Firmy w procedurze cywilnej szukają sposobu na nielegalne protesty załogi. Potwierdzają to postanowienia sądowe. Wiele jednak przemawia za tym, że takie rozwiązanie narusza przepisy, nawet te konstytucyjne
Zagadnienie strajków ostatnio stało się wyjątkowo aktualne. A wszystko za sprawą protestów górników, które pojawiły się w Jastrzębskiej Spółce Węglowej (JSW). Zajął się nimi Sąd Okręgowy w Gliwicach, który 12 lutego 2015 r. wydał postanowienie zakazujące działań lub zaniechań polegających na powstrzymaniu się zatrudnionych od pracy na terenie Jastrzębskiej Spółki Węglowej (więcej o wyroku w DGP nr 31/2015). Na kanwie tego postanowienia pojawia się pytanie: czy sąd może zakazać strajku. Zdaniem niektórych ekspertów może to zrobić na podstawie przepisów o procedurze cywilnej. Jednak nie jest to takie oczywiste.
Tylko post factum
Przepisy ustawy z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. nr 55, poz. 236 ze zm.) nie przewidują roszczenia o zbadanie legalności strajku i zapobieżenie mu w przypadku jego nielegalności. Ustawa ta przewiduje kontrolę legalności strajku jedynie post factum i przy okazji postępowania cywilnego o roszczenia związane z rozwiązaniem stosunku pracy lub o odszkodowanie od organizatorów nielegalnego strajku. Także w postępowaniu karnym, wszczętym przeciwko kierującym strajkiem zorganizowanym wbrew przepisom ustawy, ocena legalności strajku dokonywana jest post factum.
Takie rozwiązania prawne powodują, że pracodawcy poszukują innych sposobów, które pozwolą im chronić się przed nielegalnymi strajkami. Orzecznictwo sądów powszechnych dostarcza przykładów powoływania się przez nich na art. 189, 7301 oraz 755 par. 1 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.; dalej: k.p.c.) w celu ustalenia nielegalności strajku oraz ustanowienia zabezpieczenia roszczenia niepieniężnego w formie zakazu prowadzenia strajku.
O ile za dopuszczalne należy uznać ustalenie, na podstawie art. 189 k.p.c, czy związek zawodowy miał prawo do organizowania i prowadzenia strajku, o tyle niedopuszczalne jest ustanowienie zabezpieczenia roszczenia w formie zakazu strajku. Ta forma zabezpieczenia roszczenia docelowego stanowi bez wątpienia ograniczenie prawa do strajku.
Tymczasem, zgodnie z art. 59 ust. 3 i 4 Konstytucji RP, prawo do strajku może zostać ograniczone ze względu na dobro publiczne oraz w zakresie dopuszczalnym przez wiążące Polskę umowy międzynarodowe. Ponadto, przy ograniczeniu prawa do strajku obowiązują również ogólne zasady ograniczania praw i wolności jednostki wskazane w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, zgodnie z którym „ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”. Zgodnie z doktryną i orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego istota prawa lub wolności naruszona zostanie wówczas, gdy regulacje prawne, nie znosząc danego prawa lub wolności w praktyce, uniemożliwią korzystanie z niego.
Argumenty przeciw
Wydanie przez sąd, na podstawie art. 7301 oraz 755 par. 1 k.p.c., postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia pracodawcy przez zakazanie uczestniczącym w sporze zbiorowym związkom zawodowym organizowania oraz prowadzenia strajku stanowi naruszenie istoty prawa do strajku. W ten sposób pracodawca miałby możliwość zablokowania niemal każdego strajku.
Po pierwsze, postanowienie zapada bez oceny legalności strajku, bowiem udzielenie zabezpieczenia wymaga jedynie uprawdopodobnienia roszczenia. Po drugie, wydanie postanowienia następuje na posiedzeniu niejawnym w oparciu o argumenty wskazane przez stronę pracodawczą, z pominięciem związku zawodowego. Po trzecie, zakazuje się strajku na czas bliżej nieokreślony, tj. do czasu zakończenia postępowania właściwego toczącego się na podstawie art. 189 k.p.c., wobec którego przepisy nie ustanawiają przyspieszonego trybu rozstrzygnięcia.
Zakazanie strajkowania na podstawie art. 7301 oraz 755 par. 1 k.p.c. wydaje się również sprzeczne z ratyfikowaną przez Polskę Konwencją 87/1948 MOP, z której wyprowadzane jest prawo do strajku. Komitet Wolności Związkowej za dopuszczalne uznaje zakazanie lub ograniczenie prawa do strajku, w tym sądowe jego zawieszenie:
ww administracji publicznej i tylko dla pracowników sprawujących władzę w imieniu państwa,
ww usługach zasadniczych (tzn. takich, w których przerwa w funkcjonowaniu stanowiłaby zagrożenie dla życia, bezpieczeństwa osobistego lub zdrowia wszystkich lub części mieszkańców kraju),
wze względu na poważną sytuację kryzysową w kraju (bezpieczeństwo narodowe lub zdrowie publiczne).
Przy czym generalny zakaz strajkowania z uwagi na poważną sytuację kryzysową w kraju mógłby nastąpić tylko na ograniczony okres.
Potrzebne zmiany
Występowanie przez pracodawców z wnioskiem o ustalenie nielegalności strajku oraz zakazanie jego organizowania na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego jest rezultatem braku dostatecznej ochrony przed nielegalnymi strajkami w obecnych przepisach ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. W doktrynie od dłuższego czasu podkreśla się potrzebę ustanowienia regulacji przewidującej możliwość wszczęcia postępowania w trybie przyspieszonym o zbadanie legalności strajku, w tym strajku jeszcze nierozpoczętego, ale ogłoszonego.
Dopuszczalne i społecznie pożądane byłoby również ustanowienie możliwości sądowego zawieszenia prawa do strajku w sytuacji akcji poważnie zagrażającej społeczeństwu.