Powództwo wzajemne stanowi środek obrony pozwanego w postępowaniu sądowym. Jest dopuszczalne także w sprawach z zakresu prawa pracy. Korzyścią wynikającą z wytoczenia powództwa wzajemnego jest to, że rozpoznanie obu roszczeń (głównego - zgłoszonego w pozwie, i dodatkowego - zawartego w pozwie wzajemnym) następuje w tym samym postępowaniu.
W razie wniesienia powództwa wzajemnego każda ze stron odgrywa podwójną rolę: powód jest jednocześnie pozwanym wzajemnym, a pozwany - powodem wzajemnym. W wyroku sąd orzeka zarówno o zasadności powództwa głównego, jak i wzajemnego.
Powództwo wzajemne można wnieść, gdy roszczenie jest związane z roszczeniem zgłoszonym w pozwie głównym lub nadaje się do potrącenia. Powództwo wzajemne pozostaje w związku z powództwem głównym, jeżeli dotyczy tego samego przedmiotu lub wspólnej podstawy faktycznej. Można je zgłosić jedynie w odpowiedzi na pozew lub w sprzeciwie od wyroku zaocznego albo też oddzielnie, ale nie później niż na pierwszej rozprawie. Bieg terminu, od którego pozwany może wytoczyć powództwo wzajemne, rozpoczyna się zatem z chwilą doręczenia mu pozwu, a kończy wraz z zamknięciem pierwszej rozprawy przed sądem.
Jeśli zgłoszone w powództwie wzajemnym roszczenie nie spełnia wskazanych wyżej warunków (np. nie jest związane z roszczeniem głównym) lub powództwo wzajemne zgłoszono zbyt późno, sąd postąpi z nim jak ze zwykłym pozwem, a zatem zostanie ono wyłączone z toczącej się już sprawy do oddzielnego postępowania.
Pozew wzajemny może być wniesiony tylko przeciwko powodowi z pozwu głównego, a nie przeciwko innym jeszcze osobom (pozwany nie może oprócz powoda pozwać innych osób). W praktyce powództwa wzajemne zgłaszane są najczęściej przez pracodawców. Przykładowo pracownik, który rozwiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia ze względu na ciężkie naruszenie przez pracodawcę podstawowych obowiązków, domaga się w pozwie odszkodowania przewidzianego w art. 55 par. 11 k.p. Pracodawca w odpowiedzi na pozew wytacza powództwo wzajemne przeciwko pracownikowi o odszkodowanie z art. 611 k.p. twierdząc, że pracownik w sposób nieuzasadniony (bez zaistnienia rzeczywistej przyczyny) rozwiązał umowę o pracę w tym trybie. W takiej sprawie sąd pracy w wyroku rozstrzygnie zarówno o żądaniu pracownika, jak i o zgłoszonym w pozwie wzajemnym żądaniu pracodawcy.
Pozew wzajemny jest w pełni samodzielnym pozwem. Musi zatem spełniać wszelkie wymogi formalne przewidziane dla każdego pozwu, a zatem:
  •  zawierać oznaczenie sądu, do którego jest skierowany, imię i nazwisko lub nazwę stron, dokładne oznaczenie ich miejsc zamieszkania (w przypadku osób fizycznych) lub siedziby, jeśli stronę reprezentuje pełnomocnik - jego oznaczenie oraz dołączenie pełnomocnictwa,
  •  dokładnie określać żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe wskazywać także wartość przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna,
  •  przytaczać okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniające również właściwość sądu oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności,
  •  być podpisany przez stronę lub pełnomocnika.
Pozew wzajemny (tak jak zwykły) może zawierać także dodatkowe wnioski, np. o: zabezpieczenie powództwa, nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności, przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda, wezwanie na rozprawę wskazanych świadków.
Jeżeli pozew wzajemny nie będzie mógł otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych, sędzia wezwie pozwanego, który wniósł taki pozew do jego poprawienia lub uzupełnienia pod rygorem zwrotu pozwu. Jeśli braki te nie zostaną uzupełnione, sędzia zwróci pozew wzajemny. Taki pozew nie wywoła wówczas żadnych skutków prawnych (sąd nie będzie go rozpoznawał). Pozew wzajemny podlega opłacie na takich samych zasadach jak pozew zwykły.
ANDRZEJ MAREK
sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy
Andrzej Marek, sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy / DGP