Emeryci i renciści muszą do końca lutego 2008 r. poinformować ZUS o wysokości przychodu osiągniętego w całym 2007roku. W tym celu mają obowiązek przedstawić zaświadczenie od swojego płatnika składek, albo oświadczenie, jeśli sami są płatnikami. Na tej podstawie dokonane zostanie rozliczenie według wariantu najkorzystniejszego dla dorabiającego do emerytury lub renty.

Osoby uprawnione do emerytur i rent mogą pracować zarobkowo, ale obowiązują je określone limity przychodów, których przekroczenie ma wpływ na wysokość wypłacanego przez ZUS świadczenia - może spowodować ich zawieszenie albo zmniejszenie. Tak zwane progi zarobkowe albo kwoty graniczne zmieniane są co kwartał na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ostatnio ogłoszonego przez prezesa GUS.
Zanim omówimy zasady rozliczenia przychodów za 2007 rok, wymienimy tytuły, z których przychody mają wpływ na wysokość emerytury lub renty oraz wyjaśnimy, kiedy następuje zawieszenie, a kiedy zmniejszenie świadczenia wypłacanego przez ZUS oraz kto może dorabiać bez ograniczeń.
Dodatkowe przychody emeryta lub rencisty
Na zawieszenie lub zmniejszenie emerytury bądź renty wpływa osiąganie przychodu z tytułu wykonywania działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Za działalność podlegającą obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności. Jest to w szczególności:
  •  praca wykonywana w ramach stosunku pracy,
  •  praca nakładcza,
  •  praca wykonywana na podstawie umowy zlecenia i umowy agencyjnej oraz współpraca przy wykonywaniu jednej z tych umów,
  •  praca wykonywana w ramach umowy o świadczenie usług (innej niż umowa zlecenia lub agencyjna), do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz współpraca przy wykonywaniu tej umowy,
  •  praca wykonywana na podstawie umowy zlecenia, agencyjnej, innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego stosuje się przepisy o zleceniu, umowy o dzieło - jeżeli umowę taką emeryt lub rencista zawarł z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy (zawartej z innym podmiotem) wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy,
  •  prowadzenie pozarolniczej działalności (w tym działalności gospodarczej) oraz współpraca przy jej wykonywaniu,
  •  praca wykonywana w rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych,
  •  odpłatne świadczenie pracy, na podstawie skierowania do pracy, w czasie kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania oraz
  •  pobieranie stypendium sportowego.
Może zdarzyć się sytuacja, że emeryt lub rencista, wykonując działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, zwolniony jest z opłacania składek, np. w związku z ustaleniem prawa do emerytury lub renty czy też podleganiem ubezpieczeniom z innego tytułu. Taki przychód, mimo że nie został w tym przypadku faktycznie oskładkowany, wpływa również na wysokość pobieranego świadczenia.
Ponadto na zawieszenie lub zmniejszenie emerytury lub renty wpływ ma również przychód z tytułu służby pełnionej w: Wojsku Polskim, Policji, Urzędzie Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i Służbie Wywiadu Wojskowego oraz Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej, Służbie Celnej, Biurze Ochrony Rządu.
Zawieszenie czy zmniejszenie
Zawieszenie emerytury lub renty następuje wówczas, gdy świadczeniobiorca osiąga przychód przekraczający 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez prezesa GUS (patrz tabela). Natomiast świadczenie podlega zmniejszeniu wówczas, gdy osiągany przychód przekracza 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez prezesa GUS. Zmniejszenie świadczenia powinno być równe kwocie przekroczenia tego progu zarobkowego, ale nie wyższe niż maksymalna kwota zmniejszenia ustalona dla emerytury lub renty w danym okresie.
Kwoty maksymalnych zmniejszeń stanowią określony procent kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 roku. Są one podwyższane przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w kolejnych terminach ich waloryzacji. Od czasu ostatniej waloryzacji, która miała miejsce w marcu 2006 r., kwoty te wynoszą:
  •  413,37 zł dla emerytury i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
  •  310,05 zł dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy,
  •  351,38 zł dla renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba.
Powiadomienie ZUS o przychodzie
Fakt podjęcia działalności zarobkowej, z tytułu której przychód wpływa na zawieszenie lub zmniejszenie emerytury bądź renty, należy niezwłocznie zgłosić do jednostki ZUS wypłacającej świadczenie. Emeryt lub rencista powinien wypełnić specjalnie do tego przeznaczony druk ZUS Rw-73. W oświadczeniu tym powinien zaznaczyć tytuł (tytuły) osiągania przychodu, a także wskazać, czy będzie on powodował zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia, czy też nie spowoduje takich skutków.
Osoby występujące o przyznanie emerytury lub renty, które chcą dorabiać do wypłacanego przez ZUS świadczenia, nie składają odrębnego oświadczenia na druku ZUS Rw-73, lecz składają odpowiednią deklarację we wniosku o przyznanie tego świadczenia.
Jeśli wysokość przychodu wskazana w oświadczeniu lub wniosku o emeryturę bądź rentę ulegnie zmianie tak, że wpłynie to na wysokość wypłacanego świadczenia albo jego zawieszenie, konieczne jest ponowne wypełnienie druku ZUS Rw-73 oraz dostarczenie go do właściwej jednostki ZUS.
Obowiązek powiadomienia ZUS o osiąganiu przychodu ciąży również na płatnikach opłacających składki na ubezpieczenia społeczne za osoby uprawnione do emerytury lub renty. Jeśli jednak dopilnują, by ubezpieczony zawiadomił ZUS o osiąganiu przychodu, nie muszą sami dostarczać tej informacji.
Niezależnie od informowania ZUS na bieżąco o uzyskiwaniu przychodu mającego wpływ na wysokość otrzymywanego świadczenia, emeryci i renciści, a także płatnicy składek muszą powiadomić organ rentowy do końca lutego 2008 r. o przychodach osiągniętych w całym roku kalendarzowym 2007. Obowiązek ten zostanie omówiony niżej.
Dorabiać bez ograniczeń
Pierwszą grupą osób, która może dorabiać bez ograniczeń, są emeryci, którzy ukończyli powszechny wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, bez względu na to, jakie świadczenie aktualnie pobierają. Kluczową kwestią jest bowiem ustalenie prawa do emerytury i ukończenie wspomnianego wieku. Świadczenie w pełnej wysokości, bez względu na wysokość osiąganego przychodu, przysługuje takim osobom od miesiąca, w którym osiągnęli wiek 60 albo 65 lat. Z obowiązku dostarczenia zaświadczenia lub oświadczenia o wysokości przychodu za 2007 rok zwolnione są zatem osoby, które przed 1 stycznia 2007 r. miały ustalone prawo do emerytury oraz przed tą datą ukończyły powszechny wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn lub też wiek ten ukończyły wprawdzie i nabyły prawo do emerytury już w 2007 roku, ale przed podjęciem działalności zarobkowej.
Ograniczenie możliwości zarobkowania nie dotyczy też osób uprawnionych do rent dla inwalidów wojennych i rent rodzinnych po tych inwalidach, a także rent dla inwalidów wojskowych, których niezdolność do pracy pozostaje w związku ze służbą wojskową, a także rent rodzinnych po żołnierzach, których śmierć nastąpiła w związku ze służbą wojskową.
Nie muszą rozliczać się z ZUS również osoby, które w 2007 roku osiągały przychód z tytułu pracy niepodlegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych, a więc m.in. z tytułu:
  •  umów o dzieło zawartych z innym podmiotem niż własny pracodawca (jeśli nie były wykonywane na rzecz własnego pracodawcy),
  •  praw autorskich i patentowych,
  •  wynajmu lub dzierżawy nieruchomości albo lokali, chyba że wynajem lub dzierżawa stanowią przedmiot działalności gospodarczej,
  •  honorariów za działalność twórczą lub artystyczną,
  •  umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, wykonywanej przez uczniów gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych, a także studentów, do czasu ukończenia 26 roku życia.
Obowiązek rozliczenia przychodu z ZUS nie dotyczy również osób, które miały przez cały poprzedni rok zawieszone prawo do świadczenia z innych powodów niż osiąganie przychodu. Chodzi w tym przypadku o osoby, które:
  •  zgłosiły wniosek o zawieszenie świadczenia,
  •  mają ustalone prawo do emerytury i przez cały rozliczany rok kalendarzowy lub przez część roku kontynuowały zatrudnienie na podstawie tego samego stosunku pracy i na rzecz tego samego pracodawcy, u którego pracowali przed przejściem na emeryturę.
Rozliczenie po zakończeniu roku
W terminie do końca lutego 2008 r. emeryci i renciści muszą poinformować ZUS o kwocie przychodu osiągniętego w 2007 roku, przesyłając odpowiednie zaświadczenie wystawione przez płatnika składek (np. przez pracodawcę) lub oświadczenie (jeśli sami opłacają za siebie składki). Obowiązek ten ciąży odpowiednio na płatnikach składek, ale wystarczy, że dopilnują oni, by ubezpieczony dostarczył do ZUS wystawione przez nich zaświadczenie.
Po uzyskaniu informacji o wysokości przychodu w całym poprzednim roku ZUS dokonuje rozliczenia przychodu według jednego z dwóch wariantów. Pierwszy to rozliczenie w stosunku rocznym. Polega ono na porównaniu kwoty przychodu osiągniętego w poprzednim roku z kwotami granicznymi przychodu ustalonymi dla tego roku. Pierwsza kwota graniczna to suma granicznych kwot przychodu w kolejnych miesiącach roku, stanowiąca 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (w 2007 roku - 22176,90 zł). Przekroczenie tej kwoty powoduje zmniejszenie świadczenia za cały rozliczany rok. Roczne zmniejszenie świadczenia nie może być większe od maksymalnej kwoty zmniejszenia obowiązującej w danym roku, która jest sumą kwot maksymalnych zmniejszeń obowiązujących w kolejnych miesiącach kalendarzowych rozliczanego roku. W 2007 roku roczna kwota maksymalnego zmniejszenia wynosi:
  •  dla emerytury i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy - 4960,44 zł (413,37 zł x 12 miesięcy),
  •  dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy - 3720,60 zł (310,05 zł x 12 miesięcy),
  •  dla renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba - 4216,56 zł (351,38 zł x 12 miesięcy).
Natomiast wyższa roczna kwota graniczna to 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia w każdym z kolejnych miesięcy rozliczanego roku (w 2007 roku - 41 185,40 zł). Jej przekroczenie powoduje zawieszenie emerytury za cały rozliczany rok.
Jeśli w trakcie rozliczanego roku powstało lub ustało prawo do emerytury lub renty albo emeryt ukończył powszechny wiek emerytalny, wymienione wyżej kwoty graniczne ustalane są z odpowiednio krótszego okresu.
Druga forma rozliczenia przychodu emeryta i rencisty to rozliczenie w stosunku miesięcznym. Polega ona na porównaniu kwot przychodu emeryta lub rencisty osiągniętego w poszczególnych miesiącach poprzedniego roku z granicznymi kwotami przychodu w każdym z tych miesięcy (kwoty graniczne w poszczególnych miesiącach podaliśmy w tabeli na stronie B1).
Przychód wykazywany w zaświadczeniu
Jak już wspomnieliśmy, podstawą do rozliczenia przychodu emeryta i rencisty po zakończeniu roku kalendarzowego jest zaświadczenie lub oświadczenie o kwocie przychodu uzyskanego przez ubezpieczonego w całym roku.
Zaświadczenie powinien wystawić płatnik składek, a więc podmiot, który opłaca za emeryta lub rencistę składki na ubezpieczenia społeczne. Płatnik składek powinien w nim podać własne dane (m.in. nazwę, adres, powinna się znaleźć pieczątka płatnika i imienna osoby wystawiającej zaświadczenie), jak również dane osobowe osoby ubezpieczonej (jej imię, nazwisko, adres zamieszkania, nr dokumentu tożsamości, nr PESEL). W zaświadczeniu warto podać numer emerytury lub renty. Ponadto, aby było możliwe rozliczenie przychodu w stosunku miesięcznym, w wystawionym przez płatnika składek zaświadczeniu przychód powinien być wykazany w rozbiciu na poszczególne miesiące. Takie zaświadczenie pozwoli właściwej jednostce ZUS dokonać wyboru, która forma rozliczenia jest bardziej korzystna dla świadczeniobiorcy - miesięczna czy roczna.
Wystawiając zaświadczenie, płatnik składek powinien uwzględnić przede wszystkim te jego składniki, które stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w myśl ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W przypadku pracowników, a także osób wykonujących pracę nakładczą, jest to przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych (a więc m.in. wynagrodzenia zasadnicze, za godziny nadliczbowe, dodatki, nagrody, czy też ekwiwalenty za niewykorzystany urlop wypoczynkowy). Do przychodów pracownika podlegających oskładkowaniu zalicza się również przychód z tytułu umowy agencyjnej, zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do których zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia lub umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym pozostaje on w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.
Nieoskładkowane przychody
Zasadą jest, że płatnik składek nie wpisuje do zaświadczenia przychodów, od których nie było obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Wyjątek dotyczy kwot wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego pracownikowi na podstawie przepisów kodeksu pracy, kwot pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego. Mimo tego, że od składników tych nie odprowadza się składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, płatnik powinien wpisać je do zaświadczenia, gdyż mają one wpływ na zawieszenie lub zmniejszenie emerytury bądź renty. Pozostałych przychodów, od których nie są opłacane składki, płatnik nie wpisuje do wystawianego ubezpieczonemu zaświadczenia. Chodzi o przychody wymienione w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Do najważniejszych z nich należą:
  •  nagrody jubileuszowe, które według zasad określających warunki ich przyznawania przysługują pracownikowi nie częściej niż co pięć lat,
  •  odprawy pieniężne przysługujące w związku z przejściem na emeryturę lub rentę,
  •  odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy,
  •  odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. art. 1012 kodeksu pracy,
  •  ekwiwalenty pieniężne za użyte przy wykonywaniu pracy narzędzia, materiały lub sprzęt będące własnością pracownika,
  •  wartość finansowanych przez pracodawcę posiłków udostępnianych pracownikom do spożycia bez prawa do ekwiwalentu z tego tytułu - do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 190 zł,
  •  świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,
  •  świadczenie urlopowe wypłacane na podstawie art. 3 ust. 4 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych - do wysokości nieprzekraczającej rocznie kwoty odpisu podstawowego określonej w tej ustawie,
  •  zapomogi losowe w przypadku klęsk żywiołowych, indywidualnych zdarzeń losowych lub długotrwałej choroby,
  •  dodatki uzupełniające 80-proc. zasiłek chorobowy wypłacane przez pracodawców - do kwoty nieprzekraczającej łącznie z zasiłkiem chorobowym 100 proc. przychodu pracownika, stanowiącego podstawę wymiaru składek,
  •  wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika, z wyłączeniem wynagrodzeń otrzymywanych za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnień z części dnia pracy, przysługujących pracownikom podejmującym naukę lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych.
Wysokość przychodu
Przy ustalaniu, czy określony przychód wpływa na zawieszenie lub zmniejszenie świadczeń, ZUS stosuje zasadę, zgodnie z którą przychód uważa się za osiągnięty w miesiącu (roku), w którym został wypłacony lub przedstawiony do wypłaty. Od tej zasady istnieją dwa wyjątki. Pierwszy - ZUS nie uwzględnia przychodu uzyskanego z tytułu pracy wykonywanej przed ustaleniem prawa do emerytury lub renty, bez względu na to, kiedy przychód ten został uzyskany. W przypadku gdy wypłacona należność częściowo dotyczy okresu, w którym świadczeniobiorca był uprawniony do emerytury lub renty, do przychodu wpływającego na zawieszenie prawa do tego świadczenia lub zmniejszenia jego wysokości wlicza się odpowiednią część tej kwoty przysługującą za okres, w którym miał on ustalone prawo do emerytury lub renty. Drugi wyjątek jest następujący - ZUS może potraktować określony przychód za uzyskany w okresie, w którym była wykonywana praca, a nie w okresie, w którym został wypłacony. Taka możliwość istnieje wówczas, gdy praca była wykonywana w okresie, w którym prawo do emerytury lub renty było zawieszone, np. w związku z osiąganiem przychodu w wysokości przekraczającej 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Taki sposób klasyfikacji przychodów może mieć miejsce tylko wtedy, gdy jest on korzystniejszy dla emeryta lub rencisty od przyporządkowania poszczególnych wypłat na zasadach ogólnych.
Wybór wariantu rozliczenia
Wybór wariantu rozliczenia przychodu po zakończeniu roku kalendarzowego - w stosunku miesięcznym albo rocznym - należy co do zasady do dorabiającego emeryta lub rencisty. Jeżeli jednak z nadesłanej dokumentacji wynika możliwość zastosowania obydwu sposobów, ZUS przeprowadza rozliczenie według wariantu korzystniejszego dla emeryta lub rencisty, nawet gdy we wniosku wskazany został odmienny wariant.
Ustalenie, który wariant rozliczenia jest korzystny dla świadczeniobiorcy, zależy od wielu czynników. Można jednak skonstruować pewne ogólne zasady w tym zakresie. I tak, miesięczny wariant rozliczenia korzystniejszy jest na ogół wtedy, gdy świadczeniobiorca w niektórych miesiącach roku osiągał przychód znacznie przekraczający niższą kwotę graniczną, a w pozostałych miesiącach nie uzyskiwał wcale przychodu wpływającego na zmniejszenie świadczenia. Dokonując rozliczenia w stosunku rocznym, mogłoby się okazać, że świadczenie podlegałoby zmniejszeniu również za te miesiące, w których świadczeniobiorca nie osiągnął żadnego przychodu. Miesięczny sposób rozliczenia korzystniejszy jest również wtedy, gdy emeryt lub rencista w niektórych miesiącach roku osiągał przychód znacznie przekraczający wyższą kwotę graniczną, a w pozostałych miesiącach przychód nieprzekraczający tej kwoty. W tej sytuacji dokonanie rozliczenia w wariancie rocznym mogłoby spowodować zawieszenie świadczenia również za te miesiące, w których nie osiągał on przychodu albo osiągał przychód w wysokości powodującej jedynie zmniejszenie emerytury bądź renty.
Natomiast rozliczenie w stosunku rocznym korzystne jest dla emeryta lub rencisty m.in. wówczas, gdy w niektórych miesiącach rozliczanego roku osiągał on przychód niewiele przekraczający niższą kwotę graniczną, a w pozostałych miesiącach przychód w wysokości nieprzekraczającej tej kwoty. W wyniku dokonania rozliczenia w stosunku rocznym może się okazać, że świadczenie przysługiwało za wszystkie miesiące w pełnej wysokości. Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku, gdy świadczeniobiorca w określonych miesiącach roku uzyskiwał przychód powodujący zawieszenie świadczenia (ale niewiele przekraczający wyższą kwotę graniczną), a w pozostałych - nie osiągał w ogóle przychodu lub miał przychód w wysokości powodującej jedynie zmniejszenie świadczenia. W tej sytuacji, w wyniku rozliczenia w stosunku rocznym może się okazać, że świadczenie powinno podlegać jedynie zmniejszeniu za cały rok lub też przysługiwało za wszystkie miesiące roku w pełnej wysokości.
Rozliczanie przychodu przy rencie rodzinnej
Gdy renta rodzinna przysługuje tylko jednemu członkowi rodziny, jej zawieszenie albo zmniejszenie, a także rozliczenie przychodu po zakończeniu roku kalendarzowego następuje na zasadach ogólnych.
Szczególne zasady rozliczenia z ZUS z osiąganych przychodów obowiązują, gdy do renty rodzinnej uprawnionych jest kilku członków rodziny. Podstawowa zasada w takiej sytuacji jest następująca: przychód osiągany przez jedną z osób uprawnionych do renty rodzinnej wpływa na zawieszenie lub zmniejszenie tej części renty, która jej przysługuje. Nie ulegają natomiast zmianie kwoty świadczenia przysługujące innym członkom rodziny, jeżeli oczywiście nie osiągają oni przychodu w wysokości przekraczającej niższą lub wyższą kwotę graniczną.
W przypadku rent rodzinnych, do których uprawnionych jest więcej niż jedna osoba, obowiązuje również szczególny sposób ustalania kwoty maksymalnego zmniejszenia świadczenia - ustalana jest proporcjonalnie do liczby osób uprawnionych do renty.
Zawiadomienie ZUS o zamiarze osiągania przychodu w trakcie roku, jak również nadesłanie zaświadczenia lub oświadczenia o łącznym przychodzie po jego zakończeniu, dotyczy tylko dorabiającego do renty członka rodziny.
W przypadku renty rodzinnej przysługującej kilku członkom rodziny obowiązuje jeszcze jedna szczególna regulacja. Osoba uprawniona do części renty, osiągająca przychód powodujący zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia, może z niej zrezygnować, składając w tym celu wniosek do właściwej jednostki ZUS o wyłączenie jej z kręgu osób uprawnionych do renty. ZUS pozbawia ją w takiej sytuacji prawa do przysługującej jej części renty.
W przedstawionej sytuacji od miesiąca, od którego wstrzymano wypłatę renty, ZUS ponownie oblicza wysokość świadczenia dla pozostałych uprawnionych z pominięciem wnioskodawcy. Tym samym część renty rodzinnej, której osoba, osiągająca przychód nie mogłaby pobierać w pełnej wysokości, przypada innym uprawnionym członkom rodziny.
Dobrowolna wpłata na FUS
Jeśli dorabiający emeryt lub rencista w całym roku lub w określonych jego miesiącach osiągnął przychód przekraczający 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, ma możliwość dokonania dobrowolnej wpłaty na konto Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w wysokości równej kwocie przekroczenia wyższej rocznej (lub miesięcznej) kwoty granicznej, pomniejszonej o zaliczkę na podatek dochodowy. W razie dokonania takiej wpłaty ZUS uznaje, że za okres, za który została ona dokonana, przychód świadczeniobiorcy był równy wyższej kwocie granicznej, a świadczenie podlegało za ten okres jedynie maksymalnemu zmniejszeniu.
Dokonanie dobrowolnej wpłaty na FUS jest szczególnie korzystne dla takiego dorabiającego emeryta lub rencisty, którego miesięczny lub roczny przychód niewiele przekroczył wyższą kwotę graniczną (odpowiednio miesięczną lub roczną) i który ma prawo do dosyć wysokiej emerytury lub renty.
Szczegółowo o dobrowolnej wpłacie na FUS napiszemy w kolejnym dodatku Twoje składki ZUS.
Skutki rozliczenia po zakończeniu roku
Niezależnie od tego, czy ZUS rozlicza przychody dorabiającego emeryta lub rencisty w stosunku rocznym czy w stosunku miesięcznym, w wyniku jego dokonania po zakończeniu roku może dojść do następujących sytuacji:
  •  kwota wypłacanej w trakcie roku emerytury lub renty równa jest kwocie świadczenia, jakie w wyniku porównania z osiągniętym przychodem należało się uprawnionemu,
  •  świadczeniobiorca otrzymał zbyt wysoką kwotę świadczenia w poszczególnych miesiącach lub w całym roku kalendarzowym - w takiej sytuacji ZUS wydaje decyzję o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń i uprawniony do nich musi zwrócić określoną kwotę do ZUS,
  •  ZUS wypłacił w poszczególnych miesiącach lub w całym roku zbyt niską kwotę świadczenia - w takiej sytuacji musi dokonać zwrotu określonej kwoty osobie uprawnionej.
PRZYKŁAD
UWZGLĘDNIENIE PRZYCHODÓW NIEOSKŁADKOWANYCH
Barbara J. jest uprawniona do wcześniejszej emerytury. Oprócz wynagrodzenia z umowy o pracę osiąga przychód z działalności gospodarczej. Składki na ubezpieczenia społeczne opłacane są tylko z umowy o pracę, gdyż przedsiębiorcy, którzy pozostają w stosunku pracy, nie muszą opłacać składek z działalności, mimo że na zawieszenie lub zmniejszenie emerytury wpływa zarówno przychód z umowy o pracę, jak i z działalności gospodarczej.
PRZYKŁAD
USTALANIE WYSOKOŚCI PROGÓW ZAROBKOWYCH
Marek R. przez cały 2007 r. pozostawał w stosunku pracy i osiągał z tego tytułu wysoki przychód. W lipcu 2007 r. uzyskał prawo do wcześniejszej emerytury. W styczniu 2008 r. przesłał do ZUS zaświadczenie o wysokości przychodu w 2007 r., wnioskując o dokonanie jego rozliczenia w wariancie rocznym. Ustalając wyższą i niższą kwotę graniczną, ZUS zsumował progi zarobkowe z okresu od lipca do grudnia 2007r. W wyniku tego niższa roczna kwota graniczna wyniosła 11 238,50 zł, a wyższa roczna kwota graniczna - 20 871,40 zł.
PRZYKŁAD
OSIĄGNIECIE POWSZECHNEGO WIEKU EMERYTALNEGO
Piotr G. przez cały 2007 rok był uprawniony do renty rodzinnej. Z uwagi na wysokość przychodów ze stosunku pracy ZUS wypłacał mu rentę w zmniejszonej wysokości. W sierpniu 2007 r. Piotr G. ukończył powszechny wiek emerytalny przewidziany dla mężczyzn, tj. 65 lat, a następnie wystąpił z wnioskiem o przyznanie emerytury. Rozwiązał umowę o pracę i zawarł drugą od 10 sierpnia. ZUS przyznał mu to świadczenie od 1 sierpnia 2007 r. ale kontynuował wypłatę renty rodzinnej, która okazała się wyższa od emerytury. Od 1 sierpnia 2007 r. renta była wypłacana w pełnej wysokości, gdyż Piotr G. ukończył 65 lat i uzyskał status emeryta.
PRZYKŁAD
KWOTA PRZYCHODU W ZAŚWIADCZENIU ZA CAŁY ROK
Hanna B. była w 2007 r. zatrudniona na podstawie umowy o pracę oraz na podstawie umowy zlecenia z tym samym pracodawcą. Z obydwu umów osiągała co miesiąc wynagrodzenie. W związku z tym w wystawionym zaświadczeniu o wysokości przychodu w 2007 roku pracodawca powinien uwzględnić zarówno przychód z tytułu stosunku pracy, jak i z tytułu wykonywania umów zlecenia.
PRZYKŁAD
ZASIŁKI UWZGLĘDNIANE W ZAŚWIADCZENIU
Piotr K. w 2007 roku był uprawniony do renty rodzinnej. Jednocześnie pozostawał w stosunku pracy. W czerwcu i lipcu 2007 r. przebywał na zwolnieniu lekarskim, otrzymując od pracodawcy najpierw wynagrodzenie za czas choroby, a następnie zasiłek chorobowy. Wystawiając zaświadczenie o wysokości przychodu za 2007 rok, pracodawca powinien uwzględnić nie tylko składniki przychodu, od których odprowadził składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, ale również świadczenia chorobowe, które wypłacił pracownikowi.
PRZYKŁAD
DOLICZENIE PRZYCHODU DO MIESIĄCA WYKONYWANIA PRACY
Marian B. jest uprawniony do wcześniejszej emerytury od grudnia 2005 r. Jednocześnie pozostaje przez cały czas w stosunku pracy. Ze względu na wysoki przychód przez cały 2007 rok miał zawieszone prawo do świadczenia. W lutym 2008 r. pracodawca wypłacił mu tzw. trzynastkę za 2007 rok. Ponieważ przez cały okres, za który przysługuje ten składnik przychodu, świadczenie nie było wypłacane, istnieje możliwość (jeśli będzie to korzystniejsze dla świadczeniobiorcy) wliczenia trzynastki do przychodu za 2007 rok, a nie - jak wynika z ogólnych zasad - dopiero do przychodu za 2008 rok.
PRZYKŁAD
UWZGLĘDNIENIE WYNAGRODZENIA Z POSZCZEGÓLNYCH MIESIĘCY
Krzysztof R. przez połowę 2006 r. i cały 2007 rok pozostawał w stosunku pracy oraz pobierał rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Pracodawca wypłacał mu wynagrodzenie 10 dnia danego miesiąca za poprzedni miesiąc. W związku z tym w wystawianym zaświadczeniu o wysokości przychodu za 2007 rok powinien uwzględnić mu wynagrodzenie wypłacone w styczniu 2007 r. za grudzień 2006 r. Natomiast wynagrodzenie wypłacone za grudzień 2007 r. w styczniu 2008 r. nie powinno być uwzględnione w obecnie wystawianym przez pracodawcę zaświadczeniu. Będzie ono podlegało rozliczeniu dopiero za 2008 r.
PRZYKŁAD
PRZYCHÓD UZYSKANY PRZED NABYCIEM PRAWA DO EMERYTURY
Anna T. od stycznia do grudnia 2007 r. pozostawała w stosunku pracy. Od 1 maja 2007 r. nabyła uprawnienia do wcześniejszej emerytury. W czerwcu 2007 r. pracodawca wypłacił jej nagrodę za I kwartał 2007 r. Ponieważ składnik ten został wypłacony za okres, w którym ubezpieczona nie miała ustalonego prawa do emerytury, to pomimo jego wypłaty już w czasie posiadania prawa do emerytury nie będzie on brany pod uwagę przy rozliczeniu przychodu za 2007 rok. W związku z tym pracodawca nie powinien uwzględniać tej nagrody, ustalając kwotę przychodu wpisywaną do zaświadczenia.
PRZYKŁAD
PROPORCJONALNE UWZGLĘDNIENIE TZW. TRZYNASTKI
Wiesław K. od 1 lipca 2006 r. jest uprawniony do renty rodzinnej po zmarłej żonie, pozostając jednocześnie w stosunku pracy. W lutym 2007 r. pracodawca wypłacił mu tzw. trzynastkę za 2006 rok. Wystawiając zaświadczenie o wysokości przychodu za 2007 rok, pracodawca powinien uwzględnić ten składnik, ale nie w pełnej wysokości, a jedynie w połowie. Na rozliczenie przychodu za 2007 rok nie będzie miała bowiem wpływu ta część trzynastki, która przysługiwała za okres, gdy Wiesław K. nie miał ustalonego prawa do renty, a więc za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2006 r.
PRZYKŁAD
NAGRODY I ZAPOMOGI DLA PRACOWNIKA
Janina G. od marca 2006 r. jest na wcześniejszej emeryturze. Przez cały 2007 rok pozostawała w stosunku pracy. Oprócz wynagrodzenia zasadniczego i nagród kwartalnych pracodawca wypłacił jej w sierpniu 2007 r. zapomogę ze względu na śmierć ojca, a w listopadzie 2007 r. otrzymała nagrodę jubileuszową za dziesięć lat pracy (nagroda ta przysługuje za każde przepracowane dziesięciolecie). Wystawiając zaświadczenie dla celów rozliczenia z ZUS, pracodawca nie powinien uwzględniać ani zapomogi ani nagrody jubileuszowej, gdyż zgodnie z rozporządzeniem w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie stanowią one podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
PRZYKŁAD
KORZYSTNY MIESIĘCZNY SPOSÓB ROZLICZENIA
Krzysztof L. jest uprawniony do renty rodzinnej jako jedyny członek rodziny. Przez pierwsze sześć miesięcy 2007 r. osiągał przychód w miesięcznej wysokości 6500 zł, a więc znacznie przekraczającej wyższą kwotę graniczną. W wyniku powiadomienia ZUS o osiąganiu tego przychodu, świadczenie zostało zawieszone. Dopiero od 1 lipca 2007 r., gdy Krzysztof L. przestał pełnić funkcję dyrektora i zmniejszono mu zarobki do 2800 zł. ZUS podjął wypłatę renty w zmniejszonej maksymalnie wysokości. W styczniu 2008 r. świadczeniobiorca nadesłał zaświadczenie od pracodawcy o wysokości przychodu w całym 2007 r. w rozbiciu na poszczególne miesiące. ZUS dokonał rozliczenia w stosunku miesięcznym, stwierdzając, że za okres styczeń - czerwiec renta podlegała zawieszeniu, a za pozostałe miesiące roku - maksymalnemu zmniejszeniu. Gdyby przychód został rozliczony w wariancie rocznym, konieczne byłoby stwierdzenie, że renta podlegała zawieszeniu za cały rok, gdyż roczny przychód świadczeniobiorcy (55 800) przekroczyłby wyższą roczną kwotę graniczną dla 2007 r., tj. 41 185, 40 zł. W ten sposób rencista uniknął zwrotu wypłaconego świadczenia za okres lipiec-grudzień 2007 r.
PRZYKŁAD
ROZLICZENIE W STOSUNKU ROCZNYM
Marek J. od maja 2005 r. jest uprawniony do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Przez cały 2007 r. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę. W okresie od stycznia do maja 2007 r. osiągał wynagrodzenie w wysokości 1950 zł, a więc w kwocie niewiele przekraczającej niższe kwoty graniczne obowiązujące w tych miesiącach. Od czerwca do grudnia 2007 r. ze względu na zmniejszenie wymiaru czasu pracy, miesięczne wynagrodzenie świadczeniobiorcy uległo obniżeniu do 1500 zł. Gdyby ZUS zastosował w tym przypadku miesięczny wariant rozliczenia, musiałby stwierdzić, że za okres od stycznia do maja 2007 r. świadczenie podlegało zmniejszeniu. Można tego uniknąć poprzez zastosowanie rocznego wariantu rozliczenia. Ponieważ łączna kwota przychodu w 2007 rok (20 250 zł) nie przekracza niższej rocznej kwoty granicznej (22 176, 90 zł), przy takim wariancie rozliczenia ZUS stwierdzi, że świadczenie za cały rok przysługiwało w pełnej wysokości.
PRZYKŁAD
UNIKNIĘCIE ZAWIESZENIA ŚWIADCZENIA PRZEZ WPŁATĘ NA FUS
Barbara K. od sierpnia 2006 r. ma ustalone prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w wysokości 1350 zł miesięcznie. Przez cały 2007 rok pozostawała w zatrudnieniu. Łączny roczny przychód z tego tytułu wyniósł 45 tys. zł (3750 zł miesięcznie). Roczny przychód przekroczył więc roczną wyższą kwotę graniczną, a miesięczne wynagrodzenia przekraczały wyższe kwoty graniczne obowiązujące w poszczególnych miesiącach 2007 roku. W związku z tym, zarówno w przypadku dokonania rozliczenia w stosunku rocznym, jak i w przypadku rozliczenia przychodu w stosunku miesięcznym, ZUS musiałby uznać, że w całym 2007 roku emerytura podlegała zawieszeniu. W tym przypadku najlepszym rozwiązaniem będzie dokonanie dobrowolnej wpłaty na konto FUS. Rencistka będzie musiała wpłacić jedynie różnicę pomiędzy osiągniętym przychodem, a wyższą kwotą graniczną, tj. 38 14,60 zł (45 000 zł - 41 185,40 zł) pomniejszoną o zaliczkę na podatek dochodowy. W wyniku dokonania takiej wpłaty renta będzie podlegała jedynie maksymalnemu zmniejszeniu za cały 2007 roku, tj. o kwotę 4960,44 zł (413,37 zł x 12). Tym samym ZUS będzie musiał wypłacić część zawieszonej wcześniej renty.
KONSEKWENCJE ROZLICZENIA PRZYCHODU W STOSUNKU ROCZNYM
W wyniku rozliczenia przychodu emeryta lub rencisty w stosunku rocznym może się okazać, że:
  •  świadczenie przysługiwało przez cały rok w pełnej wysokości (jeśli roczny przychód nie przekroczył ani wyższej, ani niższej rocznej kwoty granicznej),
  •  emerytura lub renta podlegała zmniejszeniu przez cały rok (gdy przychód z całego roku przekroczył niższą roczną kwotę graniczną, ale nie przekroczył wyższej rocznej kwoty granicznej),
  •  świadczenie podlegało przez cały rok zawieszeniu (jeśli przychód osiągnięty w całym roku przekroczył wyższą roczną kwotę graniczną).
MAREK OPOLSKI
PODSTAWA PRAWNA
■ Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
■ Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 z późn. zm.).
■ Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 22 lipca 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty (Dz.U. nr 58, poz. 290 z późn. zm.).
■ Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia
Graniczne kwoty przychodu w 2007 roku / DGP