W sprawach z zakresu prawa pracy obowiązują szczególne reguły postępowania sądowego. Należą do nich np. możliwość wyboru sądu miejscowo właściwego, możliwość zgłoszenia przez pracownika w sądzie ustnie do protokołu powództwa oraz treści środków odwoławczych, odrębna regulacja kosztów sądowych.

Zgodnie z art. 476 par. 1 k.p.c. przez sprawy z zakresu prawa pracy rozumie się sprawy:
  • o roszczenia ze stosunku pracy. Są to sprawy związane z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem przez pracownika lub pracodawcę obowi ązków określonych przepisami prawa pracy i wynikających bezpośrednio ze stosunku pracy. Chodzi tu m.in. o spory o wynagrodzenie za pracę, odprawy, premie, ekwiwalenty pieniężne, o przywrócenie do pracy i odszkodowanie związane z niezgodnym z prawem rozwiązaniem stosunku pracy, o wydanie i sprostowanie świadectwa pracy, o uchylenie kar porządkowych.
  • o roszczenia związane ze stosunkiem pracy. Są to sprawy niewiążące się wprawdzie z naruszeniem obowiązków wynikających bezpośrednio ze stosunku pracy, lecz które nie mogłyby powstać bez istnienia stosunku pracy. Takimi sprawami będą np. sprawy o naprawienie szkody związanej z odmową zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę, o uchylenie walnego zgromadzenia spółdzielni pracy w przedmiocie wykluczenia członka z takiej spółdzielni, o nawiązanie stosunku pracy, jeśli obowiązek taki wynika z ustawy, o naprawienie szkody w związku z nieuzyskaniem świadczeń z ubezpieczenia społecznego, o odprawę pośmiertną.
  • o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy. W praktyce często mamy do czynienia z przypadkami, w których strony podpisują umowę zlecenia, a następnie świadczeniobiorca występuje do sądu pracy z pozwem o ustalenie, że strony łączy jednak stosunek pracy lub też strony zawierają umowę o pracę w formie ustnej, nie precyzując, jakiego rodzaju będzie to umowa albo też zawierana jest umowa w formie ustnej, pracodawca zapewnia pracownika, że otrzyma w terminie późniejszym pisemną umowę o pracę, nie spełnia tego obowiązku, a gdy pracownik występuje do sądu pracy z pozwem o ustalenie stosunku pracy, pracodawca podnosi zarzut, że strony łączyła umowa zlecenia,
  • o roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy prawa pracy. Chodzi o stosunki prawne niepracownicze, o ile konkretne przepisy odsyłają wprost do stosowania do tych stosunków norm prawa pracy, np. na podstawie art. 303 k.p. przepisy prawa pracy mają w pewnym zakresie zastosowanie do osób świadczących pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą i członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych. W zakresie, w jakim takim osobom przyznano uprawnienia pracownicze, roszczenia z tego wynikające rozpoznawać będą sądy pracy,
  • o odszkodowania dochodzone od zakładu pracy na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Podczas obowiązywania poprzedniej ustawy wypadkowej były to sprawy o jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu doznanego przez pracownika wskutek wypadku przy pracy wytaczane przeciwko tzw. uspołecznionym zakładom pracy. Sprawy tego rodzaju po uchwaleniu nowej ustawy wypadkowej z 30 października 2002 r. rozpoznawane są już w innym trybie (wydanie decyzji przez ZUS i ewentualne odwołanie ubezpieczonego do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych), gdyż zasadą jest, że wypłata świadczeń przysługujących na podstawie tej ustawy należy do ZUS. Wyjątek od tej zasady stanowić będą - rozpoznawane nadal przez sądy pracy, ale już na podstawie k.p. - roszczenia o odszkodowanie dla pracownika za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przy pracy przedmiotów osobistego użytku pracownika oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy (art. 2371 par. 2 k.p.).
Sprawami z zakresu prawa pracy będą również spory dotyczące odmowy wypłaty świadczenia pracowniczego ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i sprawy z powództwa związku zawodowego przeciwko pracodawcy o przekazanie środków na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych.
ANDRZEJ MAREK
sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy
Andrzej Marek, sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy / DGP