Dostałam pismo z ośrodka pomocy społecznej, w którym urzędnicy domagają się ode mnie zwrotu zasiłków i dodatków przyznanych na dwójkę dzieci. Z decyzji wynika, że mam oddać 3200 zł. Czy mogłabym starać się o umorzenie należności, ponieważ z powodu choroby ponoszę duże koszty związane z leczeniem, a taka kwota stanowi ogromne obciążenie dla rodzinnego budżetu – pyta pani Lidia
Jeśli ośrodek pomocy społecznej (lub inna jednostka gminy) stwierdzi, że korzystanie ze świadczeń na dzieci było niezgodnie z przepisami, trzeba je zwrócić. Do bezprawnego pobierania pomocy finansowej dochodzi w czterech przypadkach.
Po pierwsze, jeżeli świadczenia rodzinne zostały wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie, zawieszenie lub wstrzymanie prawa do nich, np. przekroczenie kryterium dochodowego, o ile rodzic był pouczony o braku uprawnień do ich otrzymywania. Drugi przypadek ma miejsce wtedy, gdy zostały one przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań, dokumentów lub innego świadomego wprowadzenia w błąd organu przyznającego pomoc. Za świadczenia nienależnie zostaną uznane również takie, które zostały wypłacone, mimo że członek rodziny przebywa w jednym z krajów UE i to tam właśnie – ze względu na zastosowanie przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego – powinny być przyznane. Wówczas podlegają one zwrotowi od dnia, w którym zainteresowana osoba stała się uprawniona do zasiłków na dzieci poza Polską, do dnia wydania decyzji uchylającej ich przyznanie w ośrodku pomocy społecznej. Ostatnim, czwartym przypadkiem, w którym pomoc finansowa nie przysługuje, jest przyznanie jej decyzją, w stosunku do której stwierdzono po pewnym czasie nieważność z powodu wydania jej bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa albo uchylonej w wyniku wznowienia postępowania (i w konsekwencji odmowy prawa do świadczeń).
Jeżeli ośrodek pomocy społecznej uzna, że rodzic pobiera lub pobierał pomoc finansową wbrew przepisom, wydaje decyzję nakazującą zwrot pieniędzy wraz z odsetkami. Są one naliczane od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty świadczeń do dnia ich zwrotu. Przepisy dopuszczają możliwość potrącania długu z bieżąco wypłacanych zasiłków. Jeśli osoba zobowiązana do zwrotu pieniędzy tego nie zrobi, zostanie wszczęte postępowanie egzekucyjne w trybie administracyjnym, którego celem będzie ściągnięcie należności.
Nie zawsze jednak, mimo decyzji nakazującej oddanie pieniędzy, rodzic będzie musiał to zrobić. Może wystąpić do ośrodka pomocy społecznej o umorzenie całej lub części kwoty świadczeń nienależnie pobranych łącznie z odsetkami. Może też starać się o odroczenie wyznaczonego terminu płatności lub rozłożenie długu na raty. Przepisy nie określają wzoru takiego pisma ani elementów, które powinno zawierać. Niemniej powinno się w nim odpowiednio uzasadnić prośbę szczególną sytuacją swoją i rodziny. To bardzo istotne, ponieważ decyzja gminy w tej sprawie ma charakter uznaniowy – może, ale nie musi wziąć pod uwagę wniosku. Zanim jednak wyda rozstrzygnięcie, będzie z pewnością sprawdzać właśnie to, czy zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności dotyczące sytuacji rodziny. Przepisy nie określają, na czym one mogą polegać. Jak wynika z orzecznictwa, np. z wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu (sygn. akt IV SA/Po 591/14), na to pojęcie składa się całokształt sytuacji materialnej, zdrowotnej i życiowej wnioskodawcy. Dlatego rozpoznając wniosek o umorzenie nienależnych świadczeń, ośrodek pomocy społecznej dokonuje oceny, czy sytuacja wnioskodawcy, w tym stan rodzinny, wiek, niepełnosprawność, stan zdrowia, mieszczą się w pojęciu szczególnie uzasadnionych okoliczności i przemawiają za umorzeniem kwoty należności. Tym bardziej że co do zasady – ze względu na kryterium dochodowe – świadczenia są przewidziane dla rodzin o niskich dochodach. Sytuacja rodziny musi więc być szczególna na tle rodzin uprawnionych do nich. ©?
Odwołanie od negatywnego rozstrzygnięcia
Od decyzji nakazującej zwrot pieniędzy można też złożyć odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego za pośrednictwem ośrodka pomocy społecznej, który wydał decyzję. Jest na to 14 dni od daty dostarczenia decyzji. Przekroczenie terminu oznacza, że decyzja stanie się ostateczna. Odwołanie nie wymaga szczególnego uzasadnienia.
SKO może zdecydować o utrzymaniu decyzji w mocy, uchylić ją i przekazać do ponownego rozpatrzenia albo samodzielnie orzec co do istoty sprawy. Jeżeli uzna, że gmina postąpiła prawidłowo, można złożyć skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w ciągu 30 dni od wydania decyzji przez SKO. Sądy rozpatrując skargi pod kątem nienależnie pobranych świadczeń, biorą pod uwagę zarówno element obiektywny, czyli faktyczne skorzystanie z pomocy finansowej mimo braku podstaw jak i subiektywny, rozumiany jako szczególny stan świadomości (woli) osoby pobierającej świadczenia. Obowiązek zwrotu obciąża więc wyłącznie tego, kto przyjął świadczenia, wiedząc, że mu się ono nie należy (wyrok WSA w Olsztynie, sygn. akt II SA/Ol 596/14). Podobną procedurę odwoławczą można podjąć też wtedy, gdy gmina odrzuci wniosek o umorzenie nienależnych świadczeń, ich rozłożenie na raty lub odroczenie terminu płatności.
Podstawa prawna
Art. 30 ust 1–2, 6–9 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 114 ze zm.).