Czy pracodawca ma prawo zawrzeć w umowie o pracę klauzulę: „Pracownik zobowiązuje się raz do roku uczestniczyć w zebraniach pracowniczych”. Takiego zapisu nie ma w umowie, ale jest w wewnętrznym regulaminie firmy. Zebrania odbywają się poza godzinami pracy (np. w wyznaczony dzień tygodnia w godzinach 17.00–21.00), często w siedzibie firmy oddalonej od miejsca pracy o 100 km lub więcej. O ile godziny są potem do odbioru, to już pieniądze za bilet czy też paliwo do prywatnego samochodu – nie. Czy pracodawca może zwolnić pracownika za nieobecność na takim zebraniu?
EKSPERT RADZI
Odpowiadając na powyższe pytanie, należałoby w pierwszej kolejności ustalić, jaki jest charakter prawny wspomnianych zebrań pracowniczych, a w szczególności czy uczestnictwo w nich stanowi wykonanie polecenia służbowego, czy też nosi znamiona delegacji (podróży służbowej), czy też wreszcie jest szkoleniem organizowanym przez pracodawcę dla pracowników.
Zgodnie z art. 100 kodeksu pracy (dalej: k.p.) pracownik jest obowiązany m.in. stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, o ile nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Polecenia służbowe mogą przybrać dwojaki charakter. Mogą mieć charakter indywidualny i dotyczyć konkretnego pracownika lub też mieć charakter zbiorowy i odnosić się do części lub wszystkich pracowników. Polecenie wzięcia udziału w zebraniu pracowniczym, podczas którego mają być rozpatrywane kwestie istotne dla pracodawcy (np. podsumowanie wyników finansowych czy też omówienie strategii na następny rok), a przy tym dotyczące pracy świadczonej przez pracownika, można rozpatrywać w kategorii polecenia służbowego.
Sprawa nieco się komplikuje, gdy zebrania pracownicze odbywają się poza godzinami pracy pracownika oraz w miejscu, które nie stanowi miejsca świadczenia pracy określonego przez strony w umowie o pracę, a do tego w umowie lub innych dokumentach regulujących prawa i obowiązki pracownicze (np. w regulaminie pracy) brak jest wyraźnych postanowień w tym zakresie. Niejednokrotnie takie zebrania mają charakter wyjazdów integracyjnych. Trudno w takiej sytuacji wskazać przepis prawa, na podstawie którego pracodawca mógłby zobowiązać pracownika do stawiennictwa na takim zebraniu czy wyjeździe (w rachubę mogą tu również wchodzić kwestie związane ze zdrowiem uczestników, opieką nad małoletnimi na czas zebrania czy wyjazdu itp.).
Cytowane wyżej postanowienie z umowy o pracę wskazuje co prawda na obowiązek uczestniczenia w dorocznych zebraniach pracowniczych, nie wskazuje jednak wprost, że zebrania te mogą się odbywać poza godzinami pracy oraz poza miejscem jej świadczenia. Dlatego też w celu uniknięcia wątpliwości sugerowane byłoby doprecyzowanie w umowie o pracę tych kwestii.
Jeśli spotkania pracownicze odbywają się poza miejscem pracy, praktyką jest, że pracodawca zapewnia transport dla pracowników. Jeśli pracownik nie chce korzystać z transportu oferowanego przez pracodawcę i preferuje własny środek lokomocji, to musi ponieść koszty transportu (np. paliwa) we własnym zakresie (oczywiście pracodawca może zrefundować pracownikowi te koszty, jednak nie jest do tego w żaden sposób zobowiązany).
Jeszcze inaczej wygląda sytuacja, gdy pracodawca niejako przy okazji zebrania pracowniczego organizuje dla pracowników szkolenie, które ma na celu podniesienie ich kwalifikacji zawodowych.
Co do zasady, uczestnictwo w takim szkoleniu jest obowiązkowe. Wydaje się jednak, że odmowa wzięcia w nim udziału nie powinna stanowić przyczyny rozwiązania czy nawet wypowiedzenia umowy o pracę (w przypadku rozwiązania umowy o pracę z winy pracownika musimy mieć do czynienia z ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych).
Jednak konsekwencje nieuczestniczenia w szkoleniach mogą się pojawić dla pracownika w dłuższej perspektywie (np. w sytuacji, gdy pracownik nie będzie uzupełniał czy podnosił swoich kwalifikacji zawodowych, może się liczyć z zarzutem ze strony pracodawcy, że stał się nieprzydatny do pracy na zajmowanym stanowisku). Jednak w takim przypadku przyczyną wypowiedzenia umowy o pracy nie byłoby bezpośrednio nieuczestniczenie w szkoleniu, lecz brak odpowiednich kwalifikacji zawodowych.
Podstawa prawna
Art. 100 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502).