Przed złożeniem wniosku o emeryturę lub rentę warto przeliczyć, czy świadczenie będzie wyższe, gdy zostanie obliczone od wynagrodzeń z kolejnych dziesięciu lat kalendarzowych z 20 lat przed złożeniem wniosku, czy też z 20 lat wybranych dowolnie z całego okresu ubezpieczenia. Można też wybór najkorzystniejszego wariantu pozostawić ZUS.

Podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne rentowe lub na ubezpieczenia społeczne w okresie dziesięciu kolejnych lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę. Uwzględniając w podstawie wymiaru wynagrodzenia z dziesięciu lat, przyjmuje się lata następujące bezpośrednio po sobie. Mogą to być zatem lata, w których ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu przez cały rok, część roku czy też takie, w których nie osiągał żadnego wynagrodzenia.
Faktyczny okres ubezpieczenia
W ściśle określonych w ustawie emerytalnej sytuacjach podstawa wymiaru może być ustalona z faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniom. Może to mieć miejsce w przypadku ustalania podstawy wymiaru renty dla ubezpieczonego, u którego niezdolność do pracy powstała w wieku do 30 roku życia albo dla osoby, której niezdolność do pracy powstała powyżej 30 roku życia, a brak możliwości ustalenia podstawy wymiaru z dziesięciu kolejnych lat kalendarzowych jest wynikiem pełnienia zastępczej służby wojskowej, odbywania służby wojskowej czy też korzystania z urlopu wychowawczego.
Podstawa z 20 lat
Na wniosek osoby występującej o emeryturę lub rentę podstawę wymiaru może stanowić przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.
Obliczając podstawę wymiaru z 20 dowolnie wybranych lat przyjmuje się wynagrodzenia z tych lat, w których zainteresowany pracował przez cały rok albo przez część roku. Nie muszą to być kolejne lata.
Warto zapamiętać, że wskazując najkorzystniejsze lata do ustalenia podstawy wymiaru nie należy kierować się nominalną wysokością wynagrodzenia, lecz jego stosunkiem do przeciętnego wynagrodzenia. Przeanalizujmy to na podstawie następującego stanu faktycznego. Wnioskodawca wskazał do obliczenia podstawy wymiaru emerytury zarobki uzyskane z 20 lat kalendarzowych. Miał wątpliwość, czy do podstawy wymiaru powinien wskazać między innymi rok 1997, w którym otrzymał wynagrodzenie w wysokości 26 216,45 zł, czy też rok 2000, w którym uzyskane wynagrodzenie wynosiło 30 tys. zł. Wprawdzie wnioskodawca w 2000 roku uzyskał wynagrodzenie wyższe niż w 1997 roku, ale w porównaniu z przeciętnym wynagrodzeniem było zdecydowanie niższe. Wskaźnik podstawy wymiaru dla roku 1997 roku wyniósł bowiem 205,73 proc. (26 216,45 zł: 12 743,16 zł), a dla roku 2000 - 129,95 proc. (30 tys. zł: 23 085,72 zł). Korzystniejsze jest zatem uwzględnienie zarobków z 1997 roku, a nie z roku 2000.
Nie ma prawnej możliwości przyjęcia do obliczenia podstawy wymiaru takiego roku, w którym zainteresowany nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, w związku z czym nie uzyskał żadnego wynagrodzenia. Gdy natomiast zainteresowany posiada dokumenty potwierdzające podleganie ubezpieczeniu albo ubezpieczeniom przez okres 20 lat kalendarzowych, a nie przedłoży zaświadczenia o wysokości uzyskanego w tych latach wynagrodzenia, możliwe jest przyjęcie za te lata wynagrodzenia zerowego. Jest to zatem możliwe, gdy ubezpieczony udokumentuje okres ubezpieczenia np. świadectwem pracy, a nie ma umowy o pracę, nie może uzyskać zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu czy też okres ubezpieczenia udokumentuje legitymacją ubezpieczeniową, w której są wprawdzie wpisy dotyczące okresu ubezpieczenia, lecz nie ma wpisów dotyczących wysokości wynagrodzenia.
PRZYKŁAD
20 LAT PRZED ZŁOŻENIEM WNIOSKU
Monika K. złożyła wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. W styczniu 2008 r. ukończyła 50 lat. Spełnia warunki do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy (ma wymagany 5-letni okres składkowy i nieskładkowy w 10-leciu przed zgłoszeniem wniosku, a niezdolność do pracy powstała w czasie ubezpieczenia). Monika K. dołączyła zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu potwierdzające wysokość osiąganego wynagrodzenia w latach 1988 - 2007. Do obliczenia podstawy wymiaru renty ZUS przyjmie 10 kolejnych lat wybranych z okresu 20 lat poprzedzających rok zgłoszenia wniosku o rentę, tj. z lat 1988 - 2007.
PRZYKŁAD
KONIECZNE PODLEGANIE UBEZPIECZENIOM
Janina J. w styczniu 2008 r. złożyła wniosek o wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Do wniosku dołączyła dokumenty potwierdzające wykonywanie pracy w szczególnych warunkach przez 17 lat oraz trzyletni okres niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem do lat czterech. Janina J. nie pracuje od 17 lat. Złożone zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu potwierdza wysokość wynagrodzenia za lata 1975 - 1991. Podstawa wymiaru emerytury może być ustalona z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z 20 lat przed rokiem złożenia wniosku, tj. z lat 1988 - 2007. Do obliczenia podstawy wymiaru mogą być przyjęte zarobki za lata 1988, 1989, 1990, 1991, a suma wskaźników z tych lat zostanie podzielona przez 10. Nie ma podstaw prawnych, aby do ustalenia podstawy wymiaru przyjąć wynagrodzenie za wszystkie udokumentowane lata 1975 - 1991 i sumę wskaźników ustalonych z tych lat podzielić przez 20. Janina J. nie udokumentowała wymaganego w tym przypadku co najmniej 20-letniego okresu podlegania ubezpieczeniom.
PRZYKŁAD
OBLICZANIE WSKAŹNIKA PODSTAWY WYMIARU EMERYTURY
Matylda H. w marcu 2008 r. ukończy 55 lat. Nie jest członkiem OFE. Spełnia warunki do przyznania wcześniejszej emerytury pracowniczej. Pracowała ponad 30 lat, lecz nie udało jej się uzyskać dokumentów o wynagrodzeniu ze wszystkich miejsc pracy. Matylda H. dołączyła legitymację ubezpieczeniową zawierającą wpisy o zarobkach z lat 1978 - 1980, 1984 - 1988, 1994 - 1995 oraz zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu potwierdzające wysokość zarobków za lata 2000 - 2007. Najkorzystniejsze zarobki zainteresowana osiągała w latach do 1990 r. W ostatnich latach pracowała w niepełnym wymiarze czasu pracy, dlatego z tych lat wskaźnik podstawy wymiaru nie jest dla niej korzystny. Matylda H. do obliczenia podstawy wymiaru może wskazać zarobki z 20 lat podlegania ubezpieczeniu społecznemu oraz ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, ponieważ im podlegała. Sumę wskaźników z lat 1978 - 1980, 1984 - 1988, 1994 - 1995 oraz 2000 - 2007, tj. z 18 lat, należy uzupełnić o dwa lata, w których Matylda H. podlegała ubezpieczeniu, i przyjąć dla tych dwóch lat wskaźnik zero. Sumę wskaźników z 18 lat należy podzielić przez 20.
PRZYKŁAD
PONOWNE PRZELICZENIE EMERYTURY
ZUS przyznał Andrzejowi W. prawo do emerytury wcześniejszej z tytułu pracy w szczególnych warunkach w 2005 roku. Uwzględniono w podstawie wymiaru zarobki z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. z lat 1995 - 2004. Ustalony wskaźnik podstawy wymiaru wyniósł 117,89 proc. Andrzej W. posiada prawie 35-letni okres zatrudnienia. Po przyznaniu emerytury poszukiwał dokumentacji finansowej zlikwidowanych zakładów pracy. Uzyskał kserokopie dokumentacji finansowej z archiwum dotyczącej sześciu lat pracy. Gdyby w przypadku uwzględnienia tych sześciu lat kalendarzowych i dodatkowo jeszcze czterech lat z wynagrodzeniem zerowym (lat kalendarzowych, w których podlegał ubezpieczeniu społecznemu), okazało się, że nowo obliczony wskaźnik podstawy wymiaru emerytury byłby wyższy od ostatnio obliczonego, ZUS ponownie ustali jej wysokość.
MARIUSZ WOLSKI
PODSTAWA PRAWNA
Art. 15, 16, 17, art. 111 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).