Przepisy prawa pracy przewidują odprawę w przypadku przejścia pracownika na rentę lub emeryturę, jednorazowe świadczenie otrzyma też rodzina zatrudnionego po jego śmierci. Ponadto dodatkowe pieniądze dostaną pracownicy, którzy zostaną zwolnieni z przyczyn leżących wyłącznie po stronie prawodawcy.

Prawo pracy wyróżnia kilka rodzajów odpraw.

Odprawa emerytalna i rentowa

Zgodnie z przepisami kodeksu pracy, pracodawca musi wypłacić jednorazowe świadczenie pieniężne pracownikowi, który spełniawarunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę.Należy się ona także pracownikowi przechodzącemu na wcześniejszą emeryturę.

Odprawa emerytalno-rentowa przysługuje w wysokości odpowiadającej jednomiesięcznemu wynagrodzeniu(obliczanej jak przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop), niezależnie od stażu pracy danej osoby w firmie. Nie liczy się także rodzaj umowy o pracę - może być to więc umowa o pracę, powołanie, mianowanie i wybór.

Jak obliczyć ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, przeczytasz tutaj>>

Jest to przy tym świadczenie jednorazowe, tak więc pracownik, który otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa. Nie dostanie jej więc osoba, która dostała już świadczenie u poprzedniego pracodawcy lub gdy otrzymała odprawę rentową, a następnie przechodzi na emeryturę.

Pracownikowi, który spełnia wymagane warunki pracodawca musi obligatoryjnie wypłacić odprawę - w przeciwnym wypadku naraża się na karę grzywny. Pracodawca łamie prawa pracownika. Kiedy grozi mu tylko grzywna, a kiedy więzienie?>>

Odprawa pośmiertna

Kodeks pracy wyróżnia też odprawę przeznaczoną dla członków rodziny zmarłego pracownika. Dokładnie chodzi o małżonka i innych członków rodziny spełniających warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Członkowie rodziny nabywają prawo do odprawy wraz z dniem śmierci pracownika, jeżeli nastąpiła ona w czasie trwania stosunku pracy lub po jego rozwiązaniu, ale w czasie pobierania przez pracownika zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby. Odprawa przysługuje w wysokości:

  • jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeśli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,
  • trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat,
  • sześciomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.

Odprawę pośmiertną dzieli się pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny w równych częściach, a jeśli chodzi tylko o jednego członka rodziny uprawnionego do odprawy pośmiertnej, wtedy przysługuje mu odprawa w wysokości połowy kwoty określonej w kodeksie pracy.

Zobacz, kto i jakie świadczenia może uzyskać w związku ze śmiercią pracownika>>

Natomiast odprawa pośmiertna nie przysługuje, gdy pracodawca ubezpieczył pracownika na życie i odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową nie jest niższe niż odprawa. Jeżeli suma ta jest mniejsza, pracodawca musi wypłacić członkom rodziny kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami.

Odprawa pracownicza

Ponadto, zgodnie z ustawą o zwolnieniach grupowych (mającymi zastosowanie także w przypadku rozwiązania stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników), odprawę otrzyma również pracownik, z którym rozwiązano umowę wyłącznie z winy pracodawcy.

Przepisy te mają zastosowanie, jeśli pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników i jeśli w okresie nieprzekraczającym 30 dni rozwiązanie stosunku pracy obejmuje co najmniej:

  • 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników;
  • 10 proc. pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednak mniej niż 300 pracowników;
  • 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników.

Rozstanie pracodawcy z podwładnym może nastąpić zarówno w drodze wypowiedzenia, jak i w ramach porozumienia stron, jeżeli dotyczy co najmniej pięciu pracowników. Ważne, aby rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę nastąpiło z przyczyn niedotyczących pracowników.

Kiedy pracodawca musi wypłacić zwalnianemu pracownikowi odprawę przeczytasz tutaj>>

Prawo do odprawy nabywają też pracownicy indywidualni, jeżeli wyłączną przyczynę rozwiązania stosunku pracy w ich przypadku stanowią właśnie przyczyny niedotyczące pracowników. Świadczenie otrzymają także wtedy, gdy pracodawca zmienił im warunki pracy lub płacy, które zostały odrzucone i doszło do rozwiązania umowy. Odprawa ta nie przysługuje natomiast pracownikom mianowanym oraz osobom wykonującym zadania na podstawie umów cywilnoprawnych (między innymi umowa zlecenia, umowa o dzieło).

Wysokość odprawy pieniężnej zależy od stażu pracy u danego pracodawcy i wynosi:

  • wysokość jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeśli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata,
  • wysokość dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeśli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy przez okres od 2 do 8 lat,
  • wysokość trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeśli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy przez okres ponad 8 lat.

Maksymalna kwota odprawy pieniężnej nie może przy tym przekroczyć kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy.

Odprawy pracownicze szczególne

Niektóre grupy zawodowe mogą też otrzymać odprawy na korzystniejszych warunkach niż te zawarte w kodeksie pracy (i ustawie o zwolnieniach grupowych).

Tak więc pracownicy samorządowi zatrudnieni na podstawie wyboru, z którymi został rozwiązany stosunek pracy z upływem kadencji - przykładowo wójt, burmistrz czy prezydent miasta - otrzymają odprawę w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, lecz jej wysokość nie może przekroczyć dwudziestokrotnego miesięcznego najniższego wynagrodzenia obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy. Na odprawę nie mogą liczyć ci samorządowcy, którzy w najbliższej kadencji zostają ponownie zatrudnieni na podstawie stosunku pracy w tym samym urzędzie.

Na świadczenie po utracie pracy mogą liczyć także nauczyciele zatrudnieni na podstawie mianowania. Dyrektor musi bowiem wypłacić im odprawę, jeśli rozwiązuje z nimi stosunek pracy z powodu całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły lub w związku ze zmianami organizacyjnymi powodującymi zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmiany planu nauczania, który uniemożliwia dalsze ich zatrudnianie w pełnym wymiarze zajęć. Nauczyciele zatrudnieni na podstawie umowy o pracę otrzymają odprawę tylko wtedy, gdy chodzi o zwolnienia grupowe.

Szczególne rodzaje odpraw zostały także przewidziane dla osób wykonujących pracę nakładczą. Pracodawca wypłaci im dodatkowe świadczenie, jeśli dojdzie do rozwiązania umowy w wyniku wypowiedzenia lub na mocy porozumienia stron z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy albo w związku z zaniechaniem lub ograniczeniem systemu pracy nakładczej w związku ze zwolnieniami grupowymi.

Jednak odprawa zostanie przyznana tylko wtedy, gdy wynagrodzenie z tytułu wykonywania pracy nakładczej stanowi dla wykonawcy jedyne lub podstawowe źródło utrzymania. Wysokość takiego świadczenia stanowi:

  • jednomiesięczne wynagrodzenie - gdy łączny okres pracy wynosi mniej niż 10 lat,
  • dwumiesięczne wynagrodzenie - gdy łączny okres pracy wynosi 10 lat, lecz mniej niż 20 lat,
  • trzymiesięczne wynagrodzenie - gdy łączny okres pracy wynosi 20 lat i więcej.