Jednym z rozwiązań przewidzianych w projekcie tzw. ustawy rodzinnej przygotowanym przez resort pracy jest ulga podatkowa dla osób zatrudniających pomoc domową albo nianię. W tym kontekście powstaje pytanie, czy można w tym celu zatrudnić członka najbliższej rodziny?

Propozycja resortu pracy przewiduje możliwości odliczenia od dochodu wynagrodzenia oraz obowiązkowych składek należnych od pracodawcy na ubezpieczenia społeczne oraz Fundusz Pracy dla osób zatrudnionych w gospodarstwie domowym przez osoby fizyczne na podstawie umowy o pracę. Jeżeli więc ktoś zatrudni np. nianię, to jej wynagrodzenie wraz z kwotą obowiązkowych składek będzie mógł odliczyć od swego dochodu. Powstaje pytanie, czy można zatrudnić członka rodziny i wypłacając mu pensję korzystać z tej ulgi.
Nie ma przepisu, który wyklucza zawarcie umowy o pracę z członkiem rodziny. Możliwe jest więc jej zawarcie między matką i córką lub ojcem dziecka a jego babcią. Stosunek pracy powstanie zawsze, gdy zaistnieją jego charakterystyczne cechy. Są nimi m.in. odpłatność, podległość pracownika wobec pracodawcy oraz faktyczne wykonywanie pracy. Oznacza to, że podstawą odliczenia musi być wyłącznie autentyczne zatrudnienie, gdzie strony mają zamiar, aby pracownik rzeczywiście pracował pod kierownictwem pracodawcy, a pracodawca wypłacał mu wynagrodzenie.
Nie dojdzie więc do zawarcia stosunku pracy, gdy umowa powstanie wyłącznie na piśmie, rzekomy pracodawca będzie opłacał podatek i składki, ale pracownik nie będzie pracował lub nie będzie otrzymywał wynagrodzenia. Wówczas organ podatkowy będzie miał pełne prawo uznać, że zawarta umowa jest pozorna i ma na celu wyłudzenie ulgi podatkowej. Dotychczas taki zarzut bywał podnoszony przez ZUS w stosunku do umów o pracę zawieranych z kobietami w ciąży, które w niedługim czasie po zawarciu umowy ubiegały się o zasiłek chorobowy.
Pozorność zachodzi również gdy potencjalny pracownik jest już zobowiązany do wykonywania obowiązków wynikających z umowy o pracę na innej podstawie prawnej. Przykładowo matka dziecka jest zobowiązana do opieki nad nim na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Jego ojciec nie może więc zatrudnić jej na stanowisku „matki”, gdyż ma ona już obowiązek opieki nad dzieckiem nawet bez takiej umowy.
Aby skutecznie zatrudnić członka rodziny w gospodarstwie domowym, należy na podstawie umowy o pracę dać mu takie obowiązki, jakie nie ciążą już na nim z innej podstawy, a umowa musi być autentyczna, tzn. nie mieć na celu uzyskanie jedynie ulgi podatkowej, ale nawiązanie rzeczywistego stosunku pracy.
Bartłomiej Raczkowski
partner, Bartłomiej Raczkowski Kancelaria Prawa Pracy
Bartłomiej Raczkowski, partner, Bartłomiej Raczkowski Kancelaria Prawa Pracy / DGP