● Czy ZUS ma prawo poinformować izbę adwokacką o niepłaceniu składek
● Od kilku lat prowadzę własną kancelarię adwokacką. O ile na początku działalność przynosiła zyski, o tyle od jakiegoś czasu jest już zdecydowanie gorzej. Konkurencja jest ogromna, rynek przesycony i mam coraz większe problemy z opłacaniem składek na ubezpieczenie społeczne. Od znajomych dowiedziałam się, że ZUS w takich wypadkach może zawiadomić właściwą izbę adwokacką o istnieniu zadłużenia. Nie znalazłam jednak podstaw prawnych do takiego działania ZUS. Jak jest zatem naprawdę?
Trudno znaleźć konkretny przepis zabraniający ZUS takiego działania lub upoważniający go do tego. Nie ma wątpliwości, że w myśl art. 80 ustawy z 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze adwokaci i aplikanci adwokaccy podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godności zawodu bądź za naruszenie swoich obowiązków zawodowych, a adwokaci również za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia. Postępowanie sprzeczne z prawem obejmuje działania lub zaniechania adwokata naruszające porządek prawny wynikający z ustaw, zwłaszcza czyny kolidujące z prawem karnym, prawem o wykroczeniach, cywilnym, rodzinnym czy administracyjnym. Być może brzmieniem tego przepisu kierują się oddziały ZUS, o ile takie są, przy składaniu ewentualnych zawiadomień o nieopłacaniu przez adwokatów składek na ZUS. Jest to bowiem niezgodne z obowiązującymi powszechnie przepisami dotyczącymi obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Jednak przepisy ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) określają, jakie działania może podejmować ZUS, wskazując wśród nich wniosek o ustanowienie hipoteki przymusowej, zastawu, wyjawienie majątku czy wniosek o ukaranie za wykroczenia przeciwko przepisom ustawy. Wśród środków dyscyplinujących stosowanych z inicjatywy ZUS znajdują się m.in. zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, zawiadomienie o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych czy skarga pauliańska. Przepisy ustawy systemowej nie przewidują środka w postaci powiadamiania takich organów jak izby adwokackie o nieopłacaniu składek bądź ukarania za ich nieopłacanie, co nie wyklucza jednak podejmowania przez ZUS w indywidualnych przypadkach tego rodzaju kroków.
Podstawa prawna
Art. 26, 27, 98 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
Art. 80 ustawy z 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 615).
● Mój ojciec prowadzi duże gospodarstwo rolne. Z tego tytułu jestem obowiązkowo ubezpieczony w KRUS jako domownik. Czy w związku z uzyskaniem prawa do świadczenia pielęgnacyjnego będę również podlegał ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu? Słyszałem, że nie będę musiał już płacić składek do KRUS, bo zamiast tego składki do ZUS będzie opłacał wójt gminy, w której mieszkam.
W opisanej sytuacji taki obowiązek wobec ZUS nie powstanie. Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) za osobę pobierającą określone w tym przepisie świadczenia, w tym świadczenie pielęgnacyjne, wójt, burmistrz lub prezydent miasta opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy odpowiadającej wysokości tegoż świadczenia, przysługującą na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, przez okres niezbędny do uzyskania 25-letniego okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego). Ustawa również stanowi wprost, że składka ta nie jest opłacana, jeśli osoba pobierająca takie świadczenie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z innego tytułu. Z kolei ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników obejmuje ubezpieczeniem rolników i pracujących z nimi domowników. Kryterium podlegania obowiązkowo przez rolnika i domownika ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu jest wielkość gospodarstwa rolnego. Jeśli obejmuje ono obszar 1 ha przeliczeniowego, to ubezpieczenie dla wymienionych osób jest obowiązkowe. Obowiązek ten ustaje z dniem utraty statusu rolnika lub domownika albo z dniem nabycia prawa do emerytury.
Jeżeli osoba otrzymująca świadczenie pielęgnacyjne posiada status domownika, to składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu pobierania tego świadczenia nie powinny być za nią odprowadzane, dopóki będzie ona podlegała obowiązkowi ubezpieczenia społecznego na mocy ustawy o ubezpieczeniu rolników. Jeśli zatem czytelnik jako domownik podlega obowiązkowo ubezpieczeniom w KRUS, wójt gminy, w której zamieszkuje zainteresowany, nie będzie zobowiązany do opłacania za niego składki z tytułu pobierania świadczenia pielęgnacyjnego.
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 2a–c ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
Art. 1, art. 16 ust. 1–2 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1403 ze zm.).
Art. 17 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 114).
● Prowadzę jednoosobową działalność gospodarczą i złożyłem wniosek do ZUS o rozłożeniu płatności zaległych składek na raty. Czy ZUS ma obowiązek uwzględnić wniosek i wydać w tej sprawie decyzję? Jaki termin ma ZUS na rozpoznanie mojego wniosku?
Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) ze względów gospodarczych lub innych przyczyn zasługujących na uwzględnienie ZUS może na wniosek dłużnika odroczyć termin płatności należności z tytułu składek oraz rozłożyć należność na raty. Trzeba podkreślić, że ZUS nie ma jednak obowiązku rozkładania na raty należności – jest to decyzja uznaniowa.
Jeśli ZUS uwzględnia wniosek płatnika, rozłożenie zadłużenia na raty następuje w formie umowy z przedsiębiorcą. Jej zawarcie skutkuje:
1) zaprzestaniem naliczania odsetek za zwłokę od następnego dnia po dniu wpływu wniosku o udzielenie ulgi;
2) ustaleniem opłaty prolongacyjnej;
3) zawieszeniem biegu terminu przedawnienia należności z tego tytułu.
Gdy ZUS odmawia zastosowania tej ulgi, to choć wprost nie jest to uregulowane w przepisach prawa, musi wydać stosowną decyzję administracyjną. Takie stanowisko prezentowane jest również w orzecznictwie sądowoadministracyjnym, m.in. w wyroku WSA w Poznaniu z 20 stycznia 2009 r., sygn. akt I SA/Po 1477/08, gdzie wskazano, że art. 29 ustawy systemowej stanowi o rozłożeniu na raty i odroczeniu terminu płatności należności z tytułu składek w formie umowy, ale nie zastrzega tej formy do odmowy udzielenia tych ulg. Kiedy ZUS odmawia, jest zobowiązany do wydania decyzji administracyjnej i poprzedzenia jej postępowaniem przeprowadzonym w oparciu o przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, który ma zastosowanie w sprawach nieuregulowanych w ustawie systemowej.
Warto również pamiętać, że jeżeli dłużnik przedsiębiorca nie spłaci w terminie ustalonych przez ZUS rat, pozostała kwota staje się natychmiast wymagalna wraz z odsetkami za zwłokę.
Dopuszczalna jest zmiana podpisanej już umowy, np. poprzez zawarcie aneksu modyfikującego jej warunki. Jednak wymaga ona stosownego wniosku i uzasadnienia ze strony przedsiębiorcy.
Nie ma przepisów prawa powszechnego, które obligują ZUS do rozpatrzenia wniosku w konkretnym terminie. Stosowane są więc wytyczne zawarte w uchwale zarządu ZUS nr 12/2010 z 27 stycznia 2010 r., z których wynika, że w sprawach o rozłożenie należności na raty nie stosuje się przepisów k.p.a., a wniosek w tej sprawie powinien być rozpatrzony niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie dwóch miesięcy od dnia wpływu wniosku dłużnika. Oznacza to, że ZUS powinien sprawę rozstrzygnąć niezwłocznie, a nie w ciągu dwóch miesięcy.
Podstawa prawna
Art. 29 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
● Trzy miesiące temu zmarł mój mąż. Przed śmiercią został uznany za zaginionego. Wcześniej zaś nabył prawo do emerytury wojskowej. Wypłata tego świadczenia została mu jednak wstrzymana od dnia zaginięcia do dnia jego zgonu. Czy przysługuje mi prawo do wypłaty wstrzymanej emerytury wojskowej za ten okres?
W razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia pieniężne (np. o emeryturę wojskową), te należne jej do dnia zgonu przysługują co do zasady małżonkowi i dzieciom, a w razie ich braku kolejno: wnukom, rodzicom, dziadkom i rodzeństwu. Wymienieni członkowie rodziny mają prawo do udziału w nieukończonym postępowaniu prowadzonym dalej w sprawie tych świadczeń.
Wypłaca się je zaś:
wmałżonkowi lub dzieciom osoby, która zgłosiła wniosek, zamieszkałym z nią w dniu jej śmierci;
wmałżonkowi lub dzieciom niezamieszkującym wspólnie ze zmarłym w dniu jego śmieci albo innym członkom rodziny, o których mowa wyżej, jeżeli pozostawali na utrzymaniu osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia, lub osoba ta pozostawała na ich utrzymaniu.
Prawo do świadczeń ustaje w ciągu 12 miesięcy od daty śmierci osoby, której one przysługiwały, chyba że uprawniony z wyżej określonego kręgu wystąpi z wnioskiem o dalsze prowadzenie postępowania. Zasady te są podobne do reguł obowiązujących w przypadku emerytur z powszechnego systemu ubezpieczeniowego.
Dodatkowo w uchwale z 9 maja 2013 r., sygn. akt: II UZP 3/13, Sąd Najwyższy stwierdził, że w razie śmierci osoby uprawnionej do emerytury wojskowej, której wstrzymano wypłatę świadczenia z powodu zaginięcia, prawo do wstrzymanego świadczenia za okres do dnia śmierci przysługuje jej małżonkowi.
W świetle tego czytelniczce przysługuje zatem prawo do wypłaty wstrzymanej jej mężowi emerytury wojskowej za okres do dnia jego zgonu. W tym celu niezwłocznie powinna wystąpić z wnioskiem o dalsze prowadzenie postępowania w tej sprawie. W przeciwnym wypadku w ciągu 12 miesięcy od dnia śmierci męża prawo czytelniczki do tego świadczenia ustanie.
Podstawa prawna
Art. 46 ustawy z 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 330).
● Prowadzę firmę i zatrudniam kilkadziesiąt osób, w tym pracownicę, która pracuje też na etacie w innej firmie. Poinformowała mnie, że jest w ciąży i oczekuje wypłaty zasiłku macierzyńskiego, niezależnie od zasiłku uzyskiwanego od drugiego pracodawcy. Czy pracownica może pobierać świadczenie z obu tytułów? Czy muszę jej wypłacać zasiłek ze swoich środków?
Zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa chorobowa) zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo urlopu wychowawczego urodziła dziecko. Systematyka tego przepisu pozwala przyjąć, że zasiłek jest wypłacany pracownicy niezależnie od liczby tytułów do ubezpieczenia, którymi została objęta przez różnych płatników. W związku z tym powinny jej przysługiwać dwa zasiłki macierzyńskie z umów zawartych z różnymi pracodawcami. Stanowisko takie potwierdza sam ZUS, zdaniem którego w przypadku pozostawania pracownika równolegle w więcej niż jednym stosunku pracy prawa i obowiązki pracownicze ustala się odrębnie z każdego z tych stosunków.
Sposób wypłaty zasiłków reguluje art. 61 ustawy chorobowej, który wyróżnia dwa podmioty uprawnione do ustalenia prawa do tego świadczenia, jego wysokości i wypłaty. Pierwszym jest płatnik składek (czyli pracodawca), w sytuacji gdy zgłasza do ubezpieczenia chorobowego więcej niż 20 osób. Drugi to ZUS, który wypłaca środki tym ubezpieczonym, których płatnicy zgłaszają do ubezpieczenia nie więcej niż 20 osób. W opisywanej sytuacji wypłata zasiłku macierzyńskiego należy więc do pracodawcy, ale nie oznacza to, że to on ponosi jej rzeczywiste koszty, ma ona bowiem charakter wyłącznie techniczny. W związku z tym, że pracodawca może rozliczyć wypłacone zasiłki w składkach, obciążają one tak naprawdę fundusz chorobowy. W konsekwencji pracodawcy nie obciążą koszty związane z zasiłkiem macierzyńskim wypłacanym pracownicy.
Należy również pamiętać, że gdy ubezpieczony nie otrzyma zasiłku od pracodawcy, to przy założeniu, że płatnik zgłosił do ubezpieczenia chorobowego więcej niż 20 osób, zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 23 maja 2012 r., sygn. akt I UK 447/11, do wypłaty świadczenia i tak będzie zobowiązany ZUS.
Podstawa prawna
Art. 29 ust. 1 pkt 1, art. 61 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159).
Art. 92 ust. 1 pkt 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).