Zasadnicze znaczenie dla nabycia prawa do tego świadczenia ma przepracowanie co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych. Problematyczne bywa ustalenie, czy do tego okresu można zaliczyć czas opieki nad dzieckiem
Wielu pracowników stara się o uzyskanie wcześniejszej emerytury, powołując się na wykonywanie pracy w warunkach szczególnych. Możliwość taką przewiduje art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). Według tego przepisu ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku określonego w ustawie, jeżeli w dniu wejścia jej w życie (tj. 1 stycznia 1999 r.) osiągnęli:
1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn;
2) wymagany okres składkowy i nieskładkowy, tj. 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.
Warunkiem otrzymania wcześniejszego świadczenia jest nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego lub w przypadku przystąpienia – złożenie wniosku o przekazanie za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa środków zgromadzonych na rachunku w OFE.
Wymagany okres
W praktyce zasadnicze znaczenie dla nabycia prawa do tej emerytury ma wykazanie, że pracownik przez co najmniej 15 lat świadczył pracę w warunkach szczególnych określoną w załącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Czy do okresu pracy w warunkach szczególnych można jednak zaliczyć okres pobierania zasiłku macierzyńskiego? Sąd Najwyższy w wyroku z 7 października 2014 r. (sygn. akt I UK 51/14 ) stwierdził, że kobieta zatrudniona na stanowisku pracy zaliczanym do pracy w szczególnych warunkach, wzbronionej kobietom w ciąży, musi być przeniesiona do innej pracy na podstawie art. 179 kodeksu pracy. Nie można jednak tracić z pola widzenia, że jeśli po skorzystaniu z uprawnień związanych z urodzeniem dziecka wraca do pracy na stanowisko zaliczane do pracy w szczególnych warunkach, powinna mieć zaliczone do okresu zatrudnienia w tych warunkach okresy pobierania zasiłku chorobowego oraz zasiłku macierzyńskiego związane z ciążą i macierzyństwem.
Podobnie też SN wypowiedział się w wyroku z 5 listopada 2012 r. (sygn. akt II UK 82/12). Sąd nie miał wątpliwości, że przeniesienie kobiety w ciąży ze stanowiska pracy w szczególnych warunkach do lżejszej pracy, niebędącej pracą o takim charakterze, nie powoduje wyłączenia ze stażu pracy w tych warunkach następującego później okresu urlopu macierzyńskiego. Przyjęcie tego poglądu jest zdecydowanie korzystne dla kobiet starających się o uzyskanie emerytury w obniżonym wieku, pozwala im bowiem na łatwiejsze wykazanie faktu wykonywania pracy w warunkach szczególnych przez okres co najmniej 15 lat.
Stanowisko ZUS
Warto też podkreślić, że stanowisko ZUS o niezaliczaniu do stażu pracy w warunkach szczególnych okresów niezdolności do pracy, w których ubezpieczona pobierała świadczenia z ubezpieczenia społecznego (najpierw zasiłek chorobowy, potem zasiłek macierzyński), było przedmiotem także i innych orzeczeń SN. Zaliczono w nich do stażu pracy w szczególnych warunkach, wymaganego do nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym, okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony pobierał zasiłek chorobowy lub macierzyński (np. uchwała SN z 27 listopada 2003 r., sygn. akt III UZP 10/03). Oznacza to, że jeśli ubezpieczona wykaże, że na 1 stycznia 1999 r. miała wymagany staż pracy w warunkach szczególnych, to nie ma podstaw, aby pomniejszać ten okres o czas korzystania przez nią z zasiłku macierzyńskiego.
Warunki uzyskania emerytury na podstawie art. 184:
● okres składkowy i nieskładkowy – 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn,
● staż pracy w szczególnych warunkach, który jest zróżnicowany w zależności od rodzaju wykonywanej pracy,
● osiągnięcie wymaganego wieku emerytalnego, zróżnicowanego w zależności od płci oraz rodzaju pracy w szczególnych warunkach
● nieprzystąpienie do OFE lub złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE
Podstawa prawna
Art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).
Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 ze zm.).