Przedsiębiorcy muszą się liczyć z tym, że kontrolerzy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych sprawdzą, czy sposób wykonywania zadań przez zatrudnionych jest zgodny z podpisanymi z nimi kontraktami
Czy ZUS ma prawo zakwestionować umowę o dzieło
Spółdzielnia mieszkaniowa zawarła z dozorcą umowę o dzieło. W dokumencie zapisano, że do obowiązków zainteresowanego należy sprzątanie osiedla i podlewanie roślin w przydomowych ogródkach. Czy ZUS miał prawo sprawdzić taką umowę?
TAK
Zgodnie z licznym orzecznictwem o umowie o dzieło można mówić tylko wówczas, jeśli jedna ze stron zobowiązuje się wykonać konkretną pracę, w wyniku której powstanie konkretny efekt. Natomiast w przypadku umowy-zlecenia wykonanie zobowiązania polega na należytych staraniach w kierunku osiągnięcia danego wyniku. W tym przypadku kontroler ZUS stwierdził, że umowa o dzieło została zawarta w celu obejścia prawa, czyli uniknięcia opłacania obowiązkowych składek. Spółdzielnia powinna zawrzeć z dozorcą umowę-zlecenie bądź o świadczenie usług. W obu przypadkach zleceniodawca ma obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne oraz zdrowotne. Jedynie wtedy gdy umowa jest zawarta z własnym pracodawcą lub wykonywana na jego rzecz, wykonawca dzieła podlega obowiązkowym ubezpieczeniom w ZUS.
Podstawa prawna
Art. 3, 15–20, 86 ust. 1 i 2 pkt 1–3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121).
Czy kontroler oceni rodzaj umowy
W jednej z sieci handlowych kilka kobiet zostało zatrudnionych na podstawie zlecenia. Działające w firmie związki zawodowe zwróciły się do ZUS, aby ten skontrolował, czy kasjerki faktycznie pracują na podstawie umowy cywilnoprawnej, czy też pracodawca powinien z nimi podpisać umowę o pracę. Czy ZUS może sprawdzić sposób pracy bez względu na rodzaj kontraktu?
TAK
ZUS ma możliwość sprawdzenia, czy umowa-zlecenie nie została zawarta dla pozoru, aby obniżyć koszty prowadzenia firmy, bowiem koszty zatrudnienia na podstawie umowy o pracę są obecnie wyższe niż przy umowie cywilno-prawnej. Przy sprawdzeniu, jaki faktycznie charakter miały wykonywane czynności, istotne znaczenie mają sposób i warunki wykonywania owej pracy. Tym samym konieczne jest porównanie ich do definicji stosunku pracy zawartej w kodeksie pracy. Zgodnie z nią przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Przy czym zatrudnienie w takich warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. I tu zaczyna się rola ZUS, który ma prawo ustalić, czy strony łączyła umowa-zlecenie, czy też stosunek pracy. Kontrolerzy mają więc prawo oceny charakteru umowy, i to nie tylko na podstawie przyjętych przez jej strony postanowień, które mogą mieć na celu stworzenie pozoru innej umowy, ale przede wszystkim także na podstawie faktycznych warunków jej wykonywania. Zatem w zależności od tego, czy przeważają cechy typowe dla umowy o pracę, czy też dla umowy cywilnoprawnej, zostanie ustalony charakter zatrudnienia. A tym samym i wysokość daniny wpłacanej do ZUS przez przedsiębiorcę oraz inne obowiązki pracodawcy wobec pracownika.
Podstawa prawna
Art. 86 ust. 1 i 2 pkt 1–3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121).
Art. 22 par. 11 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502).
Czy sposób wykonania pracy jest poza kontrolą
Szwaczka została zatrudniona na umowę-zlecenie na symboliczną kwotę 300 zł miesięcznie. Do jej obowiązków należało przyszywanie kieszeni do produkowanych kurtek. Praca miała być wykonywana w dzień i w nocy w siedzibie firmy. ZUS uznał, że zapisane w dokumencie postanowienia mają na celu stworzenie pozoru innej umowy. Czy w ten sposób pracodawca uniknie płacenia składek od umowy o pracę?
NIE
W czasie badania stanu faktycznego okazało się, że szwaczka zobowiązała się do osobistego wykonywania pracy w sposób ciągły i podporządkowany poleceniom pracodawcy. Co więcej, praca była wykonywana w miejscu i czasie określonym przez pracodawcę. W ocenie ZUS taki sposób zatrudnienia jednoznacznie wskazuje, że przedsiębiorca podpisał ze szwaczką umowę o pracę. Gdyby bowiem podwładna faktycznie została zatrudniona na umowę-zlecenie, to nie zawierałaby ona żadnych zapisów wskazujących na podporządkowanie zleceniodawcy i obowiązku wykonywania pracy pod jego kierownictwem. W takiej sytuacji mogłaby wykonywać usługę w czasie i miejscu wybranym przez siebie. Ponadto w porównaniu do umowy o pracę, która tworzy stały stosunek prawny między pracodawcą a pracownikiem, zlecenie ma co do zasady charakter jednorazowy i dotyczy dokonania doraźnej czynności lub usługi. Umowa-zlecenie z reguły określa rodzaj wykonywanych czynności i w zasadzie nie może polegać na pozostawaniu w dyspozycji zlecającego i wykonywaniu stosownie do jego potrzeb czynności zlecanych na bieżąco. Bez znaczenia jest natomiast to, jak strony nazwały wiążącą je umowę. Nie jest też istotne, czy sporządziły umowę w formie pisemnej, czy też poprzestały na ustnych ustaleniach.
Podstawa prawna
Art. 86 ust. 1 i 2 pkt 1–3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121).
Art. 22 par. 11 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502).
Czy firma musi dopłacić należne składki
W czasie kontroli ZUS okazało się, że właściciel firmy zatrudniał pracowników na podstawie umowy o dzieło, chociaż wykonywali pracę na podstawie umowy-zlecenia. Czy w takim przypadku przedsiębiorca obowiązkowo musi raz jeszcze zgłosić takie osoby do ubezpieczeń społecznych i zapłacić należne składki?
TAK
Jeśli kontroler ZUS zakwestionuje umowę o dzieło i stwierdzi, że jej wykonawca faktycznie wykonywał zlecenie, wówczas właściciel firmy otrzyma pisemną decyzję o objęciu takiej osoby ubezpieczeniem społecznym. W takiej sytuacji przedsiębiorca zlecający wykonanie usługi ma obowiązek zgłoszenia zleceniobiorcy do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego w okresie od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy. Dodatkowo musi złożyć dokumenty rozliczeniowe za każdy miesiąc trwania umowy. Podstawę wymiaru składek dla zleceniobiorcy wynagradzanego kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu wykonywanej umowy-zlecenia. Po przesłaniu dokumentów rozliczeniowych sporządzonych jako korekta, na koncie zleceniodawcy zapewne okaże się, że konieczna jest dopłata składek na ubezpieczenia społeczne oraz zdrowotne. Płatnik składek wnosząc niedopłatę, powinien doliczyć należne odsetki za zwłokę. Nalicza się je od następnego dnia po dniu upływu terminu ich płatności do dnia zapłaty zaległości włącznie. Zapłaty należnych składek w całości wraz z ewentualnymi odsetkami za zwłokę ZUS będzie żądał od podmiotu zlecającego wykonanie pracy jako płatnika składek. Ten ma prawo zwrócić się do zleceniobiorcy z roszczeniem o ich opłacenie. Gdyby odmówił, wówczas niezapłacone składki zleceniodawca powinien w całości pokryć z własnych pieniędzy.
Podstawa prawna
Art. 23–24, 86 ust. 1 i 2 pkt 1–3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121).
Czy ZUS może zakwestionować zlecenie
Kontrola w zakładzie przetwórstwa owocowego wykazała, że właściciel firmy zmusił podwładnych do podpisania umowy-zlecenia zamiast umowy o pracę. Chociaż na piśmie byli zobowiązani jedynie do przygotowania owoców do dalszego przetworzenia, faktycznie stali przez 12 godzin przy taśmie. Zdaniem inspektorów ZUS wykonywali oni pracę w sposób stały. Czy ZUS ma prawo skontrolować kontrakt cywilnoprawny, sprawdzając, czy nie jest on umową o pracę?
TAK
Obecnie obowiązujące przepisy uprawniają ZUS do wykonywania zadań i obowiązków w zakresie kontroli ubezpieczeń społecznych przez płatników składek. Sprawdzanie może obejmować zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych, prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek oraz innych wpłat, do których pobierania zobowiązany jest Zakład. Może także dotyczyć ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, wypłacania tych świadczeń i dokonywania rozliczeń z tego tytułu. To oznacza, że ZUS ma także obowiązek zbadać, czy umowy-zlecenia zawarte z podwładnymi nie są umowami o pracę ze wszystkimi tego konsekwencjami.
Jeśli bowiem umowa-zlecenie jest jedynym tytułem ubezpieczenia, należy odprowadzić od niej składki na ubezpieczenie rentowe, emerytalne, wypadkowe (jeśli zlecenie wykonują w siedzibie firmy) i zdrowotne. Ubezpieczenie chorobowe jest w tym przypadku dobrowolne. Co więcej, do końca tego roku obowiązują przepisy, że osoba, która podpisała kilka umów-zleceń, podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu tylko od pierwszej z nich. Składki od pozostałych kontraktów są dobrowolne. Natomiast obowiązkowo należy płacić od nich składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Ta zasada dotyczy tylko takiej sytuacji, w której zleceniobiorca wykonuje zlecenie dla różnych podmiotów lub umowy-zlecenia zawarte z jedną firmą dotyczą różnych czynności. Jeśli zleceniobiorca podpisał z jednym podmiotem kilka kontraktów cywilnoprawnych, których zakresy czynności się pokrywają, to podlega takim samym ubezpieczeniem od wszystkich umów.
Podstawa prawna
Art. 86 ust. 1 i 2 pkt 1–3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121).
Art. 22 par. 11 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502).