Należności na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za zatrudnionych opiekujących się dziećmi pokrywa budżet państwa. Odbywa się to za pośrednictwem organu rentowego.
Składki za osoby pozostające w stosunku pracy, które przebywają na urlopie wychowawczym, nie są finansowane przez pracownika ani pracodawcę, lecz przez budżet państwa za pośrednictwem ZUS. Rodzic nie podlega wtedy ubezpieczeniu wypadkowemu i chorobowemu. W związku z tym nie otrzyma świadczeń z nich wynikających, np. zasiłku chorobowego. Wyjątkiem jest zasiłek macierzyński, który przysługuje w przypadku urodzenia lub przysposobienia dziecka w trakcie wychowawczego. Zasady te obowiązują jednak tylko wtedy, gdy pracownik nie ma innego tytułu ubezpieczenia ani ustalonego prawa do emerytury lub renty. [przykład 1]
W czasie urlopu wychowawczego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe stanowi kwota 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale, nie wyższa jednak od kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop. W skali rocznej podstawa ta nie może przekroczyć kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest obliczana od kwoty odpowiadającej wysokości świadczenia pielęgnacyjnego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych (obecnie jest to 620 zł).
Nowelizacją przepisów ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: u.s.u.s.) objęto obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym i zdrowotnym także osoby, które prowadziły działalność gospodarczą przez okres co najmniej 6 miesięcy i zawiesiły ją, chcąc sprawować osobistą opiekę nad dzieckiem. Składki tak jak za pracowników będą opłacane w tym okresie przez budżet państwa.
Jeśli jednak przedsiębiorca pozostaje także w zatrudnieniu i pracodawca udzielił mu urlopu wychowawczego, zostaje on objęty ubezpieczeniem tylko z wychowawczego w ramach stosunku pracy. Budżet państwa nie sfinansuje podwójnych składek. Podobnie jest przypadku, gdy jeden z rodziców przebywa na wychowawczym, a drugi zawiesił działalność gospodarczą. W takiej sytuacji budżet opłaci składki tylko za rodzica przebywającego na urlopie wychowawczym. [przykład 2]
W trakcie przebywania na urlopie wychowawczym nie jest konieczne zawieszenie lub zaprzestanie prowadzenia równolegle działalności gospodarczej. To jednak pod warunkiem, że nie koliduje ona z opieką nad dzieckiem. W takiej sytuacji tytułem ubezpieczenia staje się działalność gospodarcza i przedsiębiorca zobowiązany jest odprowadzać składki z tego tytułu na zwykłych zasadach (por. wyrok Sądu Najwyższego z 14 czerwca 2005 r., sygn. akt I UK 280/2004, OSNP 2006/3-4/61).

PRZYKŁAD 1

Tytułem będzie działalność gospodarcza

Przebywając na urlopie wychowawczym, pani X chciałaby zarejestrować własną działalność gospodarczą i pogodzić jej prowadzenie z opieką nad dzieckiem. W związku z pojawieniem się nowego tytułu ubezpieczenia (działalność gospodarcza) nie będzie już podlegała ubezpieczeniu z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym. Składki nie będą już finansowane przez budżet, ale opłacane przez panią X jako przedsiębiorcę na zasadach ogólnych.

PRZYKŁAD 2

Gdy firma zostanie zawieszona

Pani X, pozostając w stosunku pracy, od 2 lat prowadzi własną firmę jako jednoosobowy przedsiębiorca. U swojego pracodawcy złożyła wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego. W tym okresie będzie podlegać ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym i zdrowotnemu, a składki sfinansuje w całości budżet. Jednocześnie zawiesiła prowadzenie działalności gospodarczej, jednak składki z tego tytułu nie zostaną opłacone.

Podstawa prawna

Art. 4 pkt 17, art. 6 ust. 1 pkt 19, art. 6a ust. 1 pkt 1 i ust. 2-5, art. 16 ust. 8, art. 18 ust. 5b i ust. 14, art. 19 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1442).

Art. 29 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 77, poz. 512 z późn. zm.).

Art. 1862 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).

Joanna Śliwińska, radca prawny