Uzasadnienie - jeśli zostanie sporządzone w sytuacjach przewidzianych w przepisach kodeksu postępowania cywilnego - stanowi drugą (obok sentencji) część wyroku. Przedstawia ono motywy rozstrzygnięcia zawarte w sentencji. Ma służyć stronie, która chce wnieść apelację do sformułowania zarzutów i wniosków apelacyjnych oraz umożliwić sądowi drugiej instancji kontrolę zaskarżonego wyroku.

Przepisy procedury cywilnej wskazują, jakie elementy powinno zawierać uzasadnienie. Są to: wskazanie podstawy faktycznej wyroku (chodzi o ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, wskazanie dowodów, na których się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej) oraz wskazanie podstawy prawnej wyroku. Pod względem konstrukcji uzasadnienie powinno stanowić jedną logiczną całość, być kompletne (przedstawiać motywy każdego rozstrzygnięcia zawartego w wyroku), a przy tym zawierać sformułowania jasne i zrozumiałe.
Jedną z podstawowych reguł postępowania cywilnego (także w sprawach z zakresu prawa pracy) jest zasada swobodnej oceny dowodów. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Ocena ta nie może być jednak dowolna. Sąd ma bowiem obowiązek:
  • wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału,
  • uwzględnienia wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu,
  • skonkretyzowania okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności,
  • wskazania jednoznacznego kryterium oraz argumentacji pozwalającej wyższej instancji i skarżącemu na weryfikację dokonanej oceny w przedmiocie uznania dowodu za wiarygodny bądź też jego zdyskwalifikowanie,
  • przytoczenia w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności.
Sprawdzianem tego, czy sąd właściwie rozważył zebrany materiał dowodowy, jest uzasadnienie orzeczenia. Całkowite pominięcie np. zeznań świadków dotyczących istotnych dla sprawy okoliczności faktycznych i niezajęcie wobec nich przez sąd żadnego stanowiska może stanowić uchybienie wskazujące na zasadność zawartego w apelacji zarzutu sprzeczności ustaleń dokonanych przez sąd z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego. Często w uzasadnieniu istnieje potrzeba oceny zeznań świadków. Ocena ta nie powinna się ograniczać tylko do niektórych aspektów, np. rodzaju łączących świadka stosunków ze stroną (nie można z góry zakładać, że zeznania świadka będącego krewnym strony lub pracownikiem pozwanego pracodawcy z tego tylko powodu są niewiarygodne), lecz powinna się opierać na zestawieniu treści zeznań z pozostałymi dowodami - także tymi, które rzucają inne światło na sporne okoliczności - i rozważeniu powstałych sprzeczności w sposób logiczny i zgodny z zasadami doświadczenia życiowego.
W uzasadnieniu orzeczenia sąd nie ma obowiązku przedstawiania całej treści materiału procesowego. Ustalenie podstawy faktycznej nie polega bowiem na przedstawieniu stanu całej sprawy (streszczeniu całego materiału). Chodzi o to, żeby sąd wypowiedział się co do faktów: po pierwsze - istotnych dla rozstrzygnięcia, po drugie - spornych między stronami. Okoliczności niesporne mogą być przywołane w uzasadnieniu z zaznaczeniem, że miały taki właśnie (bezsporny) charakter. Samo przytoczenie w uzasadnieniu przepisu prawa nie stanowi wyjaśnienia podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Spełnienie tego warunku ma miejsce wówczas, gdy w uzasadnieniu zostaje przeprowadzona z punktu widzenia prawnego analiza ustalonego w sprawie stanu faktycznego. Tego rodzaju ocena jest niezbędna szczególnie w tych przypadkach, gdy materiał sprawy daje podstawę do różnorodnych wniosków prawnych. Funkcją podstawy prawnej jest zatem konkretyzacja przepisów zastosowanych w danej sprawie. Sąd dokonuje wyboru właściwych przepisów, ustala ich treść i stosuje je do stanu faktycznego danej sprawy, określając wynikające z tego skutki prawne.
ANDRZEJ MAREK
sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy
Andrzej Marek, sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy / DGP