Od 1 listopada 2015 r. wchodzą w życie nowe zasady obliczania podstawy wymiaru świadczeń z ubezpieczenia chorobowego dla przedsiębiorców. Najwięcej stracą kobiety rejestrujące działalność gospodarczą tuż przed porodem
Zgodnie z ogólnymi zasadami prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego, tj. chorobowego, opiekuńczego czy macierzyńskiego przysługuje m.in. osobom prowadzącym działalność gospodarczą, które:
1) dobrowolnie, na swój wniosek przystąpiły do ubezpieczenia chorobowego z tego tytułu (działalność gospodarcza jest obowiązkowym tytułem do ubezpieczenia emerytalno-rentowego),
2) w przypadku zasiłku chorobowego mają zaliczony okres wyczekiwania, tj. odpowiednio długi, nieprzerwany okres pozostawania w ubezpieczeniu chorobowym; gdy jest ono dobrowolne – okres ten wynosi 90 dni, przy czym do okresów ubezpieczenia chorobowego wlicza się poprzednie jego okresy, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni.
STARE ZASADY OBLICZANIA ZASIŁKÓW
Zasady obliczania podstawy wymiaru zasiłków dla osób prowadzących działalność gospodarczą są omówione w art. 48–50 ustawy zasiłkowej. Co prawda mowa jest o zasiłku chorobowym, ale na mocy art. 52 według analogicznych reguł ustala się podstawy wymiaru pozostałych świadczeń zasiłkowych.
Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem stanowi przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Przychodem jest tu kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. podstawy wymiaru tej składki. Nie jest to więc przychód, który przyniosła firma, lecz kwota będąca bazą opłacania składek na ubezpieczenie chorobowe.
Przypomnijmy, że u osób prowadzących własny biznes podstawą wymiaru składek emerytalnej, rentowej, chorobowej i wypadkowej jest zadeklarowana kwota, ale ograniczona:
ww stosunku rocznym dla składek emerytalnej i rentowej – do trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy,
ww stosunku miesięcznym dla składki chorobowej – do 250 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok kalendarzowy.
Jednocześnie zadeklarowana wysokość podstawy nie może być niższa niż:
1) 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok kalendarzowy,
2) 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia – przez okres 24 miesięcy dla osób rozpoczynających wykonywanie działalności gospodarczej. [tabela 1]
Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku uwzględnia się przychód za okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, z tytułu którego przysługuje zasiłek, czyli w tym przypadku z działalności gospodarczej. Za okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego uważa się także kolejne okresy podlegania ubezpieczeniu chorobowemu z tego samego tytułu, np. kolejne okresy prowadzenia działalności pozarolniczej. [przykład 1]
PRZYKŁAD 1
Najniższe składki
Osoba prowadząca już kilka lat działalność gospodarczą, podlegająca dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od otwarcia firmy, zachorowała w lipcu 2015 r. (15 dni). Przysługuje jej zasiłek chorobowy w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru, którą stanowi przychód za okres od lipca 2014 r. do czerwca 2015 r. Przedsiębiorca przez ten okres odprowadzał składki społeczne od najniższej podstawy. ZUS obliczy więc zasiłek od kwoty 1994,59 zł:
– suma najniższych podstaw składek od lipca do grudnia 2014 r. – (2247,60 zł – 13,71 proc.) x 6 mies. = 11 636,70 zł,
– suma najniższych podstaw składek od stycznia do czerwca 2015 r. – 2049,73 zł x 6 mies. = 12 298,38 zł,
– przeciętna miesięczna podstawa składek – (11 636,70 zł + 12 298,38 zł) : 12 mies. = 1994,59 zł.
Zasiłek za 15 dni choroby wynosi:
1994,59 zł : 30 dni = 66,49 zł x 80 proc. = 53,19 zł x 15 dni = 797,85 zł.
Po odliczeniu miesięcznej zaliczki na podatek, którą pobierze ZUS jako płatnik, zasiłek netto wynosi 798 zł (podstawa opodatkowania po zaokrągleniu do pełnych złotych) x 18 proc. = 143,64 zł; po zaokrągleniu 144 zł – zaliczka do zapłaty.
Zasiłek po odliczeniu zaliczki: 797,85 zł – 144 zł = 653,85 zł.
Jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem 12 miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia, podstawę zasiłkową stanowi przeciętny miesięczny przychód z faktycznego okresu ubezpieczenia – za pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia. Pełnym miesiącem kalendarzowym ubezpieczenia chorobowego jest w przypadku tych osób miesiąc, w którym ubezpieczenie rozpoczyna się od pierwszego dnia miesiąca. Niepełnym kalendarzowym miesiącem ubezpieczenia jest więc miesiąc, w którym przed datą nim objęcia przypada sobota lub dzień ustawowo wolny od pracy (niedziela, święto). [przykład 2]
PRZYKŁAD 2
Dzień wolny przed objęciem ubezpieczeniem
Ubezpieczony, który prowadzi działalność gospodarczą od 9 marca 2015 r. i podlega z tego tytułu ubezpieczeniu chorobowemu, stał się niezdolny do pracy z powodu choroby 3 sierpnia br. Do ustalenia podstawy wymiaru przysługującego mu zasiłku chorobowego zostanie przyjęty przychód za pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia, czyli za okres od kwietnia do lipca. W tym okresie przedsiębiorca opłacał terminowo wszystkie składki społeczne od następujących zadeklarowanych podstaw:
| Miesiąc/rok | Kwota podstawy | Kwota podstawy po odliczeniu 13,71 proc. |
| Kwiecień 2015 | 3000 zł | 2588,70 zł |
| Maj 2015 | 2500 zł | 2157,25 zł |
| Czerwiec 2015 | 3500 zł | 3020,15 zł |
| Lipiec 2015 | 2400 zł | 2070,96 zł |
| Suma | 9837,06 zł |
Przeciętny miesięczny przychód stanowiący podstawę wymiaru zasiłku chorobowego oblicza się, dzieląc łączny przychód za ten okres przez 4:
9837,06 zł : 4 mies. = 2459,27 zł – podstawa wymiaru zasiłku chorobowego.
Jeżeli niezdolność do pracy powstała w pierwszym kalendarzowym miesiącu ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego dla ubezpieczonych prowadzących działalność gospodarczą, tj. dla których została określona najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, w tym chorobowej, stanowi ta najniższa podstawa za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. podstawy wymiaru składki na to ubezpieczenie. [przykład 3]
PRZYKŁAD 3
Pierwszy miesiąc podlegania ubezpieczeniu
Osoba rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej 1 lipca 2015 r. i od tej daty podlega ubezpieczeniom społecznym, w tym chorobowemu (przedsiębiorca od razu przystąpił do niego). Korzysta z 2-letniej ulgi w postaci opłacania składek od kwoty nie niższej niż 30 proc. wynagrodzenia minimalnego. Przed założeniem własnej firmy był zatrudniony na umowie-zleceniu, bez ubezpieczenia chorobowego. Jednak 28 lipca zachorował. Załóżmy więc, że niezdolność do pracy potrwa aż do 2 października. Za okres od 28 lipca do 28 września 2015 r. nie ma prawa do zasiłku chorobowego z powodu braku wymaganego okresu ubezpieczenia. Prawo do zasiłku chorobowego nabędzie dopiero za okres od 29 września do 2 października. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu stanowi przewidziana dla rozpoczynających działalność najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku, a więc za wrzesień 2015 r., po pomniejszeniu o kwotę odpowiadającą 13,71 proc., tj. 453,02 zł.
Ta zasada obliczania podstawy zasiłkowej ma zastosowanie także wtedy, gdy niezdolność do pracy powstała w drugim kalendarzowym miesiącu ubezpieczenia, jeżeli pierwszy był niepełnym kalendarzowym miesiącem ubezpieczenia, np. gdy w sierpniu zachorował przedsiębiorca, który rozpoczął działalność 13 lipca.
Jeżeli niezdolność do pracy ubezpieczonego przedsiębiorcy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, tj.:
1) w pierwszym kalendarzowym miesiącu ubezpieczenia albo
2) w drugim kalendarzowym miesiącu ubezpieczenia, jeżeli pierwszy miesiąc jest niepełnym kalendarzowym miesiącem ubezpieczenia
oraz okres ubezpieczenia chorobowego rozpoczął się po okresie nie dłuższym niż 30 dni od ustania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu, przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przychód ubezpieczonego podlega uzupełnieniu. Wtedy jako podstawę wymiaru zasiłku przyjmuje się przychód za pierwszy kalendarzowy miesiąc ubezpieczenia, po uzupełnieniu do pełnej miesięcznej kwoty, od której zostałaby opłacona składka na ubezpieczenie chorobowe, gdyby przedsiębiorca podlegał temu ubezpieczeniu przez pełny miesiąc kalendarzowy. Przychód ulega uzupełnieniu także za okres niezdolności do pracy przypadającej w pierwszym kalendarzowym miesiącu ubezpieczenia chorobowego, za który ubezpieczony ma prawo do zasiłku. [przykład 4]
PRZYKŁAD 4
Uzupełnienie do pełnej miesięcznej kwoty
Osoba, która do końca lipca 2015 r. była zatrudniona na umowę o pracę z ubezpieczeniem chorobowym, rozpoczęła prowadzenie działalności pozarolniczej od 3 sierpnia 2015 r. i od tej daty została objęta ubezpieczeniem chorobowym. Załóżmy, że będzie niezdolna do pracy np. od 21 sierpnia. Jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za sierpień 2015 r. przedsiębiorca wykaże kwotę 1379,26 zł (minimalna podstawa do składek w 2015 r. – 2375,40 zł : 31 dni sierpnia x 18 dni podlegania ubezpieczeniom w sierpniu, tj. od 3 do 20.08.). Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przychód za sierpień, po pomniejszeniu o 13,71 proc. oraz po uzupełnieniu do pełnej miesięcznej kwoty, wynoszącej:
[1379,26 zł – (1 379,26 zł x 13,71 proc.)] = 1190,16 zł : 18 dni x 31 dni = 2049,73 zł.
ZASIŁKI DLA PRZEDSIĘBIORCÓW PO ZMIANACH
7 lipca 2015 r. prezydent RP podpisał ustawę z 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw. Przewiduje ona m.in. zmiany w ustalaniu podstawy wymiaru zasiłków dla przedsiębiorców deklarujących podstawę składek społecznych, w tym chorobowej i mających krótszy staż ubezpieczeniowy niż 12 miesięcy. Innymi słowy, inaczej niż dotychczas będzie wyliczana podstawa zasiłkowa w sytuacji, gdy przedsiębiorca podlega ubezpieczeniu chorobowemu przez okres krótszy niż 12 miesięcy.
Warto też zaznaczyć, że wreszcie ustawodawca zmienił brzmienie art. 48 ust. 1 ustawy zasiłkowej, dostosowując go do praktyki. Zamiast „przychodu za okres 12 miesięcy”, który stanowi podstawę zasiłku, wprowadzono teraz, że podstawę tę będzie stanowił „przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy”. Oczywiście do tej pory, czyli przed nowelizacją, do obliczeń również przyjmowano średni miesięczny przychód, ale brakowało wprost takiego sformułowania w przytoczonym przepisie. Nowelizacja przyniosła następującą treść art. 48: „Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.” [tabela 2]
Zarejestrowani od niedawna
Przedsiębiorców przede wszystkim powinien interesować nowy, dodany art. 48a dotyczący ubezpieczonego, dla którego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe stanowi zadeklarowana kwota, podlegającego ubezpieczeniu chorobowemu przez okres krótszy niż okres, o którym mowa w art. 48 ust. 1 (czyli 12 miesięcy). [ramka 1]
Nowa regulacja określająca sposób przyszłego wyliczania podstawy zasiłkowej ma ukrócić praktyki, chociaż zgodne z literą prawa, polegające na zadeklarowaniu bardzo wysokiej, a nawet maksymalnej podstawy do składki chorobowej i opłaceniu składek za krótki okres ubezpieczenia, np. za jeden czy dwa miesiące. Po tym krótkim okresie ubezpieczony korzystał z zasiłku chorobowego bądź macierzyńskiego, którego podstawę stanowiła kwota tej znacznej podstawy składkowej, a zasiłek był pobierany przez dłuższy czas. W przypadku przedsiębiorczych matek – nawet przez rok (52 tygodnie). Należy przypomnieć, że prawo do zasiłku macierzyńskiego powstaje bez okresu wyczekiwania, więc wystarczyło w zaawansowanej ciąży założyć działalność gospodarczą, raz czy dwa zapłacić maksymalne składki i pobierać wysoki zasiłek przez cały okres odpowiadający okresom urlopów macierzyńskich i rodzicielskiego, ustalonych w kodeksie pracy. Zdarzały się też pomysły przedsiębiorców, by zadeklarować wysoką podstawę tylko do składki chorobowej, z której potem byłyby pokaźne świadczenia, a resztę składek społecznych – emerytalną, rentową, wypadkową opłacać np. od podstawy najniższej. Oczywiście jest to niedopuszczalne. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe stanowi bowiem podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe.
Obecnie zdarza się też, że osoby prowadzące pozarolniczą działalność wykorzystują możliwość przerwania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, aby uniknąć obliczenia planowanego zasiłku z 12 miesięcy ubezpieczenia. W razie ponownego przystąpienia do ubezpieczenia i zadeklarowania maksymalnej kwoty podstawy wymiaru składek zasiłek jest obliczany od podstawy z okresu nowego ubezpieczenia. Okres wypłaty świadczeń (np. zasiłku macierzyńskiego) jest zdecydowanie dłuższy niż okres opłacania wysokich składek na ubezpieczenia społeczne.
Po zmianach opracowane rozwiązanie uśrednia podstawę wymiaru składki, a więc i podstawę zasiłku przy krótkim okresie ubezpieczenia chorobowego i zadeklarowany przychód przekraczający najniższą podstawę wymiaru składki. [przykłady 5 i 6]
PRZYKŁAD 5
Krótkie ubezpieczenie to niższy zasiłek
Załóżmy, że osoba fizyczna rozpoczęła działalność gospodarczą już pod rządami znowelizowanej ustawy zasiłkowej, np. od 1 grudnia 2015 r. Przystąpiła od razu do ubezpieczenia chorobowego. Obowiązuje ją najniższa podstawa do składek społecznych, tj. 60 proc. przeciętnego prognozowanego miesięcznego wynagrodzenia. Jednak począwszy od pierwszego miesiąca działalności, deklarowała w ZUS podstawę do składek w wysokości 4000 zł. Po trzech pełnych miesiącach ubezpieczenia zachorowała. Podstawa wymiaru przysługującego jej zasiłku chorobowego będzie obliczona następująco – czyli jako suma:
1) kwoty 2049,73 zł*, tj. przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składki chorobowej po odliczeniu części stanowiącej 13,71 proc. [(2375,40 zł – 13,71 proc.) x 3 mies. : 3 mies.] oraz
2) kwoty wynoszącej 350,47 zł, tj. iloczynu 1/12 uśrednionej miesięcznej nadwyżki zadeklarowanej podstawy do składek ponad podstawę najniższą po odliczeniu 13,71 proc., i liczby miesięcy ubezpieczenia [(4000 zł – 2375,40 zł = 1624,60 zł – 13,71 proc. = 1401,87 zł; 1401,87 zł x 3 m-ce : 3 m-ce = 1401,87 zł); 1401,87 zł : 12 m-cy x 3 m-ce ubezpieczenia = 350,47 zł]
Podstawa wymiaru zasiłku wyniesie 2400,20 zł.
* przyjmujemy znaną w 2015 r. najniższą podstawę do składek społecznych; od 1 stycznia 2016 r. zapewne kwota ta ulegnie zmianie
Uwaga!
Dla porównania – według dotychczasowych przepisów podstawa zasiłkowa wynosi 3451,60 zł i stanowi przeciętny miesięczny przychód (podstawa składki chorobowej) za okres 3 miesięcy ubezpieczenia:
4000 zł – 13,71 proc. = 3451,60 zł x 3 m-ce : 3 m-ce = 3451,60 zł.
PRZYKŁAD 6
Przedsiębiorcza matka też straci
Kobieta rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej już w nowym stanie prawnym. Jest w ciąży i w niedługim czasie urodzi dziecko. Od razu po dacie rozpoczęcia prowadzenia biznesu zgłosiła się do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalno-rentowych oraz dobrowolnego chorobowego. Poród nastąpił po upływie dwóch pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia. Za pierwszy miesiąc kobieta zapłaciła składki od najniższej podstawy, tj. 2375,40 zł, a za drugi od maksymalnej podstawy wymiaru dla ubezpieczenia chorobowego w wysokości 9897,50 zł. Nabyła prawo do zasiłku macierzyńskiego bez okresu wyczekiwania. Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego po nowemu stanowić będzie suma:
1) kwoty 2049,73 zł, tj. przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składki chorobowej po odliczeniu części stanowiącej 13,71 proc. [(2375,40 zł – 13,71 proc.) x 2 m-ce : 2 m-ce],
oraz
2) kwoty wynoszącej 540,90, tj. iloczynu 1/12 uśrednionej miesięcznej nadwyżki zadeklarowanej podstawy do składek ponad podstawę najniższą po odliczeniu 13,71 proc. i liczby miesięcy ubezpieczenia [(9897,50 zł – 2375,40 zł = 7522,10 zł – 13,71 proc. = 6490,82 zł; 6490,82 zł : 2 m-ce trwania ubezpieczenia = 3245,41 zł); 3245,41 zł : 12 = 270,45 zł x 2 m-ce = 540,90 zł].
Podstawa wymiaru zasiłku wyniesie 2590,63 zł. Taka sama będzie podstawa do zasiłku dla kobiety, która opłaciła składki społeczne tylko za jeden miesiąc ubezpieczenia w najwyższej możliwej wysokości, czyli od podstawy 9897,50 zł. Jeśli założyć, że kobieta będzie pobierała zasiłek macierzyński w wysokości 80 proc. za okresy odpowiadające wszystkim urlopom macierzyńskim, w tym rodzicielskiemu, tj. 52 tygodnie (364 dni), to łączna kwota jej zasiłku wyniesie:
2590,63 zł : 30 dni = 86,35 zł
86,35 zł x 80 proc. = 69,08 zł – dniówka zasiłku
69,08 zł x 364 dni = 25 145,12 zł.
Uwaga!
Dla porównania – według dotychczasowych przepisów podstawa zasiłkowa wynosi 8540,55 zł i stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres dwóch miesięcy ubezpieczenia:
9897,50 zł – 13,71 proc. = 8540,55 zł x 2 m-ce : 2 m-ce = 8540,55 zł.
Aby osiągnąć taką podstawę zasiłkową, według nowych przepisów kobieta musiałaby przez 12 miesięcy podlegania ubezpieczeniom z działalności opłacać składki społeczne od najwyższej miesięcznej podstawy składki na ubezpieczenie chorobowe. Przy tej podstawie zasiłek macierzyński za 52 tygodnie wynosi:
8540,55 zł : 30 dni = 284,69 zł
284,69 zł x 80 proc. = 227,75 zł – dniówka zasiłku
227,75 zł x 364 dni = 82 901 zł.
Na powyższych zasadach będzie również obliczana podstawa wymiaru zasiłku w sytuacji, gdy przedsiębiorca prowadzi firmę już dłuższy czas, od dnia rozpoczęcia prowadzenia działalności opłaca jednak tylko składki emerytalną i rentową (plus wypadkową i zdrowotną), a do ubezpieczenia chorobowego przystąpił później, np. krótko przed porodem czy chorobą. Do zasiłków liczy się bowiem okres podlegania ubezpieczeniu chorobowemu.
Ponowne ubezpieczenie po przerwie
Dodany do znowelizowanej ustawy zasiłkowej art. 48a reguluje też odrębnie przypadek, gdy u danej osoby okres ubezpieczenia chorobowego rozpoczął się po przerwie nieprzekraczającej 30 dni od ustania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu. Przykładowo, osoba zakończyła pracę na podstawie stosunku pracy i w czasie nieprzekraczającym 30 dni podjęła prowadzenie działalności na własny rachunek. Wówczas w liczbie pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia, ale dla celów obliczenia kwoty równej iloczynowi 1/12 przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składki chorobowej w wysokości nadwyżki ponad najniższą podstawę uwzględnia się również pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia z poprzedniego tytułu. Liczba pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia uwzględnionych z poprzedniego i aktualnego tytułu nie może przekraczać 12.
Wówczas przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przyjmuje się przeciętną miesięczną najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz przeciętną kwotę zadeklarowaną jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, za okres pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia z aktualnego tytułu. [przykład 7]
PRZYKŁAD 7
Działalność po zakończeniu stosunku pracy
Osoba zakończyła trwający przez siedem miesięcy stosunek pracy 30 listopada 2015 r., a od 1 grudnia br. rozpoczęła prowadzenie samodzielnej działalności gospodarczej. Od tego dnia jest objęta dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Ze względu na to, że jest to pierwsza firma w karierze, przedsiębiorca ma prawo do 2-letniej ulgi w opłacaniu składek społecznych. Do ubezpieczeń zgłosił się z kodem 057000. Zachorował po trzech miesiącach pracy w swojej firmie. Za te trzy miesiące opłacał składki od następujących podstaw wymiaru:
– za grudzień od podstawy najniższej, tj. 525 zł,
– za styczeń – 1000 zł (nadwyżka ponad najniższą podstawę – 475 zł),
– za luty – 1500 zł (nadwyżka ponad najniższą podstawę – 975 zł).
Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi suma kwot:
1) 470,28 zł, tj. najniższa przeciętna miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za trzy pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia [(525 zł + 555 zł + 555 zł) : 3], po odliczeniu części 13,71 proc.; kwota 555 zł to przyjęta najniższa podstawa za styczeń i luty 2016 r., kiedy będzie obowiązywało wyższe minimalne wynagrodzenie w wysokości 1850 zł oraz
2) 347,56 zł, tj. iloczyn 1/12 przeciętnej miesięcznej nadwyżki podstawy składki chorobowej ponad kwotę najniższą z działalności gospodarczej za pełne trzy miesiące ubezpieczenia, po odliczeniu części 13,71 proc., i liczby pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia z etatu (siedem miesięcy) i działalności (trzy miesiące), czyli:
[(475 zł + 975 zł) : 3 m-ce] = 483,33 zł – 13,71 proc. = 417,07 zł : 12 m-cy x 10 m-cy.
Po zsumowaniu podstawa zasiłku wynosi 817,84 zł.
Choroba po krótkiej przerwie w ubezpieczeniu
Pewna zmiana nastąpiła również w art. 49 ustawy zasiłkowej, który określa, jaka kwota stanowi podstawę wymiaru zasiłku, gdy niezdolność do pracy powstanie przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, a okres ubezpieczenia rozpoczął się po przerwie nieprzekraczającej 30 dni od ustania ubezpieczenia z innego tytułu. Dotyczy to zarówno sytuacji, gdy przedsiębiorca zachoruje w pierwszym miesiącu ubezpieczenia, jak i przypadku, gdy zachoruje w drugim miesiącu, gdy pierwszy był niepełny. Będą tu miały zastosowanie omówione wcześniej zasady, tj. art. 48a ustawy. Dodany ust. 3 mówi, że przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku przyjęta będzie miesięczna najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz kwota zadeklarowana – w przeliczeniu na pełny miesiąc kalendarzowy ubezpieczenia – w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za miesiąc kalendarzowy, w którym powstała niezdolność do pracy. W liczbie pełnych miesięcy kalendarzowych uwzględniony będzie również miesiąc kalendarzowy, w którym powstała niezdolność do pracy. [ramka 2, przykład 8 i 9]
PRZYKŁAD 8
Od zgłoszenia z nowego tytułu nie minął miesiąc
Osoba rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej 1 grudnia 2015 r. Wcześniej, tj. w listopadzie, była jeszcze zatrudniona na umowę o pracę, która uległa rozwiązaniu 21 listopada. W tym stosunku pracy trwała przez sześć miesięcy. Między ustaniem ubezpieczenia chorobowego z tytułu stosunku pracy a objęciem tym ubezpieczeniem z racji działalności nie minęło 30 dni. W pierwszym miesiącu prowadzenia firmy, tj. w grudniu, osoba stała się niezdolna do pracy (od 21 grudnia). Podstawa, jaką zadeklarowała za grudzień, wynosiła 3000 zł (w przeliczeniu na miesiąc). Ma prawo do zasiłku chorobowego od pierwszego dnia choroby. Podstawę wymiaru tego zasiłku tworzy kwota będąca sumą:
1) 2049,73 zł, tj. najniższej miesięcznej podstawy wymiaru składki chorobowej z działalności gospodarczej po odliczeniu 13,71 proc. oraz
2) 314,40 zł, tj. kwoty wynikającej z działania: [(3000 zł – 13,71 proc.) – 2049,73 zł] : 12 m-cy x 7 m-cy (6 m-cy ubezpieczenia z etatu + 1 m-c z działalności gospodarczej).
Łączna podstawa zasiłkowa wynosi 2364,13 zł.
PRZYKŁAD 9
Konieczne uzupełnienie podstawy
Załóżmy, że osoba zakończyła sześciomiesięczną pracę na etacie u pracodawcy z końcem listopada 2015 r. Założyła własną działalność w połowie grudnia 2015 r., a zachorowała w styczniu 2016 r. Jako osoba rozpoczynająca pracę na własny rachunek spełnia warunki do korzystania z opłacania składek społecznych od niższej podstawy wymiaru, tj. 30 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę – 525 zł (w 2016 r. – 555 zł). Za styczeń 2016 r. zadeklarowana przez przedsiębiorcę podstawa wymiaru – w przeliczeniu na miesiąc kalendarzowy – wynosi 2000 zł. Natomiast za grudzień 2015 r., za 15 dni podlegania ubezpieczeniom, osoba opłaciła składki od zadeklarowanej kwoty 1000 zł. Aby obliczyć podstawę wymiaru zasiłku, należy najpierw uzupełnić podstawę do składek za grudzień, gdyż zastosowanie ma art. 37 ust. 1 ustawy zasiłkowej, który określa (w odniesieniu do przedsiębiorców), że jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przychód, który stanowiłby podstawę wymiaru składki chorobowej, gdyby ubezpieczenie trwało pełny miesiąc kalendarzowy.
Uzupełnienie podstawy wymiaru składki chorobowej za grudzień:
1000 zł : 15 dni x 31 dni = 2066,67 zł.
Nadwyżka ponad najniższą podstawę wymiaru wynosi więc 1541,67 zł (2066,67 zł – 525 zł). Z kolei nadwyżka ponad najniższą podstawę za styczeń wynosi 1445 zł (2000 zł – 555 zł).
Podstawę wymiaru zasiłku stanowi suma:
1) 465,97 zł, tj. najniższa przeciętna miesięczna podstawa wymiaru składki chorobowej z działalności gospodarczej za dwa pełne miesiące ubezpieczenia [(525 zł + 555 zł) : 2] po odliczeniu 13,71 proc. oraz
2) 859,06 zł, tj. [(1541,67 zł + 1445 zł) – 13,71 proc.] : 2 m-ce = 1288,59 zł : 12 x 8 m-cy (6 m-cy ubezpieczenia z etatu + 2 m-ce działalności gospodarczej).
Łączna podstawa zasiłkowa wynosi 1325,03 zł.
Przerwa dłuższa niż 30 dni
Jeżeli niezdolność do pracy powstanie przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, a okres ubezpieczenia rozpoczął się po przerwie przekraczającej 30 dni od ustania ubezpieczenia z innego tytułu, to jako podstawę zasiłku przyjmuje się najniższą podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe z działalności gospodarczej.
Ustawa w nowym brzmieniu przewiduje również, że jeżeli ubezpieczony przez cały okres wykonywania pozarolniczej działalności deklaruje podstawę wymiaru składek w kwocie nie niższej niż określona w art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, czyli 60 proc. przeciętnego prognozowanego miesięcznego wynagrodzenia, za najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe uważa się tę kwotę.
Nowelizacja przewiduje również, że jeżeli przerwa w ubezpieczeniu chorobowym nieprzekraczająca 30 dni nie jest związana z ustaniem tytułu do ubezpieczeń społecznych, a jedynie z nieopłaceniem składki na ubezpieczenie chorobowe bądź z opóźnieniem w jej opłaceniu, w podstawie wymiaru zasiłku uwzględnia się również przeciętny miesięczny przychód za miesiące przed przerwą.
PRZEPISY PRZEJŚCIOWE
Ustawodawca przewidział, że zasiłki chorobowe, wyrównawcze, macierzyńskie i opiekuńcze oraz świadczenie rehabilitacyjne, do których prawo powstało przed dniem wejścia w życie nowych przepisów z zakresu ustalania podstawy wymiaru tych świadczeń (przed 1 listopada 2015 r.), będą wypłacane na zasadach i w wysokości obowiązujących przed tym dniem, za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy.
Jeżeli prawo do zasiłku osoby niebędącej pracownikiem powstało przed dniem wejścia w życie przedstawionych w nowelizacji zasad co do sposobu ustalania podstawy jego wymiaru, a po wejściu w życie tych przepisów będzie miała miejsce przerwa w pobieraniu zasiłku albo nastąpi zmiana rodzaju pobieranego zasiłku, to nie ma zastosowania przepis art. 43 ustawy zasiłkowej.
Co to oznacza? Przypomnijmy, że w świetle art. 43 ustawy zasiłkowej podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków – zarówno tego samego, jak i innego rodzaju – nie było przerwy albo była ona krótsza niż trzy miesiące kalendarzowe. Przykładowo więc podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego należnego bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku chorobowego stanowi podstawa ustalona wcześniej dla tego zasiłku chorobowego.
Na podstawie art. 22 ust. 3 ustawy nowelizującej powyższa zasada nie będzie miała w pełni zastosowania.
Ważne
Jeśli prawo np. do zasiłku chorobowego powstanie przed zmianą przepisów, a do zasiłku macierzyńskiego już po ich wejściu w życie, to mimo braku przerwy między świadczeniami lub występowania przerwy, ale krótszej niż trzy kalendarzowe miesiące, podstawa wymiaru kolejnego zasiłku będzie ustalana na nowo, i to już z uwzględnieniem nowych reguł.
Wyjątek dotyczy świadczenia rehabilitacyjnego, co wynika z art. 22 ust. 2 noweli. Mianowicie świadczenie rehabilitacyjne przyznane po zakończeniu pobierania zasiłku chorobowego, do którego prawo powstało przed dniem obowiązywania nowych regulacji, będzie ustalane z uwzględnieniem podstawy wymiaru zasiłku chorobowego obliczonej według zasad obowiązujących przed tym dniem. [przykłady 10 i 11]
PRZYKŁAD 10
Prawo do zasiłku powstało przed 1 listopada 2015 r.
Osoba prowadząca działalność gospodarczą od 5 maja 2015 r. uległa wypadkowi przy pracy we wrześniu 2015 r. Nabyła prawo do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego, którego podstawę wymiaru oblicza się na takich samych zasadach, jak dla zasiłku z ubezpieczenia chorobowego. Za okres od czerwca do sierpnia (trzy pełne miesiące), z którego będzie obliczona podstawa do zasiłku, opłacała składki chorobowe od najwyższej podstawy, tj. 9897,50 zł. Podstawa zasiłku wyniesie 8540,55 zł, tj. przeciętny miesięczny przychód (podstawa wymiaru składki chorobowej) za okres trzech miesięcy po odliczeniu części 13,71 proc. Prawo do zasiłku powstało jeszcze w czasie obowiązywania obecnego stanu prawnego, dlatego został on obliczony według dotychczasowych zasad. Będzie tak wypłacany, nawet jeśli nieprzerwana niezdolność do pracy przeciągnie się i w jej trakcie wejdą w życie nowe regulacje.
PRZYKŁAD 11
Poród w grudniu 2015 r.
Osoba prowadząca działalność gospodarczą od 1 kwietnia 2015 r. w sierpniu zachorowała, a niezdolność do pracy jest związana z ciążą. Przedsiębiorca ma prawo do zasiłku chorobowego, którego podstawa wymiaru zostanie obliczona z podstaw składkowych za okres od kwietnia do lipca (cztery miesiące). W tym okresie kobieta opłacała składki chorobowe od następujących kwot:
– kwiecień i maj od 2400 zł,
– czerwiec – 3000 zł,
– lipiec – 4500 zł.
Zasiłek za sierpień zostanie obliczony na dotychczasowych zasadach, czyli od podstawy równej 2653,42 zł, co wynika z wyliczenia:
[(2400 zł + 2400 zł + 3000 zł + 4500 zł) : 4 m-ce] – 13,71 proc. = 2653,42 zł.
Przewidywany termin porodu przypada na grudzień. Załóżmy, że nastąpi 5 grudnia. Do 4 grudnia kobieta pobierała zasiłek chorobowy, którego podstawę stanowiła wcześniej obliczona kwota, tj. 2653,42 zł (między kolejnymi niezdolnościami do pracy nie było żadnych przerw). Od 5 grudnia przysługuje jej zasiłek macierzyński, którego podstawa wymiaru zostanie obliczona już po nowemu. Podstawę będzie stanowiła suma:
1) 2049,73 zł, czyli najniższa przeciętna miesięczna podstawa wymiaru składki chorobowej, oraz
2) 201,23 zł, tj. [(24,60 zł + 24,60 zł + 624,60 zł + 2124,60 zł) : 4 m-ce] – 13,71 proc. = 603,68 zł (średnia miesięczna nadwyżka ponad podstawę najniższą po odliczeniu 13,71 proc.) : 12 m-cy x 4 m-ce = 201,23 zł.
Łącznie daje to kwotę 2250,96 zł.
Kobieta mogłaby liczyć na wyższy zasiłek macierzyński, tj. z podstawy uprzednio wyliczonej dla zasiłku chorobowego, gdyby wystąpiła do ZUS o wypłatę tego zasiłku wcześniej, przed porodem, jeszcze za obowiązywania starych przepisów. Z prawa do zasiłku macierzyńskiego można bowiem skorzystać przed planowanym terminem porodu, tj. nie więcej niż sześć tygodni przed tą datą. Gdyby więc – biorąc pod uwagę przewidywaną datę rozwiązania – wystąpiła o wypłatę zasiłku macierzyńskiego jeszcze przed 1 listopada 2015 r., to po porodzie mogłaby kontynuować pobieranie wyższego zasiłku macierzyńskiego.
Jak widać, przedsiębiorcy nie będzie łatwo otrzymać zasiłek chorobowy albo macierzyński w najwyższej przewidzianej przepisami kwocie. Aby do tego doszło, należałoby opłacać składki od najwyższej możliwej podstawy (250 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia) przez cały rok przed porodem albo chorobą. Opłata jednej dużej składki nie zapewni już wysokich świadczeń. Będzie ono tylko niewiele wyższe niż sytuacji, gdyby składka została uiszczona w najniższej możliwej wysokości. Warto jednak podkreślić, że znowelizowana ustawa nie wpłynie na możliwość otrzymania samego prawa do zasiłku macierzyńskiego. Nawet jeśli działalność zostanie zarejestrowana na krótko przed porodem, ZUS, chcąc zasiłku pozbawić, będzie musiał wykazać, że zgłoszenie zostało dokonane dla pozoru, a działalność w rzeczywistości nie była wykonywana. Gdy mu się to nie uda, prawo zostanie przyznane.
Tabela 1. Miesięczna podstawa wymiaru składki chorobowej w 2015 r.
| maksymalna | najniższa |
| 9897,50 zł, a po odliczeniu 13,71 proc. – 8540,55 zł | 1) 2375,40 zł, a po odliczeniu 13,71 proc.– 2049,73 zł2) 525 zł, a po odliczeniu 13,71 proc. – 453,02 zł |
Tabela 2. Zmiany w sposobie ustalania podstawy wymiaru zasiłków z ubezpieczenia społecznego
| Dotyczą | Nie dotyczą |
| – osób niebędących pracownikami, które deklarują odpowiednie kwoty jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, w tym chorobowe, a podlegają temu ubezpieczeniu przez okres krótszy niż 12 miesięcy. | – pracowników,– zleceniobiorców uzyskujących przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, a więc odpłatność ustaloną kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej, akordowo lub prowizyjnie,– osób prowadzących działalność gospodarczą podlegających ubezpieczeniu chorobowemu przez okres co najmniej 12 miesięcy kalendarzowych. |
Ramka 1. Skomplikowany wzór na obliczenie zasiłku
Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego dla przedsiębiorcy podlegającemu ubezpieczeniu chorobowemu krócej niż 12 miesięcy stanowi suma:
1) przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. podstawy jej wymiaru, za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku
oraz
2) kwoty stanowiącej iloczyn jednej dwunastej przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. podstawy jej wymiaru, za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz liczby tych miesięcy – prościej rzecz ujmując, chodzi o kwotę stanowiącą 1/12 kwot nadwyżek ponad najniższą podstawę za każdy kolejny miesiąc ubezpieczenia.
Ramka 2. Jak wyliczyć zasiłek po przerwie
W praktyce podstawa wymiaru zasiłku będzie stanowiła sumę kwot:
1) najniższej miesięcznej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe po odliczeniu 13,71 proc., z działalności gospodarczej
oraz
2) kwoty stanowiącej iloczyn: 1/12 zadeklarowanej podstawy wymiaru składki chorobowej z działalności gospodarczej, ale w przeliczeniu na pełny miesiąc ubezpieczenia, czyli kwoty, od jakiej przedsiębiorca opłaciłby składki, gdyby podlegał ubezpieczeniu przez cały miesiąc, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składki chorobowej z działalności, po odliczeniu 13,71 proc. za miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, i liczby miesięcy ubezpieczenia z aktualnego tytułu (z działalności) i poprzedniego tytułu.
Podstawa prawna
Art. 1 pkt 8–10, art. 22 ustawy z 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1066).
Art. 3 pkt 4, art. 48–49 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159 ze zm.).
