Nie można się na nie powoływać ani w decyzji, ani w postępowaniu odwoławczym przed sądem. Stanowią jedynie wewnętrzne dokumenty organu rentowego.
Zdarza się, że ZUS w decyzji lub korespondencji kierowanej do ubezpieczonych powołuje się na wytyczne. Nie znajdziemy ich jednak w Dzienniku Ustaw, nie są to bowiem akty prawa powszechnie obowiązującego. Stanowią jedynie uregulowania wewnętrzne ZUS i, przynajmniej teoretycznie, powinny służyć jedynie pracownikom organu rentowego do sprawnego przeprowadzania postępowań w danej sprawie. Niestety, wygląda to nieco inaczej i nie tyle z winy samego ZUS, co ustawodawcy, który z jednej strony tworzy prawo niespójne, a z drugiej pozostawia w nim luki, które niejako wymuszają ich uzupełnienie. W tygodniku Ubezpieczenia i Świadczenia nr 97 z 21 maja 2015 r. pisaliśmy o problemie, jaki powstał przy interpretacji przepisów dotyczących składek za członków rady nadzorczej. Nieprecyzyjne zapisy ustawy zostały zinterpretowane przez ZUS i przedstawione jako oficjalne stanowisko na stronie internetowej.
Co to jest
Wytyczne to więc nic innego jak wydany przez prezesa ZUS oficjalny dokument, do stosowania którego są zobowiązani pracownicy w trakcie rozpatrywania wniosków ubezpieczonych i płatników. Z tym jednak zastrzeżeniem, że nie mogą zastępować prawa, tj. ustaw i rozporządzeń. W związku z tym ZUS nie ma prawa powoływać się na nie, podejmując decyzję. Także w sytuacji gdy np. chcemy się dowiedzieć z infolinii o podstawy prawne działania, nie możemy otrzymać tylko informacji, że wynika to z wytycznych. Wszystkie prawa i obowiązki zarówno organu, jak i ubezpieczonych, muszą wynikać z powszechnych źródeł prawa. Czasem jednak może się okazać, że wytyczne będą zawierały nieprawidłową interpretację prawa. W takim wypadku, niezależnie od tego, czy ZUS się na nie powołał, czy nie, jest to błąd organu rentowego i bez znaczenia jest to, że pracownik ZUS postąpił zgodnie z obowiązującymi wytycznymi.
Nie są tajne
Wbrew pozorom nie są to dokumenty tajne, do których dostęp mogą mieć jedynie wybrani. Niektóre z wytycznych są zamieszczane przez ZUS w internecie, każdy może się z nimi zapoznać. Inne w przetworzonej formie zamieszczone są na stronie ZUS jako poradniki, informacje itd. Jak widać, stanowią najczęściej rozwinięcie skomplikowanych przepisów. Co jednak w sytuacji, gdy nie możemy znaleźć interesujących nas wytycznych? Możemy zwrócić się do organu rentowego z prośbą o udzielenie informacji publicznej w trybie ustawy z dostępem do informacji publicznej. Warto jednak dodać, że nie możemy zażądać np. przekazania wszystkich wytycznych, jakie istnieją w ZUS. Musimy wskazać, jaki konkretnie dokument nas interesuje. Nie oznacza to jednak, że musimy znać dokładnie jego tytuł, ale np. zakres, jakiego dotyczy. Gdy sformułujemy wniosek zbyt ogólnie, istnieje duże prawdopodobieństwo, że dostęp zostanie nam odmówiony.
Podstawa prawna
Art. 13 i 14 ustawy z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 782 ze zm.).