Prawo zwalnia z ich zapłaty m.in. w przypadku osób powracających do pracy po okresie opieki nad dzieckiem. Nie dotyczy to jednak świadczących usługi na podstawie umów cywilnoprawnych
Ustawodawca przewidział aż cztery zwolnienia z obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy (dalej: FP) oraz na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (dalej: FGŚP), przy czym trzy spośród nich funkcjonują od 2009 r., a ostatnie – od maja 2014 r. Stosowanie wskazanych zwolnień w praktyce nie jest jednak proste i budzi wiele wątpliwości, z którymi borykają się służby personalne. Na szczególną uwagę zasługuje m.in. sytuacja, gdy wynagrodzenie należne za miesiąc, w którym zwolnienie jeszcze nie obowiązuje, jest wypłacane w kolejnym miesiącu, tj. w miesiącu, w którym zwolnienie ma zastosowanie.
Tylko kodeks pracy
Pierwsze z omawianych zwolnień dotyczy zatrudnionych pracowników powracających z urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego lub urlopu wychowawczego. W odniesieniu do tej grupy zatrudnionych pracodawca nie opłaca składek przez 36 miesięcy, począwszy od pierwszego miesiąca po powrocie z jednego z wymienionych urlopów. Co ważne, zwolnienie przysługuje pracodawcy tylko w odniesieniu do pracowników w rozumieniu kodeksu pracy (dalej: k.p.) i co do zasady tylko w odniesieniu do tych pracowników, którzy powrócili po urlopie, jaki został im udzielony przez tego pracodawcę. Wyjątek dotyczy przypadku przejęcia pracowników w trybie art. 231 k.p. Wówczas pracodawca nabywa prawo do kontynuowania 36-miesięcznego okresu zwolnienia z obowiązku opłacania składek za przejętych pracowników, jeżeli poprzedni pracodawca korzystał z takiego zwolnienia.
Omawiane zwolnienie z obowiązku opłacania składek funkcjonuje od 1 stycznia 2009 r., przy czym w odniesieniu do pracowników powracających z urlopu rodzicielskiego zwolnienie to obowiązuje od 17 czerwca 2013 r., ponieważ od tej daty instytucja urlopu rodzicielskiego została wprowadzona do polskiego porządku prawnego.
PRZYKŁAD 1
Nie wszystko podlega zwolnieniu
Na okres dwóch miesięcy (od 1 sierpnia do 30 września) pracodawca zawarł umowę-zlecenia z pracownicą, za którą od 1 maja 2015 r. nie opłaca składek na FP i FGŚP (15 kwietnia 2015 r. pracownica powróciła do pracy po urlopie rodzicielskim). Za sierpień pracownica otrzyma wynagrodzenie z umowy o pracę w kwocie 4200 zł oraz wynagrodzenie z umowy-zlecenia w wysokości 900 zł.
Dokonując rozliczenia składkowego pracownicy za sierpień, pracodawca nie powinien naliczać składek na FP i FGŚP od przychodu z umowy o pracę, tj. od kwoty 4200 zł. Powinien natomiast naliczyć składki od przychodu z umowy-zlecenia, czyli od kwoty 900 zł. Zwolnienie nie przysługuje bowiem w stosunku do osób wykonujących pracę na podstawie umów-zleceń (odpowiednio: umów o dzieło). W efekcie, w przypadku pracowników, w stosunku do których pracodawca korzysta ze zwolnienia z obowiązku opłacania składek, którzy zawarli dodatkowo z pracodawcą umowę-zlecenie, omawiane zwolnienie nie obejmuje przychodów uzyskiwanych z tytułu świadczenia pracy na podstawie tej umowy.
Jak liczyć 36 miesięcy
Okres 36 miesięcy zwolnienia z opłacania składek na FP i FGŚ liczy się od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym zakończył się urlop. Biegnie on w każdym okresie po powrocie z urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego (odpowiednio: urlopów na warunkach tych urlopów) czy urlopu rodzicielskiego od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zakończenie urlopu, do miesiąca, w którym następuje rozpoczęcie urlopu wychowawczego lub jego części, a także – po powrocie z każdej części wykorzystanego urlopu wychowawczego, od pierwszego dnia miesiąca następującego po powrocie do miesiąca rozpoczęcia kolejnej części urlopu wychowawczego, aż do wyczerpania w wyniku sumowania 36-miesięcznego okresu zwolnienia z opłacania składek.
PRZYKŁAD 2
Wypoczynkowy i wychowawczy
Pracownica bezpośrednio po urlopie rodzicielskim rozpoczęła korzystanie z urlopu wypoczynkowego, który został jej udzielony na okres od 26 maja do 6 sierpnia 2015 r. (urlop rodzicielski zakończył się 25 maja). Na okres dwóch lat – od 7 sierpnia 2015 r. do 6 sierpnia 2017 r. – pracownicy został udzielony urlop wychowawczy.
W sytuacji gdy tak jak w omawianym przypadku bezpośrednio po zakończeniu urlopu rodzicielskiego pracownicy został udzielony urlop wypoczynkowy (odpowiednio: urlop okolicznościowy itp.), uznaje się, że jej powrót do pracy nastąpił po zakończeniu urlopu rodzicielskiego, a nie od daty faktycznego podjęcia pracy po zakończonym urlopie wypoczynkowym. Pracodawca jest zatem zwolniony z opłacania składek na FP i FGŚP za zatrudnioną w następujących okresach:
● od 1 czerwca do 31 sierpnia 2015 r. (3 miesiące),
● od 1 września 2017 r. do 31 maja 2020 r. (33 miesiące).
W kontekście ustalania 36-miesięcznego okresu zwolnienia z opłacenia składek na FP i FGŚP wliczeniu podlegają wszystkie okresy zwolnienia z opłacania składek, które mają miejsce po powrocie z urlopu udzielonego z tytułu urodzenia dziecka lub dzieci przy jednym porodzie. Oznacza to, że urodzenie kolejnego dziecka lub dzieci spowoduje nabycie przez pracodawcę nowego uprawnienia do stosowania przedmiotowego zwolnienia na okres kolejnych 36 miesięcy (po powrocie z urlopu związanego z rodzicielstwem).
Gdy korzystają oboje rodzice
Skoro ustawodawca daje możliwość korzystania z urlopów związanych z rodzicielstwem obojgu rodzicom, pojawia się wątpliwość, czy zarówno pracodawca zatrudniający matkę dziecka, jak i pracodawca zatrudniający ojca może skorzystać ze zwolnienia z opłacania składek. Zgodnie z wykładnią prezentowaną przez ZUS, gdy z urlopów związanych z rodzicielstwem na to samo dziecko korzystają oboje rodzice, uprawnienie do zwolnienia z obowiązku opłacania składek na FP i FGŚP przysługuje wyłącznie jednemu pracodawcy. Prawo do tego zwolnienia uzyskuje pracodawca, który pierwszy udzielił pracownikowi jednego z omawianych urlopów i kontynuuje jego zatrudnienie. Oznacza to, że w praktyce w większości przypadków jest to pracodawca zatrudniający matkę dziecka. Natomiast pracodawca zatrudniający ojca dziecka, który powraca do pracy po jednym ze wskazanych urlopów, może nabyć uprawnienie do zwolnienia z obowiązku opłacania składek wyłącznie gdy:
● na dzień powrotu pracownika – ojca dziecka z jednego z omawianych urlopów, stosunek pracy łączący pracodawcę z pracownicą – matką dziecka już wygasł oraz
● pracodawca pracownicy – matki dziecka nie nabył uprawnienia do skorzystania z przedmiotowego zwolnienia (matka nie powróciła do pracy).
PRZYKŁAD 3
Tylko jeden pracodawca
Po wykorzystaniu przez pracownicę – matkę dziecka urlopu macierzyńskiego w wymiarze 20 tygodni (od 2 lutego do 21 czerwca 2015 r. – 140 dni) z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w wymiarze sześciu tygodni (od 22 czerwca do 2 sierpnia 2015 r. – 42 dni) korzystał pracownik – ojciec dziecka, a następnie od 3 sierpnia matka rozpoczęła korzystanie z urlopu rodzicielskiego, o który wystąpiła w pełnym 26-tygodniowym wymiarze. Urlop rodzicielski zakończy się z końcem stycznia 2016 r. (od 3 sierpnia 2015 r. do 31 stycznia 2016 r. – 182 dni). Przyjmijmy założenie, że równocześnie z zakończeniem urlopu rodzicielskiego nastąpi rozwiązanie umowy o pracę z pracownicą.
W opisanej sytuacji pracodawca zatrudniający ojca dziecka nie nabędzie prawa do zwolnienia z obowiązku opłacania składek na FP i FGŚP za pracownika, ponieważ na dzień powrotu pracownika – ojca dziecka z dodatkowego urlopu macierzyńskiego stosunek pracy łączący pracodawcę z pracownicą – matką dziecka trwał (nie wygasł), a ponadto nastąpił powrót pracownicy – matki dziecka z urlopu macierzyńskiego do pracodawcy, który udzielił jej urlopu.
Przerwa w etacie
Omawiane zwolnienia z obowiązku opłacania składek mają zastosowanie w odniesieniu do przychodu ze stosunku pracy uzyskiwanego w okresie nieprzerwanego zatrudnienia pracownika. Oznacza to, że w razie ponownego zatrudnienia po przerwie danego pracownika przez pracodawcę uprawnionego (przed przerwą) do zwolnienia z obowiązku opłacania składek na FP i FGŚP kontynuowanie zwolnienia z obowiązku opłacania tych składek nie przysługuje. Do kontynuowania zwolnienia, aż do wyczerpania 36-miesięcznego okresu, uprawniony jest pracodawca jedynie w sytuacji, gdy kolejna umowa o pracę zawierana jest bezpośrednio po zakończeniu poprzedniej (tzn. bez dnia przerwy w zatrudnieniu).
Co jest istotne
Zgodnie z wykładnią prezentowaną przez ZUS omawiane zwolnienie z obowiązku opłacania składek należy stosować w odniesieniu do kwot stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (bez stosowania ograniczenia do 30-krotności przeciętnego miesięcznego prognozowanego wynagrodzenia), wypłaconych (postawionych do dyspozycji) w okresie przysługującego zwolnienia.
PRZYKŁAD 4
Wszystkie przychody
W połowie sierpnia br. pracownica powróciła do pracy po urlopie rodzicielskim, rozpoczynając korzystanie z urlopu wypoczynkowego, po którym od 19 listopada zostanie jej udzielony urlop wychowawczy na okres dwóch lat. Zgodnie z obowiązującym w firmie regulaminem pracy wynagrodzenie za dany miesiąc jest wypłacane 10. dnia następnego miesiąca. Oznacza to, że wynagrodzenie za sierpień zostanie wypłacone 10 września itd.
W tym przypadku zwolnienie ma zastosowanie do wszystkich przychodów stanowiących podstawę wymiaru składek uzyskanych począwszy od miesiąca, od którego przysługuje omawiane zwolnienie. Oznacza to, że począwszy od wynagrodzenia należnego za sierpień, wypłaconego 10 września, pracodawca nie opłaca składek na FP i FGŚP. W efekcie pracodawca nie powinien opłacać składek od wynagrodzenia wypłaconego we wrześniu (za sierpień), w październiku (za wrzesień) i w listopadzie (za październik). Powinien natomiast opłacić składki od wynagrodzenia wypłaconego w grudniu (za listopad), ponieważ w grudniu zwolnienie z opłacania składek już nie przysługuje. Z limitu 36 miesięcy pracodawca wyczerpie 3 miesiące. Kolejny okres zwolnienia rozpocznie się od miesiąca następnego po powrocie z urlopu wychowawczego i będzie obejmował okres 33 miesięcy.
Pozostałe przypadki
Oprócz omówionego szczegółowo zwolnienia z opłacania składek na FP i FGŚP za pracowników powracających po urlopach związanych z rodzicielstwem funkcjonują jeszcze trzy inne (czasowe albo bezterminowe). Pracodawca nie opłaca bowiem składek także za:
● osoby, które osiągnęły wiek wynoszący odpowiednio co najmniej 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn (zwolnienie bezterminowe) – art. 104b ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (dalej: ustawa o promocji zatrudnienia) oraz art. 9b ust. 2 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie roszczeń pracowniczych (dalej: ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych),
● pracowników zatrudnionych, którzy ukończyli 50 lat i w okresie 30 dni przed zatrudnieniem pozostawali w ewidencji bezrobotnych powiatowego urzędu pracy (zwolnienie przysługuje przez okres 12 miesięcy, począwszy od pierwszego miesiąca po zawarciu umowy o pracę) – art. 104b ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i art. 9b ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych,
● skierowanych zatrudnionych bezrobotnych (pracowników), którzy nie ukończyli 30. roku życia (okres zwolnienia wynosi 12 miesięcy i jest liczony począwszy od pierwszego miesiąca po zawarciu umowy o pracę) – art. 104c ustawy o promocji zatrudnienia i art. 9c ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych.
Pierwsze dwa zwolnienia obowiązują od 1 lipca 2009 r., natomiast ostatnie z wymienionych – od 27 maja 2014 r. ©?
Zdaniem ZUS
Jak wyjaśnia ZUS w poradniku „Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu, ustalania podstawy wymiaru oraz rozliczania i opłacania składek na te ubezpieczenia oraz na FP i FGŚP” dostępnym na stronie internetowej www.zus.pl w zakładce Poradniki, „zwolnienie z obowiązku opłacania składek na FP i FGŚP za omawiane osoby ubezpieczone dotyczy kwot stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, wypłaconych (postawionych do dyspozycji) w okresie przysługującego zwolnienia. Tę zasadę należy stosować począwszy od rozliczenia składek za marzec 2015 r.”. Jak podaje ZUS, „nie będzie jednak kwestionowane rozliczenie tych składek dokonane z zastosowaniem omawianej zasady za okres od 04/2014 do 02/2015”. We wskazanym okresie ZUS zmienił bowiem okresowo zdanie co do sposobu stosowania w praktyce omawianych zwolnień. Oznacza to, że zgodnie z obecną wykładnią obowiązek opłacania składek na FP i FGŚP jest wyłączony w stosunku do wszystkich wynagrodzeń stanowiących podstawę wymiaru składek wypłaconych w miesiącach obowiązywania zwolnienia (bez względu na to, za jakie miesiące to wynagrodzenie jest wypłacane).
Podstawa prawna
Art. 104a, 104b ust. 1 i ust. 2, art. 104c ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2015 r. poz. 149 ze zm.).
Art. 9c ustawy z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. z 2014 r. poz. 272 ze zm.).