).
Art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1, art. 11 ust. 1, art. 13 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
● Od stycznia 2014 r. do końca stycznia 2015 r. zatrudniałem pracownicę na stanowisku specjalisty ds. płac. W sierpniu 2014 r. nabyła ona prawo do emerytury. W październiku 2014 r. zawarłem z nią umowę o dzieło do końca czerwca 2015 r. z możliwością jej rozwiązania z zachowaniem miesięcznego okresu wypowiedzenia. Zakres obowiązków dotyczył kwestii płacowych, a uposażenie było jej wypłacane co miesiąc. Nie naliczałem składek od wynagrodzenia z tytułu tej umowy. ZUS stwierdził jednak, że w okresie obowiązywania owej umowy o dzieło kobieta podlegała ubezpieczeniom społecznym jako moja pracownica i wydał decyzję, na mocy której mam zapłacić zaległe składki od jej poborów za okres od października 2014 r. do końca czerwca 2015 r. Czy stanowisko organu rentowego jest słuszne?
Zgodnie z ogólną zasadą zatrudniający może zawierać ze swoim podwładnym umowy cywilnoprawne. Mogą to być jednak tylko takie kontrakty, których zakres obowiązków nie pokrywa się z treścią angażu tego podwładnego i jego obowiązkami pracowniczymi. W przeciwnym wypadku kontrakt jest sprzeczny z przepisami prawa pracy oraz ubezpieczeń społecznych. W takiej sytuacji w miejsce nieważnych zapisów umowy cywilnoprawnej wchodzą odpowiednie przepisy prawa pracy wraz z konsekwencjami wynikającymi z norm prawa ubezpieczeń społecznych. Świadczący na podstawie umowy o dzieło prace tożsame z objętymi zakresem obowiązków służbowych z mocy samego prawa pracy posiada wyłącznie status zatrudnionego. Tak też stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 18 grudnia 2014 r., sygn. akt III UK 69/14.
W opisanej sytuacji istotne jest to, że czytelnik co miesiąc wypłacał byłej pracownicy należne jej uposażenie, a nie dopiero 30 czerwca 2015 r., czyli w dacie zakończenia umowy o dzieło. Poza tym tryb rozwiązania owego kontraktu (tj. z zachowaniem miesięcznego okresu wypowiedzenia) nie jest uregulowany w kodeksie cywilnym. Ponadto skoro przedmiot umowy o dzieło dotyczył kwestii płacowych, a wcześniej kobieta była zatrudniona u czytelnika na stanowisku specjalisty ds. płac, to przynajmniej ta okoliczność wskazuje na duże prawdopodobieństwo, że zakres obowiązków wynikający z kontraktu cywilnego pokrywał się z jej zadaniami pracowniczymi.
W takim przypadku zaś trzeba opłacić składki od wynagrodzenia przewidzianego w umowie o dzieło, ponieważ jest ona nieważna jako zmierzająca do obejścia przepisów prawa pracy (np. o uposażeniu za taką samą pracę) i ubezpieczeń społecznych (o tytule i podstawie wymiaru należnych składek za wykonywanie takich samych zadań pracowniczych). Wykonawca dzieła traktowany jest wówczas jak pracownik.
Podstawa prawna
Art. 8 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
Art. 58 par. 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 539).
Art. 300 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).
● Przez kilka lat sprawowałem w spółce z o.o. funkcję prezesa zarządu. W ubiegłym roku została ogłoszona jej upadłość z uwagi na niewypłacalność m.in. wobec ZUS. Swoją drogą ZUS prowadzi postępowanie w przedmiocie przeniesienia odpowiedzialności na członków zarządu za długi spółki, uznając, że zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie nastąpiło w czasie właściwym w rozumieniu art. 116 par. 1 ordynacji podatkowej. Pomijając kwestię odpowiedzialności co do zasady, czy jest możliwe, żebym odpowiadał za odsetki od niezapłaconych składek po dacie ogłoszenia upadłości?
Wydaje się, że tak. Stosownie do treści art. 107 ordynacji podatkowej, stosowanego na mocy odesłania do należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, za zaległości płatnika składek odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z płatnikiem również osoby trzecie (w tym przypadku członkowie zarządu). Odpowiadają oni również za odsetki za zwłokę od zaległości oraz koszty postępowania egzekucyjnego. Regułą jest, że w przypadku ogłoszenia upadłości z masy upadłości mogą być zaspokojone odsetki od wierzytelności należne od upadłego za okres do dnia ogłoszenia upadłości. Ogłoszenie upadłości nie jest jednak równoznaczne z zakazem naliczania w stosunku do np. współdłużników odsetek za okres po ogłoszeniu upadłości. Zakaz naliczania odsetek dotyczy jedynie masy upadłości. W stosunku do osób trzecich, o których mowa w art. 116 par. 1 ordynacji podatkowej, mimo ogłoszenia upadłości dłużnika głównego, odsetki liczy się na zasadach ogólnych. Tak wypowiedział się m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 5 czerwca 2014 r., sygn. akt I UK 437/13. Orzecznictwo w tej kwestii nie jest jednak jednolite, o czym świadczy choćby wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z tego samego dnia, w którym sąd ten wskazał, że obciążanie odsetkami za zwłokę liczonymi od dnia ogłoszenia upadłości spowodowałoby, że zakres odpowiedzialności członka zarządu byłby szerszy niż zakres odpowiedzialności upadłej spółki. Daje to szansę niezadowolonemu z decyzji ZUS dłużnikowi na obronę swojego stanowiska przed sądem.
W opisanej sytuacji czytelnik powinien się zatem liczyć z wydaniem przez ZUS decyzji ustalającej zaległość za okres pełnienia funkcji w zarządzie wraz z odsetkami naliczonymi od dnia wymagalności składek do dnia wydania decyzji o odpowiedzialności na osoby trzecie.
Podstawa prawna
Art. 31–32 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
Art. 107 par. 1 i par. 2 pkt 2 i 4, art. 116 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.).
Art. 92 ust. 1 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 233 ze zm.).
● Nie płaciłem przez kilka miesięcy składek na ubezpieczenie społeczne mojego pracownika z powodu problemów finansowych, nie wysłałem też do ZUS deklaracji rozliczeniowych. W ZUS powiedziano mi, że skierowano sprawę do sądu o ukaranie mnie. Po tym zdarzeniu udało mi się spłacić zaległość i dostarczyć zaległe dokumenty. Czy jest możliwe, że poniosę karę za moje błędy? Jak ZUS może mnie ukarać?
Artykuł 98 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) przewiduje wiele sytuacji, w których płatnik składek (przedsiębiorca) może ponieść karę grzywny nawet do 5000 zł. Wśród nich jest zarówno przypadek niedopełnienia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w przewidzianym przepisami terminie (ust. 1a), jak i przypadek niedopełnienia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych w przewidzianym terminie.
Co istotne, zgodnie z art. 98 ust. 1 pkt 1a ustawy systemowej, do popełnienia wykroczenia wystarczy jednokrotne niezapłacenie składek na ubezpieczenia społeczne.
Należy podkreślić, że to nie ZUS wymierza karę grzywny. ZUS jest tylko inicjatorem postępowania sądowego o jej wymierzenie. W konsekwencji grzywna jest wymierzana na wniosek ZUS, ale przez właściwy sąd i w specjalnym trybie określonym przepisami ustawy z 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Organom ZUS przysługują jedynie uprawnienia oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia ujawnione w zakresie swojego działania. Warte odnotowania jest także stanowisko prezentowane przez osoby zajmujące się problematyką ubezpieczeń społecznych, ale nie przez pryzmat zagadnień związanych z prawem karnym. B. Majkowski w publikacji: „Inspektorzy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kontrolują Twoją firmę” wprost stwierdził: „Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ma uprawnień do bezpośredniego nakładania grzywny, kieruje natomiast wnioski o ukaranie nierzetelnych płatników do właściwych sądów” (Warszawa 2003, Poradnik 149, s. 88–89).
Warto również wskazać, że z przepisów nie wynika, czy np. dobrowolna zapłata zaległości składkowych po terminie wyklucza możliwość ukarania grzywną. W tej sprawie zajął jednak stanowisko Sąd Najwyższy w postanowieniu z 25 maja 2010 r., sygn. akt I KZP 4/10, wskazując m.in., że późniejsze (po upływie terminu przewidzianego przepisami) opłacenie składek czy przesłanie dokumentów nie ma znaczenia dla zaistnienia wykroczeń z omawianych przepisów. Ponadto podkreślił, że ustawa systemowa nie zawiera przepisu analogicznego do zawartego w art. 122 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zgodnie z którym sprawca wykroczenia niedopełnienia obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy w wymaganym terminie nie podlega odpowiedzialności, jeśli przed dniem przeprowadzenia kontroli zaległe składki na Fundusz Pracy zostały już opłacone w pełnej wysokości.
W konsekwencji nie ma możliwości uniknięcia nałożenia grzywny wskutek zapłaty zaległości składkowych z opóźnieniem. Jednak już sama okoliczność opóźnionej zapłaty i złożenie dokumentacji może mieć znaczenie dla przedsiębiorcy w tym znaczeniu, że może stać się okolicznością łagodzącą wynikającą np. z art. 33 par. 3 pkt 3 kodeksu wykroczeń „Działanie z pobudek zasługujących na uwzględnienie” lub pkt 5 „Przyczynienie się lub staranie się sprawcy o przyczynienie się do usunięcia szkodliwych następstw swego czynu”. W każdym razie katalog okoliczności, które sąd może przyjąć jako łagodzące, jest otwarty, co może mieć znaczenie przy wymierzeniu kary przedsiębiorcy.
W interesie przedsiębiorcy będzie więc wykazanie w toku postępowania karnego, że co prawda jego zaniechania stanowiły naruszenie przepisów ustawy systemowej, ale jednak negatywny obraz łagodzą zdarzenia, które miały miejsce później, czyli zapłata zaległości składkowych i złożenie brakującej dokumentacji rozliczeniowej.
Podstawa prawna
Art. 98 ust. 1a i ust. 6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
Art. 33 par. 3 pkt 3 i 6 ustawy z 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1094).
Ustawa z 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 395 ze zm.).
Art. 122 ust. 2 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2008 r. nr 69, poz. 415 ze zm.).