Jeśli decyzja w sprawie emerytury lub renty nie zostanie wydana w terminie, wyrok powinien określić winę organu. Ułatwi to ubezpieczonemu uzyskanie odsetek
Zgodnie z art. 118 ust. 1 i 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS (dalej: ustawa emerytalna) organ rentowy powinien wydać decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania orzeczenia. Przekroczenie tego terminu będzie skutkować koniecznością zapłaty odsetek na rzecz ubezpieczonego. Jeśli prawo do świadczenia lub jego wysokość zostały ustalone orzeczeniem sądu po złożeniu odwołania, termin ten biegnie od dnia wpływu prawomocnego wyroku do ZUS. Ta zasada ma zastosowanie jednak tylko wtedy, gdy organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie tej okoliczności. Sąd wydając orzeczenie, powinien tę okoliczność stwierdzić.
Rodzaj błędu może mieć znaczenie
Błędy ZUS rodzące jego odpowiedzialność w postaci zapłaty odsetek można podzielić na błędy w wykładni lub niewłaściwym zastosowaniu prawa oraz błędy w ustaleniach faktycznych. Błąd w wykładni lub niewłaściwym zastosowaniu prawa jest popełniany wówczas, gdy na podstawie prawidłowo i kompletnie zebranego materiału dowodowego i po ustaleniu niezbędnych okoliczności organ rentowy wydaje decyzję odmowną, ponieważ błędnie interpretuje przepisy. W takiej sytuacji sąd nie uzupełnia ustaleń faktycznych dokonanych przez organ rentowy. Jeżeli zatem ZUS popełnił tego rodzaju błąd, to ubezpieczonemu należą się odsetki od kwoty świadczenia przyznanego wyrokiem sądu, liczone od upływu terminu, w którym powinna być wydana prawidłowa decyzja uwzględniająca wniosek.
Bardziej złożona jest kwestia błędu w ustaleniach faktycznych jako przesłanki uzasadniającej odpowiedzialność ZUS z tytułu wypłaty odsetek za opóźnienie. ZUS nie poniesie odpowiedzialności za opóźnienie, jeśli wykaże, że w ustawowym terminie nie dysponował materiałem umożliwiającym przyznanie świadczenia. Niezbędne jest przy tym stwierdzenie, że w ramach swoich kompetencji i nałożonych obowiązków poczynił wszystkie możliwe ustalenia faktyczne i wyjaśnił wszystkie okoliczności konieczne do wydania decyzji. Jeżeli zmiana decyzji w postępowaniu odwoławczym przed sądem będzie uzasadniona ustaleniami co do takich okoliczności, które nie były i nie mogły być wcześniej znane ZUS, to nie będzie podstaw do uznania, że opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność.
Orzeczenie z urzędu
Sąd, wydając więc wyrok w sprawie dotyczącej prawa do emerytury lub renty albo jej wysokości, powinien z urzędu stwierdzić istnienie lub brak odpowiedzialności ZUS za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Stwierdza tę okoliczność, gdy możliwe było wydanie decyzji zgodnej z prawem, w szczególności gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki warunkujące prawo do świadczenia lub wskazujące na jego wysokość. Wówczas opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które ZUS ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2005 r., sygn. akt I UK 159/04). W uzasadnieniu tego wyroku SN podniósł też, że gdy ZUS w chwili wydania zaskarżonej decyzji miał wszystkie potrzebne dane pozwalające na wydanie jej zgodnie z prawem, a po stronie ubezpieczonego nie występował obowiązek wykazania żadnych innych okoliczności uzasadniających jego wniosek, to dla obowiązku zapłaty odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczenia nie mogą mieć znaczenia okoliczności dotyczące przebiegu postępowania sądowego. Zwłaszcza gdy w tym postępowaniu nie ustalono żadnych nowych przesłanek wypłaty świadczenia, których wykazanie ciążyło na ubezpieczonym, a które nie były znane organowi rentowemu. Dla stwierdzenia tej odpowiedzialności istotne jest więc, czy już w oparciu o dostępne organowi rentowemu dowody (w szczególności zgromadzone w jego aktach) można było jednoznacznie rozstrzygnąć o przysługiwaniu zawnioskowanego świadczenia.
Podstawa do wypłaty
Orzeczenie stwierdzające odpowiedzialność organu rentowego (lub jej brak) w trybie art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej pełni funkcję prejudykatu w sprawie o ewentualną wypłatę odsetek za opóźnienie w przyznaniu lub wypłacie świadczenia. Jeżeli takie rozstrzygnięcie zostanie podjęte, to kwestia ta nie może być przedmiotem postępowania dowodowego i odmiennych ustaleń faktycznych oraz ocen prawnych w kolejnym procesie o odsetki od przyznanego (wypłaconego) świadczenia.
Natomiast brak orzeczenia sądu o odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, o którym mowa w art. 118 ust. 1a ww. ustawy, nie pozbawia ubezpieczonego prawa do odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczenia (tak Sąd Najwyższy w uchwale z 24 marca 2011 r., sygn. akt I UZP 2/11) i nie zamyka drogi do dochodzenia ich zapłaty. Więcej na ten temat pisaliśmy w nr. z 7 maja 2015 r.
Podstawa prawna
Art. 118 ust. 1-3, art. 120 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 748).
Art. 85 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U z 2015 r. poz. 121 ze zm.).