Aby jednak tak się stało, odwołanie musi stanowić wyłączny powód wypowiedzenia umowy o pracę. Przyczyna rozstania w takim wypadku nie może bowiem dotyczyć pracownika
Ryszard Sadlik sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach / Dziennik Gazeta Prawna
Zasady obowiązujące przy wypłacie odpraw pieniężnych określa ustawa z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 ze zm.; dalej: ustawa). Przewiduje ona, że w sytuacji gdy pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników zwalnia pracownika z pracy z przyczyn niedotyczących tego pracownika, to wówczas pracownikowi służy prawo do odprawy pieniężnej.
Wysokość odprawy pieniężnej określa art. 8 ust. 1 ustawy, w myśl którego jest ona uzależniona od zakładowego stażu pracy. Pracownik, z którym rozwiązano umowę w ramach zwolnienia grupowego, ma prawo do odprawy w wysokości:
1) jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;
2) dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;
3) trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
Także przy indywidualnych
Prawo do tej odprawy przysługuje nie tylko pracownikom zwolnionym w ramach zwolnienia grupowego, ale także tym, których stosunki pracy zostały rozwiązane indywidualnie. Jednak w tym przypadku uzależnione to jest od przyczyny rozwiązania umowy o pracę. Jedynie bowiem w sytuacji, gdy rozwiązanie to nastąpiło wyłącznie z przyczyn niedotyczących pracownika, ma on prawo do odprawy. Wynika to z art. 10 ust. 1 ustawy, w myśl którego art. 5 ust. 3–7 i art. 8 stosuje się odpowiednio, w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron, a zwolnienia w okresie nieprzekraczającym 30 dni obejmują mniejszą liczbę pracowników niż określona w art. 1.
Jeśli pracodawca zwalnia mniejszą liczbę pracowników niż określona w art. 1 ustawy i następuje to z przyczyn niedotyczących pracowników, to osoby te mają prawo do odprawy wtedy, gdy przyczyny te stanowią wyłączny powód rozwiązania z nimi stosunku pracy. Przy czym dla skutecznego dochodzenia odprawy pieniężnej pracownik nie ma obowiązku udowodnienia przyczyny dotyczącej pracodawcy, a ma jedynie powinność wykazania, że przyczyna zwolnienia nie dotyczyła jego osoby.
Co na to Sąd Najwyższy
Wypowiedzenie umowy o pracę z powodu odwołania danej osoby z funkcji członka zarządu spółki stanowi wystarczającą przyczynę wypowiedzenia jej umowy o pracę. Pracownik zatrudniony w charakterze członka zarządu z chwilą jego odwołania z zarządu traci możliwość wykonywania swych obowiązków i świadczenia pracy.
Tak też podnosił Sąd Najwyższy w wyroku z 25 listopada 1997 r. (sygn. akt I PKN 388/97, OSNP 1998/18/540), zaznaczając, że odwołanie pracownika ze stanowiska prezesa zarządu spółki akcyjnej stanowi przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie mu umowy o pracę, której zawarcie wiązało się bezpośrednio z powołaniem go na to stanowisko.
Podobnie wypowiadał się SN w wyroku z 26 stycznia 2000 r. (sygn. akt I PKN 479/99, OSNAP 2001/11/377), stwierdzając, że odwołanie ze stanowiska członka zarządu spółki, które nie zostało skutecznie podważone w trybie przepisów prawa handlowego, z reguły stanowi przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi zatrudnionemu w charakterze członka tego zarządu.
Ciężar dowodu
W praktyce powstają spory, czy w razie rozwiązania umowy o pracę wskutek odwołania członka zarządu z zajmowanego stanowiska ma on prawo do odprawy pieniężnej przewidzianej przez przepisy ustawy o zwolnieniach grupowych. Rozstrzygnięcie zależy od ustalenia, czy odwołanie to stanowiło wyłączny powód wypowiedzenia umowy o pracę, czy też było tylko jedną z kilku przyczyn wypowiedzenia.
Jeśli bowiem spółka rozwiązała umowę o pracę z członkiem zarządu wyłącznie z tego powodu, że został on odwołany z zajmowanego stanowiska, to w takiej sytuacji pracownik ten ma prawo do odprawy pieniężnej przewidzianej w ustawie. Natomiast, jeśli przyczyną wypowiedzenia były także i inne powody, zależne od pracownika, jak np. błędne decyzje inwestycyjne członka zarządu lub utrata zaufania do niego, to wówczas nie uzyska on odprawy pieniężnej.
Tak też wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z 2 lutego 2010 r. (sygn. akt II PK 184/09, OSNP 2011/13-14/180), stwierdzając, że wypowiedzenie umowy o pracę z powodu odwołania pracownika z funkcji członka zarządu spółki następuje z przyczyn niedotyczących pracownika w rozumieniu art. 8 ustawy, chyba że pracodawca udowodni, że przyczyną odwołania były okoliczności dotyczące pracownika. Jeśli więc spółka wypowiedziała umowę o pracę członkowi zarządu z powodu odwołania go z zajmowanego stanowiska, to zachodzi domniemanie, że wypowiedzenie to nastąpiło z przyczyny niedotyczącej pracownika. Domniemanie to może być jednak obalone przez spółkę.
Spółka może się zwolnić z obowiązku zapłaty odprawy pieniężnej zwolnionemu członkowi zarządu tylko wtedy, gdy wykaże, że rozwiązała z nim umowę o pracę z przyczyn dotyczących tego pracownika. Pracodawca, który podejmuje obronę przed żądaniem wypłacenia odprawy, może wykazać, że rzeczywista, lecz nieujawniona przyczyna wypowiedzenia leżała po stronie pracownika. Spoczywa na nim jednak ciężar udowodnienia tej okoliczności.
Potwierdzał to Sąd Najwyższy w wyroku z 3 sierpnia 2012 r. (sygn. akt I PK 61/12, OSNP 2013/17-18/199), który w uzasadnieniu wskazał, że nieudzielenie absolutorium członkowi zarządu spółki handlowej, stanowiące podstawę odwołania go z funkcji, nie przesądza, że rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło z przyczyn dotyczących pracownika. Istotne są bowiem przyczyny nieudzielenia tego absolutorium. Przy czym to pracodawcę obciąża dowód na okoliczność, że była to przyczyna dotycząca pracownika.