TEZA: W stosunkach ubezpieczeń społecznych, co do zasady, stosuje się nowe lub zmienione przepisy prawa obowiązujące w dniu wydania decyzji, a zachowanie mocy obowiązującej przepisów „dawnych” wymaga z reguły wyraźnych regulacji intertemporalnych.
Sygn. akt III UK 69/14
WYROK SĄDU NAJWYŻSZEGO
z 18 grudnia 2014 r.
STAN FAKTYCZNY
Płatnik składek prowadzi działalność gospodarczą, której przedmiotem jest produkcja narzędzi. W okresie od lutego 2003 r. do grudnia 2011 r. zainteresowana była zatrudniona u płatnika na stanowisku specjalisty ds. kadrowo-płacowych. Na podstawie decyzji organu rentowego ze stycznia 1999 r. nabyła prawo do okresowej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy – od grudnia 1998 r. do stycznia 2001 r. Kolejną decyzją rentową przyznano jej prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy na stałe, a decyzją z marca 2003 r. prawo do emerytury od lutego 2003 r.
Na podstawie umowy o dzieło, zawartej z płatnikiem składek, zainteresowana zobowiązała się wykonać na zamówienie dzieło, polegające na przygotowaniu danych i sporządzaniu list płac, przygotowaniu i przekazywaniu danych elektronicznie do ZUS oraz archiwizacji dokumentów kadrowych. Strony zastrzegły, że rozpoczęcie wykonywania dzieła nastąpi w styczniu 2004 r., a jego zakończenie 31 grudnia 2012 r. (9 lat).
Następnie płatnik nie uwzględnił przychodu zainteresowanej uzyskanego z tytułu tej umowy o dzieło w podstawie wymiaru składek za okres trwania umowy. Natomiast organ rentowy stwierdził, że zainteresowana podlegała ubezpieczeniom społecznym jako pracownik płatnika składek, któremu wymierzył zaległe składki za okres od stycznia 2004 r. do lipca 2010 r. Kolejnymi decyzjami organ rentowy wymierzył zaległe składki za zainteresowaną na Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. W odwołaniach od tych decyzji płatnik składek domagał się ich zmiany przez orzeczenie, że zainteresowana nie podlegała ubezpieczeniom jako pracownik, a podstawa wymiaru jej składek na ubezpieczenia nie podlegała ustaleniu według zasad obowiązujących pracownika. Argumentował, że w dacie zawarcia umowy o dzieło zainteresowana miała ustalone prawo do emerytury.
Sąd pierwszej instancji częściowo uwzględnił odwołania. W ocenie tego sądu, zgodnie z art. 9 ust. 4a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 121; dalej: ustawa systemowa), obowiązującym w dacie zawarcia umowy o dzieło z 2 stycznia 2004 r., zawarcie przez osobę mającą ustalone prawo do emerytury lub renty umowy o dzieło z własnym pracodawcą nie powodowało obowiązku opłacania składek ani na ubezpieczenia społeczne, ani też na ubezpieczenie zdrowotne.
Dopiero obowiązująca od 1 lipca 2004 r. (na mocy art. 26 nowelizacji z 20 kwietnia 2004 r.) zmiana art. 9 ust. 4b ustawy systemowej wprowadziła obowiązek ubezpieczenia społecznego także wtedy, gdy emeryt lub rencista zawierał z własnym pracodawcą umowę o dzieło. Powyższy wyrok płatnik zaskarżył apelacją. Sąd drugiej instancji oddalił apelację płatnika składek. Podkreślił, że do skutków umowy o dzieło zawartej 2 stycznia 2004 r. . zastosowanie znajduje od 1 lipca 2004 r nowe prawo, a więc art. 9 ust. 4b, w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą. Dlatego wynagrodzenie z umowy o dzieło zawartej 2 stycznia 2004 r. przez płatnika i zainteresowaną stanowiło od 1 lipca 2004 r. podstawę oskładkowania. Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną płatnika.
UZASADNIENIE
SN zaznaczył, że podleganie określonemu tytułowi ubezpieczeń społecznych, a zwłaszcza adekwatny obowiązek składkowy aktualizuje się w dacie ustawowej wymagalności należności składkowych, płatnych w ustawowo określonych terminach (art. 47 ustawy systemowej) z określonego tytułu lub tytułów podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.
W stosunkach ubezpieczeń społecznych, co do zasady, stosuje się nowe lub zmienione przepisy prawa, obowiązujące w dniu wydania decyzji, a zachowanie mocy obowiązującej przepisów dawnych wymaga wyraźnych regulacji intertemporalnych (np. art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Jeżeli brakuje konkretnych regulacji prawa międzyczasowego w odniesieniu do dawnych lub trwających stosunków prawa ubezpieczeń społecznych, to stosuje się nowe lub zmienione przepisy imperatywnego prawa ubezpieczeń społecznych nawet wtedy, gdy nowości legislacyjne są niekorzystne dla podmiotów ubezpieczeń społecznych. Zasada nieretroakcji obowiązuje tylko wobec praw słusznie nabytych lub tzw. ekspektatyw, maksymalnie ukształtowanych pod rządem dawnego prawa.
Równocześnie SN podkreślił, że w rozpoznanej sprawie nie było potrzeby osądu sporu ani skargi kasacyjnej na podstawie art. 9 ust. 4b ustawy systemowej. Zainteresowana pracownica, która zawarła z tym samym pracodawcą i płatnikiem składek zmierzającą do obejścia prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych umowę o dzieło na wykonywanie takich samych czynności kadrowo-płacowych, była bowiem z mocy innych przepisów niż wskazane w podstawach skargi kasacyjnej traktowana jak pracownik. Zatem w takim pracowniczym charakterze podlegała w spornym okresie pracowniczemu tytułowi ubezpieczeń społecznych (art. 8 ust. 2a ustawy systemowej).
W konsekwencji wymiar składek na ubezpieczenia społeczne zainteresowanej, uznanej za pracownika, choćby na podstawie wymienionego przepisu, był prawidłowo ustalany, również od przychodu uzyskiwanego z zawartej umowy o dzieło z jej pracodawcą – skarżącym płatnikiem składek (art. 18 ust. 2a ustawy systemowej, który został wprowadzony do porządku prawnego 30 grudnia 1999 r.). Z wymienionych regulacji wynika, że wykonywanie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych zawartych z pracodawcą jest traktowane tak jak świadczenie w ramach klasycznego stosunku pracy, łączącego pracownika z pracodawcą.
Biorąc powyższe pod uwagę, SN oddalił skargę kasacyjną.