Firmy detektywistyczne zbierają informacje o osobach przebywających za zwolnieniach lekarskich. Dowody przekazują pracodawcom, którzy sporządzają protokół pokontrolny. W ten sposób dochodzi do zabrania zasiłku
Kontrolę wykorzystywania zwolnienia lekarskiego może przeprowadzić jednostka ZUS lub sam pracodawca, który zyskuje prawo do kontrolowania swoich pracowników w tym zakresie, jeśli zgłasza do ubezpieczeń więcej niż 20 osób. Przepisy nie określają precyzyjnie, komu zatrudniający może zlecić wykonanie takiej czynności. Osoba, która w trakcie zwolnienia lekarskiego wykonuje pracę zarobkową (np. na podstawie umowy-zlecenia czy o dzieło) lub też w inny sposób wykorzystuje je niezgodnie z przeznaczeniem, zostaje pozbawiona prawa do zasiłku za cały okres tego zwolnienia.
Przepisy nie precyzują, kto może być wyznaczony do przeprowadzenia kontroli. Z treści załącznika nr 1 do rozporządzenia ministra polityki społecznej w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich stanowiącego wzór upoważnienia wynika, że w zasadzie może być ono wystawione jedynie innemu pracownikowi zatrudnionemu u płatnika. Teza ta jednak nie znajduje potwierdzenia bezpośrednio w treści samego aktu prawnego.
Omawiane zagadnienie staje się coraz istotniejsze w obliczu rosnącej skali przeprowadzania takich kontroli przez detektywów na zlecenie pracodawców. Chcąc mieć niezbite dowody np. na to, że pracownik wykonuje inną pracę podczas rzekomej choroby, zatrudniający zleca detektywowi zebranie odpowiednich informacji. Detektyw działa na podstawie ustawy o usługach detektywistycznych. Jest to działalność regulowana. Oznacza to, że do wykonywania tego zawodu niezbędne jest uzyskanie licencji oraz wpis do rejestru działalności detektywistycznej. Detektyw ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone powstałe wskutek podania nieprawdziwych informacji. W ramach takiego zlecenia detektyw jest uprawniony do przetwarzania i zbierania informacji o pracowniku bez jego zgody w każdej formie z wyjątkiem tych zastrzeżonych dla organów państwowych. Nie ma prawa założyć np. urządzeń podsłuchowych w jego domu, ale może obserwować taką osobę i jej miejsce zamieszkania lub dodatkowego zatrudnienia. Przepisy pozwalają także na uzyskiwanie informacji na jej temat od innych osób, instytucji, a nawet organów administracji publicznej.
Uzyskany w ten sposób materiał przekazywany jest w formie raportu do ZUS, aby ten wydał decyzję o pozbawieniu pracownika prawa do zasiłku. Taki raport nie może być jednak samodzielną podstawą do stwierdzenia wykorzystania zwolnienia niezgodnie z przeznaczeniem. Wymagane jest bowiem sporządzenie odpowiedniego protokołu kontroli, którego wzór stanowi załącznik nr 2 do rozporządzenia. Ze wzoru wynika, że osoba kontrolowana powinna mieć możliwość wypowiedzenia się co do stwierdzonych w nim okoliczności.
Kontrola może być przeprowadzona nie tylko w miejscu stałego zamieszkania, ale również czasowego pobytu oraz miejscu dodatkowego zatrudnienia. Protokół z tych czynności sporządzić może jedynie osoba (osoby) posiadająca stosowne upoważnienie.
Wobec wątpliwości czy można upoważnić do kontroli osobę inną niż pracownik, ZUS może nie uznać, że kontrola dokonana przez detektywa została przeprowadzona zgodnie z przepisami. Nie oznacza to jednak, że nie można w żaden sposób wykorzystać usług detektywistycznych w tym zakresie. Detektyw może pomóc w ustaleniu zasadności przeprowadzenia właściwej kontroli przez pracodawcę. Ponadto może występować jako świadek w sprawie czy to przed ZUS, czy następnie przed sądem. Raport będzie w takim wypadku dokumentem prywatnym mogącym służyć jako pełnoprawny środek dowodowy. W przypadku kiedy detektyw nie znajdzie dowodów na wykorzystanie zwolnienia niezgodnie z przeznaczeniem lub do takiego wniosku dojdzie osoba upoważniona do przeprowadzenia kontroli, sporządzenie protokołu nie jest w ogóle wymagane. Pracownik może więc nie być świadomy tego, że był sprawdzany w trakcie niezdolności do pracy. Żadne przepisy nie nakładają bowiem na pracodawcę obowiązku poinformowania pracownika o przeprowadzonej procedurze, jeśli w jej wyniku stwierdzono prawidłowość wykorzystania zwolnienia.
Podstawa prawna
Art. 15 i 68 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 159).
Par. 1, 5, 8 i 9 oraz załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia ministra polityki społecznej z 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz.U. nr 65, poz. 743).
Art. 2, 3, 7 i 14 ustawy z 6 lipca o usługach detektywistycznych (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 12, poz. 110 z późn. zm.).

Joanna Śliwińska, radca prawny