Podpisany przez strony układ zbiorowy podlega wpisowi do rejestru, czyli rejestracji. Poza układem nowo zawartym do rejestru wpisuje się protokoły dodatkowe do układów, porozumienia o stosowaniu układów oraz protokoły dodatkowe do tych porozumień. W rejestrze odnotowuje się ponadto przypadki wypowiedzenia lub rozwiązania układu.
Organem rejestrującym dla układów ponadzakładowych jest minister właściwy do spraw pracy, czyli obecnie minister pracy i polityki społecznej. Natomiast rejestrację układów zakładowych powierzono właściwym okręgowym inspektorom pracy (por. art. 24111 par. 1 kodeksu pracy).
Czynność rejestracji służy dwóm celom. Po pierwsze, w toku procedury rejestracyjnej treść układu podaje się uprzedniej kontroli przed jego wejściem w życie, a obecnie także kontroli następczej po wejściu w życie układu. Po wtóre, poprzez wymóg rejestracji dokonuje się zewidencjonowania stanu obowiązującego w dziedzinie prawa układowego oraz zapewnia dostęp do informacji w tym zakresie osobom mającym interes prawny.
Kontroli organów rejestracyjnych podlega zgodność układu z prawem, a więc kontroli układu dokonuje się wyłącznie z punktu widzenia jego legalności. Zgodność układu z prawem należy rozumieć dwojako. Po pierwsze, postanowienia układu muszą być zgodne z przepisami działu jedenastego kodeksu pracy oraz z innymi przepisami prawa. Zgodność z prawem nie wyklucza oczywiście możliwości korzystniejszego ukształtowania postanowień układowych w porównaniu z ustawodawstwem pracy. Po drugie, w toku postępowania rejestracyjnego bada się zgodność z prawem postępowania prowadzącego do zawarcia układu zbiorowego, a więc np. bada się, czy strony, które zawarły układ, posiadały zdolność układową.
Organ rejestrujący obowiązany jest, zbadawszy legalność układu, zarejestrować go w przypadku układu ponadzakładowego w terminie trzech miesięcy, a w przypadku układu zakładowego - w terminie jednego miesiąca od dnia złożenia wniosku o rejestrację przez jedną ze stron (por. art. 24111 par. 2 k.p.). Przekroczenie tych terminów nie pociąga jednak za sobą konsekwencji w postaci wejścia w życie układu niezarejestrowanego.
W razie stwierdzenia niezgodności postanowień układu z prawem organ rejestracyjny może zachować się w dwojaki sposób - albo rejestruje układ z pominięciem postanowień niezgodnych z prawem, albo wzywa strony do dokonania zmian w układzie (por. art. 24111 par. 3 k.p.). Pierwszy sposób postępowania, który wymaga zaakceptowania przez strony, dotyczy sytuacji, gdy nieprawidłowości układu mają zasięg ograniczony i da się je usunąć metodą skreślenia. W drugim przypadku chodzi o naprawienie poważniejszych błędów. Brak zgody stron na pominięcie niektórych postanowień lub na wprowadzenie zmian do tekstu skutkuje odmową rejestracji (por. art. 24111 par. 4 k.p.).
Od decyzji odmawiającej rejestracji przysługuje stronom środek odwoławczy (por. art. 24111 par. 5 k.p.). Ustawodawca powierzył rozstrzyganie odwołań sądom pracy, przy czym do rozpatrywania odwołań od odmowy zarejestrowania układu ponadzakładowego właściwy jest Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Sądzie Okręgowym w Warszawie, natomiast odwołania od odmownych decyzji inspektorów pracy rozpatrują sądy pracy właściwe dla siedziby pracodawcy. Sądy działają na podstawie przepisów k.p.c. o postępowaniu nieprocesowym.
W wyniku nowelizacji Działu XI kodeksu pracy w 2000 roku wprowadzono możliwość dodatkowego trybu kontroli dotyczącej dochowania przepisów o zawieraniu układów zbiorowych pracy (np. przepisu mówiącego o obowiązku zawiadomienia potencjalnych stron układu o inicjatywie wszczęcia rokowań). Zastrzeżenia w tej kwestii zgłasza osoba mająca interes prawny w dokonaniu kontroli (por. art. 24111 par. 51 k.p.) Różnych aspektów rejestracji dotyczy rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 4 kwietnia 2001 r. w sprawie trybu postępowania w sprawie rejestracji układów zbiorowych pracy, prowadzenia rejestru układów i akt rejestrowych oraz wzorów klauzul rejestracyjnych i kart rejestrowych (Dz.U. nr 34, poz. 408).
prof. Jerzy Wratny
Uniwersytet Rzeszowski
