To matka i ojciec dziecka decydują obecnie, jak długo – w ramach maksymalnego wymiaru – chcą skorzystać z płatnej opieki nad dzieckiem i które z nich korzysta z poszczególnych uprawnień. Trzeba jedynie wiedzieć, jakie przywileje im przysługują i jak się nimi podzielić.
Mamy dobry czas dla pracujących rodziców. Od kilku lat polityka prorodzinna stała się jednym z priorytetów dla rządzących. Zaowocowało to całą serią istotnych zmian, zwłaszcza w prawie pracy, które ułatwiają decyzję o posiadaniu dziecka. Ich najistotniejszymi elementami było wprowadzenie urlopu ojcowskiego, dodatkowego macierzyńskiego, możliwości obniżenia etatu po zakończeniu opieki nad dzieckiem, a przede wszystkim – wprowadzenie w 2013 r. półrocznych, płatnych urlopów rodzicielskich. Rozbudowany system wsparcia spowodował jednak, że nie wszyscy rodzice zdają sobie sprawę z przywilejów wynikających z przepisów i nie potrafią ich wykorzystać w najlepszy dla siebie sposób. Nasza publikacja ma im to ułatwić. Każdy opiekun powinien wiedzieć o podstawowych zasadach, na których opiera się cały obecny system wspierania rodzin. Zaliczają się do nich:

Roczna płatna opieka

Po wprowadzeniu urlopu rodzicielskiego łączny wymiar wszystkich płatnych urlopów z tytułu narodzenia dziecka (po kolei macierzyński, dodatkowy macierzyński i rodzicielski) wynosi 52 tygodnie. Przez pierwsze pół roku pracownik pobiera 100 proc.zasiłku macierzyńskiego, a przez kolejne – 60 proc. Ma też prawo zdecydować, że przez cały okres 52 tygodni pobiera 80 proc. zasiłku.

Możliwość wyboru

Cały system prorodzinny oparty jest na zasadzie wyboru sposobu, w jaki rodzice wykorzystują poszczególne możliwości. Swoboda decyzji polega na ustaleniu:

Jakie uprawnienie będzie wykorzystane przez rodziców (np. urlop rodzicielski, obniżenie wymiaru czasu pracy itp.). Które z rodziców skorzysta z poszczególnych przywilejów (niektóre, np. urlop rodzicielski, można wykorzystywać wspólnie). Jak długo wykorzystywane jest konkretne rozwiązanie (np. można skorzystać tylko z 10 lub 15 tygodni urlopu rodzicielskiego; nie ma obowiązku wykorzystania jego pełnego wymiaru, czyli 26 tygodni).

Jedyne ograniczenia w wyborze tego, które z rodziców wykorzystuje dany przywilej, dotyczą:

14 pierwszych tygodni urlopu macierzyńskiego (po porodzie) – z nich może wyłącznie skorzystać matka dziecka (nie można tego prawa przenieść na ojca), 2 tygodnie urlopu ojcowskiego – przysługują wyłącznie ojcu dziecka (nie można przenieść ich na matkę), 1 miesiąc z 36 miesięcy urlopu wychowawczego jest zarezerwowany dla każdego z rodziców (zatem np. matka dziecka może maksymalnie wykorzystać 35 miesięcy wychowawczego, bo 1 miesiąc jest zarezerwowany dla ojca dziecka i odwrotnie).

Elastyczność

Rozwiązania prorodzinne ułatwiają godzenie obowiązków zawodowych i rodzicielskich. Służy temu możliwość:

łączenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz rodzicielskiego z wykonywaniem pracy (maksymalnie na pół etatu; za część etatu, w którym pracownik korzysta z urlopu, otrzymuje proporcjonalny zasiłek macierzyński), obniżenia wymiaru czasu pracy po powrocie z urlopu macierzyńskiego, dodatkowego macierzyńskiego lub rodzicielskiego (maksymalnie do połowy etatu); pracodawca musi zgodzić się na taki wniosek), ubiegania się o objęcie indywidualnym rozkładem czasu pracy lub ruchomym czasem pracy czyli elastycznymi godzinami rozpoczynania obowiązków, np. między godziną 7.00 a 10.00 i ich kończeniem np. między godziną 15.00 a 18.00; pracodawca w tym przypadku nie ma obowiązku godzić się na wniosek w tej sprawie.

Ochrona zatrudnienia

W okresie korzystania z uprawnień rodzicielskich pracownikom przysługuje ochrona przed zwolnieniem. Jej zakres jest najmocniejszy w czasie urlopu macierzyńskiego, dodatkowego macierzyńskiego, rodzicielskiego i ojcowskiego. W tym okresie:

pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z rodzicem, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jego winy i reprezentująca go zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy, rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Firma jest obowiązana uzgodnić z reprezentującą rodzica zakładową organizacją związkową termin rozwiązania kontraktu.

Z kolei w przypadku urlopu wychowawczego lub obniżenia wymiaru czasu pracy w okresie, w którym rodzicowi przysługuje prawo do wychowawczego:

pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu lub obniżenie wymiaru do dnia zakończenia tego urlopu lub pracy w obniżonym wymiarze (w przypadku obniżenia wymiaru – nie dłużej niż przez 12 miesięcy), rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Łukasz Guza
Mariusz Stępień
Tomasz Zalewski