W tym miesiącu kończy się półroczny okres przejściowy dla osób, które otrzymują świadczenie pielęgnacyjne. Dotyczy on tych opiekunów, którzy prawo do tego wsparcia uzyskali na podstawie przepisów obowiązujących do 31 grudnia 2012 r. Mimo, że część z nich ma wydane decyzje na czas nieokreślony lub wynikający z daty wskazanej w orzeczeniu o niepełnosprawności lub jej stopniu, to w tym miesiącu świadczenie zostanie im wypłacone na dotychczasowych zasadach po raz ostatni. Decyzje te wygasają bowiem z mocy prawa. Gminy miały obowiązek powiadomić o tym opiekunów do końca lutego.

Dodatkowe przesłanki

Osoby objęte okresem przejściowym muszą ponownie udać się do swojego urzędu gminy lub ośrodka pomocy społecznej i złożyć nowy wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego. Mogą to zrobić już teraz. Powinny jednak pamiętać, że do jego rozpatrzenia zastosowanie będą miały nowe przepisy, które od 1 stycznia br. w znaczący sposób zmieniły wymogi.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 17 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 139, poz. 992 z późn. zm.) świadczenie pielęgnacyjne przysługuje tak jak dotychczas matce, ojcu, opiekunowi faktycznemu, rodzinie zastępczej spokrewnionej z dzieckiem oraz innej osobie obciążonej obowiązkiem alimentacyjnym, pod warunkiem że nie podejmują zatrudnienia lub rezygnują z pracy, aby zajmować się osobą mającą orzeczenie o niepełnosprawności lub o znacznym jej stopniu. Jednak dodatkowym warunkiem, który musi być spełniony w przypadku członka rodziny, który wymaga opieki, jest to, aby jego uszczerbek na zdrowiu powstał przed ukończeniem przez niego 18 lat lub 25 lat, jeżeli nastąpiło to w trakcie nauki w szkole lub podczas studiów.
Kolejne ograniczenie dotyczy osób spokrewnionych z osobą wymagającą opieki w stopniu innym niż pierwszy, np. wnuczki zajmującej się babcią. Mogą one ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:
rodzice osoby, nad którą sprawowana jest opieka, nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich lub mają orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności,
nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu,
nie ma osób, które są opiekunem faktycznym lub rodziną zastępczą spokrewnioną lub one też mają orzeczenie o znacznym uszczerbku na zdrowiu.

Rezygnacja z pracy

W związku z tym, że nie wszyscy objęci okresem przejściowym opiekunowie będą w stanie spełnić nowe warunki uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego, bo np. zajmują się osobą, która została niepełnosprawna w dorosłym życiu, będą mogły złożyć wniosek o przyznanie im innego wsparcia. Jest nim specjalny zasiłek opiekuńczy.
W tym przypadku decydujące znaczenie będzie miała wysokość dochodów osiąganych zarówno przez osoby wchodzące w skład rodziny opiekuna, jak i tej, którą się on zajmuje. Prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego jest bowiem uzależnione od spełnienia kryterium dochodowego. Wynosi ono 623 zł w przeliczeniu na jednego członka obydwu tych połączonych rodzin.
Drugi równie ważny warunek dotyczy tego, aby rezygnacja z zatrudnienia lub wykonywania innej pracy zarobkowej była bezpośrednio związana z koniecznością zaopiekowania się niepełnosprawnym krewnym. W przeciwieństwie do świadczenia pielęgnacyjnego nie wystarczy, że osoba jest nieaktywna zawodowo, i to nawet już od kilku lat. Przesłanka ta nie zostanie spełniona również, gdy nastąpił inny powód rozwiązania umowy o pracę, np. pracodawca nie zdecydował się na jej przedłużenie lub osoba została zwolniona. Gmina sprawdzi też datę powstania niepełnosprawności wymagającej opieki krewnego.

Dokumenty do wniosku

Opiekunowie, którzy będą się ubiegać zarówno o świadczenie pielęgnacyjne, jak i specjalny zasiłek opiekuńczy, muszą do wniosku, którego druk otrzymają w gminie, dołączyć odpowiednie dokumenty. W przypadku pierwszej z tych form pomocy najważniejsze jest orzeczenie o niepełnosprawności lub znacznym jej stopniu, które będzie zawierało datę powstania uszczerbku na zdrowiu.
Ze względu na to, że prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego jest uzależnione od kryterium dochodowego, składający wniosek musi dołączyć zaświadczenia lub oświadczenia określające wysokość dochodu (pomniejszonego o składki ubezpieczeniowe i podatek) osiąganego przez członków rodziny. Ich druki są takie same jak te wymagane przy ubieganiu się o zasiłek na dziecko. Najważniejszymi z nich są:
zaświadczenie z urzędu skarbowego lub oświadczenie o wysokości dochodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem PIT,
oświadczenie o dochodzie osiągniętym przez osoby rozliczające się na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku,
oświadczenie o dochodzie niepodlegającym opodatkowaniu.
W tych dokumentach należy podać dochody osiągnięte w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy, na który składany jest wniosek. Obecny okres zasiłkowy rozpoczął się 1 listopada 2012 r. i dlatego wymagane jest podanie tych pochodzących z 2011 r.

PRZYKŁADY

1 Czy sprawująca opiekę siostra będzie uprawniona do gminnej pomocy

Pani Katarzyna po śmierci rodziców przejęła opiekę nad niepełnosprawną siostrą, która doznała znacznego uszczerbku na zdrowiu w dzieciństwie. Z tego tytułu otrzymuje od 1 marca 2011 r. świadczenie pielęgnacyjne, ale – jak poinformował ją ośrodek pomocy społecznej – straci do niego prawo od 1 lipca. Czy po tym, jak zmieniły się warunki uzyskiwania tego świadczenia, gmina przyzna jej pomoc?

Otrzymywanie świadczenia pielęgnacyjnego przez rodzeństwo jest możliwe w przypadku spełnienia dodatkowych wymogów, które zostały wprowadzone w tym roku. Pierwszy z nich, związany z datą powstania niepełnosprawności, jest spełniony, ponieważ osoba wymagająca całodobowej opieki stała się niesamodzielna przed ukończeniem 18 lat. Na przeszkodzie przyznania pomocy nie stoi też drugi z wymogów, ponieważ nie żyją rodzice, czyli osoby, które z niepełnosprawną łączy pierwszy stopień pokrewieństwa. To oznacza, że dla czytelniczki zmiana przepisów nie będzie miała wpływu na dalsze otrzymywanie świadczenia pielęgnacyjnego. Otrzyma je nadal po rozpatrzeniu jej wniosku przez gminę.

2 Czy rezygnacja z pracy musi wynikać z konieczności sprawowania opieki

Czytelniczka, której mąż ma orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, po odwołaniu złożonym do samorządowego kolegium odwoławczego otrzymuje od 1 grudnia 2010 r. świadczenie pielęgnacyjne. W lutym dowiedziała się, że w związku z zmianą przepisów nie będzie miała do niego prawa. Czy może się ubiegać o specjalny zasiłek opiekuńczy, jeżeli przed przyznaniem jej świadczenia pielęgnacyjnego nie pracowała nigdzie na stałe i podejmowała jedynie prace sezonowe, a niepełnosprawność jej męża została orzeczona przez powiatowy zespół właśnie od 1 grudnia 2010 r.?

Opiekunowie, którzy są objęci okresem przejściowym tak samo jak osoby, które od początku tego roku ubiegają się o specjalny zasiłek opiekuńczy, muszą spełnić warunek związany z rezygnacją z pracy z powodu zajmowania się niepełnosprawnym krewnym. To oznacza, że przed wydaniem decyzji gmina dokładnie sprawdzi, czy i kiedy nastąpiła rezygnacja z zatrudnienia oraz kiedy powstał uszczerbek na zdrowiu członka rodziny. Jeżeli między tymi wydarzeniami nie będzie bezpośredniego związku przyczynowo-skutkowego oraz czasowego, to specjalny zasiłek opiekuńczy nie zostanie przyznany. W przypadku czytelniczki w ogóle nie doszło do zrezygnowania z pracy, dlatego ona wsparcia nie otrzyma.

3 Czy gmina przeprowadzi wywiad przed wydaniem decyzji o przyznaniu wsparcia

Pani Agnieszka, której właśnie wygasa prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, złożyła już wniosek o przyznanie specjalnego zasiłku opiekuńczego w związku z zajmowaniem się niepełnosprawną matką. W ośrodku pomocy społecznej poinformowano ją, że zgłosi się do niej na wywiad pracownik socjalny. Czy taka weryfikacja jest obowiązkowa, skoro przed przyznaniem świadczenia pielęgnacyjnego wywiad nie był przeprowadzany?

Przepisy regulujące przyznanie specjalnego zasiłku opiekuńczego przewidują, że przed wydaniem decyzji w tej sprawie gmina zwraca się do kierownika ośrodka pomocy społecznej o przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, przewidzianego w ustawie o pomocy społecznej (lub on sam zleca jego przeprowadzenie, gdy wykonuje zadania związane ze świadczeniami opiekuńczymi). Taka weryfikacja ma pomóc w ustaleniu, czy spełnione są warunki do uzyskania wsparcia. Co więcej, wywiad zostanie powtórzony po sześciu miesiącach, jeżeli do końca okresu, na który zostało ustalone prawo do specjalnego zasiłku, pozostało więcej niż 3 miesiące. Taka weryfikacja nie jest jednak obowiązkowa, gdy osoba ubiega się o świadczenie pielęgnacyjne.

Co roku trzeba składać wniosek o specjalny zasiłek opiekuńczy

Gminy przyjmują już wnioski o pomoc od osób, które od 1 lipca nie będą uprawnione do świadczenia pielęgnacyjnego. Na jak długo zostanie im ona przyznana?

Okres otrzymywania wsparcia będzie uzależniony od tego, czy osoba składająca wniosek będzie spełniała warunki uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego. W przypadku tego pierwszego nie zostały wprowadzone żadne zmiany co od okresu przyznawania. To oznacza, że tak jak dotychczas świadczenie pielęgnacyjne będzie przyznawane na czas nieokreślony, chyba że w orzeczeniu o niepełnosprawności lub o jej stopniu jest wskazana data, w której następuje jego wygaśnięcie. Przy czym będzie ono wypłacane do ostatniego dnia miesiąca, w którym dokument ten straci ważność. Oczywiście gmina może przestać wypłacać pomoc przed tym terminem, gdy osoba sprawująca opiekę np. podejmie pracę.

Do kiedy będzie wypłacany specjalny zasiłek opiekuńczy?

Prawo do niego jest ustalane na okres zasiłkowy. Mają więc do niego zastosowanie te same przepisy, które są stosowane przy ubieganiu się o zasiłki na dzieci. Ponieważ okres zasiłkowy trwa od 1 listopada do 30 października kolejnego roku kalendarzowego, to na taki czas będzie przyznawane to świadczenie. Jednak tym razem specjalny zasiłek opiekuńczy będzie wyjątkowo przyznany od l lipca do 31 października 2013 r. Jeżeli więc opiekun chce otrzymywać pomoc po tym terminie, jest zobowiązany ponownie złożyć wniosek.

Czy opiekun otrzymujący specjalny zasiłek będzie musiał co roku składać wniosek?

Tak. Przed rozpoczęciem kolejnego okresu zasiłkowego taka osoba powinna się zgłosić z nim i odpowiednimi dokumentami, wśród których najważniejsze są te dotyczące wysokości dochodów osiągniętych w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy. Taki wymóg nie obowiązuje uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego, którzy kolejny wniosek złożą dopiero, gdy wygaśnie orzeczenie o niepełnosprawności lub jej stopniu.
Podstawa prawna
Art. 11 ustawy z 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1548).