Strajk jest jedną z form akcji protestacyjnych stosowanych przez pracowników w celu wywarcia nacisku na pracodawcę.
Strajk polega na zbiorowym powstrzymaniu się pracowników od wykonywania pracy w celu rozwiązania sporu dotyczącego warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. Jest środkiem ostatecznym i co do zasady nie może być ogłoszony bez uprzedniego wyczerpania innych możliwości rozwiązania sporu. Zasady przeprowadzania strajku uregulowane są w ustawie z 23 maja 1991 roku o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. nr 55, poz. 236 z późn. zm.).
Ustawa ta nie definiuje nielegalnego strajku, ale za taki strajk uznać należy każdy strajk zorganizowany wbrew przepisom tej ustawy. Wynika to z art. 26 ustawy w związku z art. 35 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych (ustawa z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych - Dz.U. z 2001, nr 79, poz. 854 z późn. zm.). Artykuł 35 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych odsyła w zakresie odpowiedzialności za kierowanie nielegalnym strajkiem do ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, zaś art. 26 ust. 2 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych konstruuje odpowiedzialność kierującego strajkiem zorganizowanym wbrew przepisom ustawy, co powinno prowadzić do wniosku, że pojęcia strajk nielegalny i strajk zorganizowany wbrew przepisom ustawy są pojęciami tożsamymi.
Strajkiem nielegalnym jest zatem zbiorowe powstrzymanie się pracowników od pracy, które narusza przepisy ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych i wynikające z tych przepisów zasady. Chodzi tu o zasady:
- racji ostatecznej - co do zasady strajk może być zorganizowany dopiero po wyczerpaniu innych możliwości rozwiązania sporu (art. 17 ust. 2),
- wyłączności ogłoszenia strajku przez organizację związkową (art. 20 ust. 1),
- adekwatności - przy podejmowaniu decyzji o proklamacji strajku związek zawodowy powinien wziąć pod uwagę współmierność żądań do strat związanych ze zbiorowym powstrzymaniem się od pracy przez pracowników (art. 17 ust. 3),
- podejmowania decyzji o strajku w drodze głosowania, w którym wzięła udział co najmniej połowa pracowników zakładu pracy i większość głosujących pracowników wyraziła zgodę na strajk (art. 20 ust. 2),
- dobrowolności udziału w strajku (art. 18),
- ograniczonego zakresu przedmiotowego prawa do strajku, zgodnie z którym celem akcji strajkowej jest rozwiązanie sporu zbiorowego dotyczącego warunków pracy, płac, świadczeń socjalnych lub praw i wolności związkowych (art. 17 ust. 1),
- obowiązku uprzedzenia pracodawcy o zorganizowaniu strajku co najmniej pięć dni przed terminem rozpoczęcia akcji strajkowej,
- dbałości o dobro zakładu pracy - obowiązek współdziałania z kierownikiem zakładu pracy w zakresie niezbędnym do ochrony mienia i nieprzerwanej pracy obiektów, urządzeń i instalacji, których unieruchomienie może stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego.
Zakres podmiotowy prawa do strajku nie jest nieograniczony. Prawa do strajku nie mają m.in. pracownicy zatrudnieni w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, w jednostkach Policji i Sił Zbrojnych, w organach władzy państwowej, administracji rządowej i samorządowej. Ponadto niedopuszczalne jest zaprzestanie pracy w wyniku akcji strajkowych na stanowiskach pracy, urządzeniach i instalacjach, na których zaniechanie pracy zagraża życiu i zdrowiu ludzkiemu lub bezpieczeństwa państwa.
Pracownicy, których powstrzymanie się od świadczenia pracy może stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa lub zdrowia i życia ludzkiego, nie mogą zatem sięgać po instrument strajku, a wszelkie akcje strajkowe z ich udziałem będą uznane za strajk nielegalny na podstawie art. 19 ust. 1 w związku z art. 26 ustawy o sporach zbiorowych oraz art. 35 ustawy o związkach zawodowych.
AGNIESZKA LECHMAN-FILIPIAK
radca prawny Kancelaria Linklaters
