Jeżeli pracodawca ustali rażąco wysokie wynagrodzenie, to może zostać ono zakwestionowane i uznane za nieważne. Trzeba o tym pamiętać, zwłaszcza gdy zatrudniony zaraz po tym idzie np. na chorobowe
Strony stosunku pracy mają co do zasady swobodę w kształtowaniu wysokości płacy pracownika, byle była ona nie niższa niż wynagrodzenie minimalne. Ustalone wynagrodzenie nie może być jednak sprzeczne z prawem ani z zasadami współżycia społecznego. ZUS uzna za takie to, które określone zostanie jako rażąco wysokie, a dana osoba w krótkim czasie po jego określeniu korzysta z zasików.

Swoboda umów, ale nie absolutna

Wynika to z art. 3531 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), który ma odpowiednie zastosowanie do umowy o pracę. Zatrudnienie lub jego cel nie mogą sprzeciwiać się właściwości danego stosunku pracy, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Poza tym, jak wynika z art. 58 par. 1 i par. 2 k.c., czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek. Nieważna jest także czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Podstawą działania jest tu art. 86 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: u.s.u.s.), który upoważnia organ rentowy do kontroli wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń przez płatników składek. Obejmuje ona między innymi zgłoszenie do ubezpieczenia oraz prawidłowość i rzetelność obliczenia, potrącenia i płacenia składek. W ten sposób ZUS stara się walczyć z przypadkami wyłudzania świadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych polegającymi na zawieraniu umów o pracę na krótki okres przed zajściem zdarzenia rodzącego uprawnienie do świadczenia z ubezpieczenia społecznego (np. urodzeniem dziecka) i ustaleniu wygórowanego wynagrodzenia w celu uzyskania przez osobę ubezpieczoną naliczonych od takiej podstawy świadczeń z ubezpieczenia społecznego (zwykle zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego).

Z orzecznictwa

Dopuszczalność podważania przez ZUS wysokości wynagrodzenia pracowników jest akceptowana przez orzecznictwo sądowe. W szczególności w uchwale SN z 27 kwietnia 2005 r. (sygn. akt II UZP 2/05, OSN 2005 nr 21, poz. 338), wskazano, że w ramach art. 41 ust. 12 i 13 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ZUS może zakwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało ono wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa (art. 58 k.c.). Podobnie wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z 9 sierpnia 2005 r. (sygn. akt III UK 89/05) podkreślając, że ustalenie w umowie o pracę rażąco wysokiego wynagrodzenia za pracę może być, w konkretnych okolicznościach uznane za nieważne jako dokonane z naruszeniem zasad współżycia społecznego polegającym na świadomym osiąganiu nieuzasadnionych korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych uczestników tego systemu. Zatem w konkretnych okolicznościach ZUS może w formie decyzji odmówić uwzględnienia np. w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego lub zasiłku macierzyńskiego ustalonej przez strony kwoty wynagrodzenia przyjmując, że ustalona wysokość wynagrodzenia była sprzeczna z zasadami współżycia społecznego i z tego względu jest nieważna z mocy art. 58 par. 3 k.c. [przykład 1]

Płaca ma być godziwa

W orzecznictwie sądowym konsekwentnie wskazuje się także, że w sferze ubezpieczeń społecznych jedna z zasad prawa pracy, tj. godziwość wynagrodzenia, zyskuje dodatkowy walor. Istnieje bowiem znacznie mocniejsza niż w prawie pracy bariera działania w ramach prawa, oparta na wymagającym ochrony interesie publicznym i zasadzie solidarności ubezpieczonych. W związku z tym nadmiernemu uprzywilejowaniu płacowemu pracownika w prawie ubezpieczeń społecznych można przypisać, w okolicznościach konkretnego przypadku, zamiar nadużycia świadczeń przysługujących z tego ubezpieczenia. Tym bardziej że alimentacyjny charakter tych świadczeń oraz zasada solidaryzmu wymagają, żeby stanowiąca jednocześnie podstawę wymiaru składki płaca nie była ustalana ponad granicę słusznej, sprawiedliwej i zapewniającej godziwe utrzymanie płacy. A także, aby rażąco nie przewyższała wkładu pracy. A w konsekwencji, żeby składka nie przekładała się na świadczenie w kwocie nienależnej. Tak też wskazywał m.in. sąd apelacyjny w Krakowie w wyroku z 20 września 2012 roku (sygn. akt III AUa 420/12). [przykład 2]

PRZYKŁAD 1

Nieuzasadniona podwyżka

Pani Ewa była zatrudniona jako sprzedawca. Strony w umowie o pracę ustanowiły wysokość jej wynagrodzenia zasadniczego w kwocie 2100 zł. Po 3 miesiącach pracy, gdy pracodawca dowiedział, że jest ona w ciąży, strony określiły, że będzie ona zarabiać 9500 zł. Wysokość jej wynagrodzenia rażąco odbiegała od wynagrodzenia innych pracownic zatrudnionych na takich samych stanowiskach, które nigdy nie otrzymywały tak wysokiej pensji. Dwa tygodnie po podwyższeniu wynagrodzenia pani Ewa zaczęła korzystać z długotrwałych zwolnień lekarskich z powodu zagrożenia ciąży. ZUS przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego uznał, że przyznanie tak wysokiej pensji w sytuacji, gdy zatrudniona nie miała żadnych przymiotów uzasadniających pobieranie takiego wynagrodzenia za pracę przekraczało granice godziwości i było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Dlatego też wydał decyzję, ustalając w niej wysokość podstawy wymiaru składek w kwocie 2100 zł. Pani Ewa odwołała się do sądu od niej podnosząc, że ZUS bezprawnie wkracza we wzajemne ustalenia stron, podczas gdy obowiązuje zasada swobody umów. Sąd jednak oddalił jej odwołanie uznając, że uzasadnione jest przyjęcie, iż doszło w tym przypadku do naruszenia zasad współżycia społecznego.

PRZYKŁAD 2

Obniżenie podstawy wymiaru składek

Pan Marcin prowadzący zakład usług elektrycznych zatrudniał od 5 lat pana Edwarda płacąc mu wynagrodzenie minimalne. Ponieważ w okresie zimowym nie było pracy, strony rozwiązały umowę o pracę. Po 5 miesiącach pan Edward zwrócił się do pana Marcina, aby ten ponownie go zatrudnił, gdyż ma zaplanowaną operację na kolano a nie ma żadnych środków na życie. Strony zawarły więc umowę o pracę, w której określono wysokość wynagrodzenia pana Edwarda w kwocie 8800 zł. Po miesiącu pracy, pan Edward udał się na planowany zabieg i następnie przez okres 6 miesięcy przebywał na zwolnieniach lekarskich. ZUS po stwierdzeniu tych faktów wydał decyzję określającą wysokość podstawy wymiaru składek w wysokości minimalnego wynagrodzenia. Pan Edward odwołał się od tej decyzji do sądu. Podnosił, że decyzja jest bezprawna. Sąd jednak oddalił jego odwołanie.

Podstawa prawna

Art. 3531 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Art. 86 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 z późn. zm.).