Jeśli pracownik nie wykorzystuje przysługującego mu urlopu w terminie, musi liczyć się z tym, że po pewnym czasie straci do niego prawo. Prawo do urlopu nie jest bowiem wieczne i może ulec przedawnieniu.

Zeszyt 4
Roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Roszczenia przedawnionego nie można dochodzić, chyba że ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, zrzeka się korzystania z przedawnienia. Zrzeczenie dokonane przed upływem przedawnienia jest nieważne. Jak podkreśla sędzia Rafał Krawczyk (GP nr 247/2007), jeżeli pracownik (powód) pomimo upływu okresu przedawnienia złoży pozew z żądaniem obejmującym roszczenie przedawnione, liczyć się musi z oddaleniem powództwa. W takiej sytuacji roszczenie może zostać uwzględnione wyłącznie wtedy, gdy pracodawca (pozwany) zrzeknie się korzystania z przedawnienia, przy czym warunkiem ważności zrzeczenia się jest to, aby nastąpiło ono dopiero po upływie terminu przedawnienia. W orzecznictwie dominuje pogląd, że sąd nie może uwzględnić upływu terminu przedawnienia z urzędu i konieczne jest podniesienie tego zarzutu przez pozwanego (uchwała SN z 10 maja 2000 r., III ZP 13/00, OSNP 2000/23/846). W szczególnych sytuacjach sąd może jednak uznać skorzystanie z zarzutu przedawnienia za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Przedawnienie prawa do urlopu
Roszczenie o udzielenie urlopu wypoczynkowego przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym stało się wymagalne (art. 291 par. 1 k.p.), przy czym rozpoczęcie biegu tego terminu następuje bądź z końcem roku kalendarzowego, za który urlop przysługuje (art. 161 k.p.), bądź najpóźniej z końcem I kwartału roku następnego, jeżeli urlop został przesunięty na ten rok z przyczyn leżących po stronie pracownika lub pracodawcy (art. 168 k.p.). Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 11 kwietnia 2001 r. (I PKN 367/00, OSNP 2003/2/38).
W uzasadnieniu do uchwały z 20 lutego 1980 r. (V PZP 61/79, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1981/8 str. 57) SN uznał, że ogólna zasada z art. 161 k.p., określająca termin wymagalności roszczenia o urlop wypoczynkowy, nie będzie jednak miała zastosowania w sytuacji, gdy szczególne przepisy kodeksu pracy lub innych aktów normatywnych przewidują obowiązek udzielenia przez zakład pracy urlopu w innym okresie lub z nadejściem określonej daty.
Na przykład inna będzie - zdaniem SN - data wymagalności roszczenia o urlop wypoczynkowy w razie przesunięcia urlopu na inny termin, niż to zostało ustalone w planie urlopów, z przyczyn leżących po stronie pracownika lub zakładu pracy, wykraczający poza rok kalendarzowy, o którym mowa w art. 161 k.p. (np. na wniosek pracownika umotywowany ważnymi przyczynami - art. 164 par. 1 k.p.; z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy - art. 165 i 166 k.p.; z powodu szczególnych potrzeb zakładu pracy - art. 164 par. 2 k.p., z powodu odwołania pracownika z urlopu - art. 167 par. 1 k.p.).
WAŻNE
Urlopu przesuniętego na skutek wymienionych okoliczności zakład pracy ma obowiązek udzielić w terminie późniejszym. Bieg przedawnienia w takim przypadku rozpoczyna się z nadejściem terminu, na który nastąpiło przesunięcie terminu urlopu
Z ORZECZNICTWA SĄDU NAJWYŻSZEGO
  •  Po upływie terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku pracy ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia (art. 292 k.p.) - uchwała SN z 6 marca 1998 r., III ZP 50/1997, OSNP 1998/18/534
  •  Zrzeczenie się korzystania z przedawnienia (art. 292 k.p.) wymaga świadomego i celowego oświadczenia woli przez uprawnioną do tego stronę, że nie czyni użytku z przysługującego jej prawa uchylenia się od zaspokojenia przedawnionego roszczenia - wyrok SN z 5 września 2001 r., I PKN 622/2000, OSNP 2003/15/354
Ograniczenia czasowe
Zdaniem SN trzeba jednak mieć na uwadze, że kodeks pracy zakreślił w przedmiocie przesunięcia pracownikowi urlopu pewne granice czasowe. Stosownie bowiem do art. 168 k.p. udzielenie urlopu niewykorzystanego zgodnie z planem urlopów musi nastąpić najpóźniej do końca I kwartału następnego roku kalendarzowego. Zatem z ostatnim dniem I kwartału następnego roku kalendarzowego rozpoczyna biec termin przedawnienia roszczenia o urlop, z tym bowiem dniem pracownik może dochodzić swego roszczenia jako już wymagalnego. Ma to miejsce wówczas, gdy terminu wykorzystania przesuniętego urlopu nie wyznaczono lub przesunięto na termin wykraczający poza I kwartał roku następnego. Pracownik bowiem z chwilą nadejścia przewidzianego w art. 168 k.p. terminu nabywa uprawnienia do dochodzenia roszczenia o przysługujący mu urlop wypoczynkowy.
Nie dotyczy to takich wypadków, jak choroba pracownika (art. 165 pkt 1 i 2 i art. 166 pkt 1 i 2 k.p.) czy urlop macierzyński pracownicy (art. 165 pkt 4 i art. 166 pkt 4 k.p.), jeżeli trwają one poza okres I kwartału następnego roku kalendarzowego. W tych wypadkach bieg przedawnienia rozpoczyna się z nadejściem terminu, na który nastąpiło przesunięcie urlopu.
Z przepisów szczególnych kodeksu pracy, dotyczących rozważanego zagadnienia, wymienić można jeszcze - dla ilustracji - art. 163 par. 3 k.p., według którego na wniosek pracownicy mającej lub korzystającej z urlopu macierzyńskiego zakład pracy obowiązany jest udzielić jej urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, jak również art. 205 par. 3 k.p., który zobowiązuje zakład pracy do udzielenia młodocianemu pracownikowi uczęszczającemu do szkoły urlopu wypoczynkowego w okresie ferii szkolnych. Bieg przedawnienia roszczenia o urlop wypoczynkowy rozpocznie się dla wspomnianej pracownicy z dniem pierwszym następującym po okresie urlopu macierzyńskiego, dla młodocianego zaś pracownika - z pierwszym dniem rozpoczęcia ferii szkolnych.
PRZERWANIE BIEGU PRZEDAWNIENIA
Bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów lub egzekwowania roszczeń przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, a także przez uznanie roszczenia. Czynnością, która najczęściej powoduje przerwanie biegu przedawnienia, jest wystąpienie pracownika z powództwem do sądu pracy. Taki sam skutek ma udzielenie przez pracodawcę zaległego urlopu.
Małgorzata Jankowska
malgorzata.jankowska@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 291, 292, 295 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).