To, jak długi urlop wypoczynkowy przysługuje pracownikowi, zależy od jego ogólnego stażu pracy. Ale nie tylko. Ważny jest także wymiar jego etatu.

Zeszyt 4
Pracownik zatrudniony na pełnym etacie ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 20 albo 26 dni. Jeśli jest zatrudniony krócej niż dziesięć lat, jego urlop będzie trwał 20 dni. Jeśli pracuje co najmniej dziesięć lat, może wypoczywać przez 26 dni w roku.
Wymiar urlopu wypoczynkowego zależy od ogólnego stażu pracy pracownika. Oblicza się go, sumując wszystkie okresy zatrudnienia tego pracownika bez względu na przerwy między nimi oraz sposób ustania stosunku pracy.
Ustalając liczbę dni przysługującego pracownikowi wypoczynku, nie bierze się jednak pod uwagę tylko lat pracy danej osoby. Do tzw. stażu urlopowego (stażu, od którego zależeć będzie konkretny wymiar urlopu danego pracownika) wlicza się również inne okresy niepozostawania w stosunku pracy, które albo na podstawie przepisów kodeksu pracy albo na podstawie innych przepisów mają wpływ na wymiar urlopu.
Nauka w szkołach
Te okresy niepozostawania w stosunku pracy to przede wszystkim okresy nauki w poszczególnych typach szkół. Podstawowym warunkiem zaliczenia okresu nauki w danej szkole do stażu urlopowego pracownika jest ukończenie tej szkoły potwierdzone otrzymaniem świadectwa lub dyplomu.
Okresy nauki nie podlegają sumowaniu. Załóżmy, że pracownik po ukończeniu liceum ogólnokształcącego skończył dwuletnią szkołę policealną, a następnie odbył czteroletnie studia wyższe. Zatem od rozpoczęcia nauki w liceum kształcił się przez dziewięć lat. Z tytułu nauki do stażu urlopowego będzie on mógł jednak zaliczyć tylko osiem lat, czyli tyle samo ile osoba, która zaraz po liceum poszła na studia. W praktyce więc do wymiaru urlopu zalicza się taki okres edukacji, jaki daje ukończenie ostatniej szkoły.
Bez znaczenia jest przy tym, czy nauka w danej szkole pobierana była w systemie dziennym, wieczorowym czy zaocznym.
WAŻNE
Określone w kodeksie pracy okresy nauki, które są wliczane do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu wypoczynkowego, są okresami maksymalnymi. Bez znaczenia jest zatem faktyczny okres pobierania nauki np. z tytułu powtarzania klasy
Jak liczyć lata nauki
W przypadku ukończenia zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej oraz średniej szkoły zawodowej kodeks pracy pozwala na zaliczenie przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, ale jednocześnie określa też maksymalną liczbę lat, jaka może być uwzględniona. Oznacza to, że w przypadku tych typów szkół okres wliczony do stażu urlopowego nie może być dłuższy niż określony w kodeksie pracy (art. 155 par. 1 pkt 1-2 k.p.).
Tak więc, gdy program szkoły, którą skończył dany pracownik, przewidywał krótszy niż określony w kodeksie pracy okres nauczania, to przy ustaleniu stażu urlopowego powinien być on uwzględniony właśnie w takim wymiarze. Jeżeli natomiast program nauczania był dłuższy niż przewiduje to kodeks pracy, do stażu zaliczony powinien zostać okres nauki określony w kodeksie.
Jeżeli pracownik pobierał naukę w czasie zatrudnienia, do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się bądź okres zatrudnienia, w którym była pobierana nauka, bądź okres nauki, zależnie od tego, co jest korzystniejsze dla pracownika.
Do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu wypoczynkowego, wliczany jest nie tylko czas nauki.
Inne ważne okresy
Na podstawie kodeksu pracy uwzględnia się w nim m.in.:
  •  okres, za który pracodawca wypłacił odszkodowanie z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę na podstawie art. 361 k.p. - warunkiem jest pozostawanie pracownika bez pracy w tym okresie,
  •  okres pozostawania bez pracy, za który przyznano pracownikowi przywracanemu do pracy wynagrodzenie (art. 51 par. 1 k.p.) - warunkiem jest podjęcie pracy przez pracownika,
  •  okres pozostawania bez pracy, odpowiadający okresowi, za który przyznano odszkodowanie (art. 51 par. 2 k.p.),
  •  okres urlopu wychowawczego (art. 1865 k.p.). - okres ten podlega zaliczeniu do okresu zatrudnienia w dniu zakończenia urlopu,
  •  okres pobierania świadczeń z ubezpieczenia społecznego przez pracownicę, z którą rozwiązano stosunek pracy w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy (177 par. 4 k.p.).
Wliczeniu podlegają też - po spełnieniu warunków określonych we wskazanych przepisach pozakodeksowych - takie okresy, jak np.:
  •  okres prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego (na warunkach określonych w ustawie z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy; Dz.U. nr 54, poz. 310),
  •  okres wykonywania pracy chałupniczej (na warunkach określonych w art. 32 rozporządzenia Rady Ministrów z 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą; Dz.U. z 1976 r. nr 3, poz. 19 z późn. zm.),
  •  okres odbywania czynnej służby wojskowej (na warunkach określonych w ustawie z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 241, poz. 2416 z późn. zm.),
  •  okres pełnienia służby w Policji (na warunkach określonych w art. 80 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji; t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 43, poz. 277 z późn. zm.) oraz w innych tzw. służb mundurowych (np. w Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służbie Więziennej, Agencji Wywiadu oraz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego itd.) na podstawie pragmatyk służbowych tych służb.
WAŻNE
Wymiar urlopu określony w art. 154 kodeksu pracy (20 lub 26 dni) jest wymiarem minimalnym. Oznacza to, że pracodawca może przyznać pracownikom prawo do dłuższego urlopu wypoczynkowego. Prawo takie wynikać może z korzystniejszych niż kodeksowe postanowień układu zbiorowego pracy, regulaminu pracy, statutu lub indywidualnej umowy o pracę
PRZYKŁAD
URLOP NIEPEŁNOETATOWCA
Pracownik z 15-letnim stażem pracy został zatrudniony na 1/4 etatu. Jego wymiar urlopu odpowiadał będzie 1/4 wymiaru urlopu osoby pracującej na pełnym etacie. Aby go obliczyć, należy 26 dni urlopu podzielić przez cztery (26 : 4 = 6,5) i otrzymany wynik zaokrąglić do pełnego dnia, czyli w tym przypadku do siedmiu dni. Jeśli ten sam pracownik zatrudniony byłby na 3/5 etatu, mógłby wypoczywać przez 16 dni (26 : 5 = 5,2; 5,2 x 3 = 15,6 czyli po zaokrągleniu 16), a gdyby pracował na 1/5 etatu - jego urlop trwałby sześć dni (26 : 5 = 5,2, po zaokrągleniu 6).
PRZYKŁAD
DWA ETATY, DWA URLOPY
Pracownik o długoletnim stażu w firmie X korzystający co roku z urlopu wypoczynkowego w wymiarze 26 dni od stycznia tego roku rozpoczął pracę na 1/2 etatu w firmie Y. Ustalając uprawnienie urlopowe pracownika w firmie Y należy mu doliczyć okres zatrudnienia w firmie X przypadający przed nawiązaniem zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy w firmie Y. W rezultacie pracownik w obu firmach będzie miał prawo do urlopu wypoczynkowego przysługującego po dziesięciu latach pracy. Oczywiście konkretny wymiar tego urlopu będzie różny, zależny on bowiem od wymiaru czasu pracy w danym stosunku pracy.
Wyższy wymiar urlopu
Niektórym grupom pracowników przysługuje urlop w podwyższonym wymiarze. Dotyczy to na przykład pracowników młodocianych, którym przepisami kodeksu pracy przyznano urlop w wymiarze 12 dni roboczych po sześciu miesiącach pracy i 26 dni po przepracowaniu roku. Jednak w roku kalendarzowym, w którym młodociany kończy 18 lat, ma on prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, jeżeli prawo do urlopu uzyskał przed ukończeniem 18 lat.
Wyższy wymiar urlopu wynikać może także z przepisów pozakodeksowych. Dotyczy to np. osób niepełnosprawnych. Zgodnie z art. 19 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 14, poz. 92), osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze dziesięciu dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu roku po dniu zaliczenia jej do jednego z tych stopni niepełnosprawności. Urlop ten nie przysługuje osobie uprawnionej do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów, chyba że wymiar tego urlopu dodatkowego jest niższy niż dziesięć dni roboczych, wówczas zamiast tego urlopu przysługuje urlop dodatkowy w wymiarze dziesięciu dni.
Uprzywilejowane grupy
Zwiększony wymiar urlopu wypoczynkowego może być też związany z wykonywaniem określonego zawodu. I tak więcej dni urlopu przysługuje m.in.:
  •  sędziom (art. 92 ustawy z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych; Dz.U. z 2001 r. nr 98, poz. 1070 z późn. zm.),
  •  prokuratorom - (art. 52 ustawy z 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze; t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 21, poz. 206 z późn. zm.),
  •  pracownikom Najwyższej Izby Kontroli - art. 79 ustawy z 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 231, poz. 1701),
  •  nauczycielom - art. 64 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.),
  •  nauczycielom akademickim - art. 133 ustawy z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. nr 164, poz. 1365 z późn. zm.),
  •  pracownikom socjalnym - zgodnie z art. 121 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. nr 64, poz. 593 z późn. zm.).
Na niepełnym etacie
Na wymiar urlopu osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy wpływ ma wymiar czasu pracy, w jakim są zatrudnieni. Wymiar urlopu wypoczynkowego dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się bowiem proporcjonalnie do wymiaru jego czasu pracy. Oznacza to, że pracownik, legitymujący się np. 15-letnim stażem pracy, jeśli będzie pracował na 1/2 etatu, będzie miał prawo do 13 dni urlopu, jeśli będzie zatrudniony na 3/4 etatu, będzie wypoczywał przez 20 dni. Przy ustalaniu wymiaru urlopu takiego pracownika niepełny dzień zawsze zaokrągla się w górę do pełnego dnia.
Dodatkowa praca
Praca w niepełnym wymiarze czasu pracy jest często dodatkowym zatrudnieniem pracownika. W takiej sytuacji pozostaje on w jednym czasie w dwóch stosunkach pracy, zwykle z dwoma różnymi pracodawcami, choć może zdarzyć się, że pracownik ma podpisane dwie umowy na wykonywanie pracy innej rodzajowo z jednym pracodawcą.
Ustalając uprawnienia urlopowe takiego pracownika trzeba pamiętać, że w przypadku jednoczesnego pozostawania w dwóch lub więcej stosunkach pracy do stażu pracy warunkującego uprawnienia urlopowe wlicza się także okres poprzedniego niezakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub kolejnego stosunku pracy.
Zmiana wymiaru etatu
W związku z tym, że wymiar urlopu wypoczynkowego jest ustalany z uwzględnieniem wymiaru czasu pracy, w jakim pracownik jest zatrudniony, każda zmiana wymiaru czasu pracy oznacza konieczność zmiany wymiaru urlopu wypoczynkowego przysługującego pracownikowi. Zmiana ta oznaczać może zarówno podwyższenie, jak i obniżenie wymiaru przysługującego pracownikowi urlopu, w zależności od tego, czy pracownik ma wykonywać pracę w wyższym czy też w niższym wymiarze czasu pracy.
Przykładowo pracownik przez pierwsze trzy miesiące pracował na 1/2 etatu, a następnie przez pozostałe dziewięć miesięcy na 1/4 etatu. Ustalając wymiar przysługującego mu urlopu wypoczynkowego należy osobno ustalić go dla trzech miesięcy, kiedy pracował na 1/2 etatu i osobno dla pozostałych miesięcy.
Powinno to wyglądać następująco:
- za trzy pierwsze miesiące pracownik ma prawo do czterech dni urlopu (1/2 z 26 dni to 13 dni; 13: 12 = 1,08; 1,08 x 3 = 3,24, czyli 4 po zaokrągleniu),
- za dziewięć pozostałych miesięcy pracownik będzie miał prawo do sześciu dni urlopu (1/4 z 26 dni to 6,5, czyli po zaokrągleniu 7 dni; 7 : 12 = 0,58; 0,58 x 9 = 5,22, czyli po zaokrągleniu 6).
W sumie pracownik ten powinien otrzymać urlop w wymiarze dziesięciu dni.
Urlop uzupełniający
Zgodnie z art. 158 kodeksu pracy pracownik, który wykorzystał urlop wypoczynkowy za dany rok kalendarzowy, a następnie w ciągu tego roku uzyskał prawo do urlopu w wymiarze wyższym, otrzyma urlop uzupełniający. Chodzi tu o sytuacje, gdy pracownik po wykorzystaniu urlopu w przysługującym mu wymiarze za dany rok kalendarzowy w wyniku zajścia określonego zdarzenia zdobywa w trakcie tego samego roku prawo do urlopu w wyższym wymiarze.
W praktyce na podwyższenie wymiaru urlopu mogą wpłynąć następujące czynniki:
  •  upływ okresu, z którym prawo łączy zwiększony wymiar urlopu (np. upływ określonego okresu zatrudnienia) lub
  •  ukończenie szkoły, gdy czas nauki jest okresem wliczanym do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu.
Jeżeli pracownik, który w danym roku nie korzystał jeszcze z urlopu wypoczynkowego, osiąga okres zatrudnienia uprawniający go do urlopu w wyższym wymiarze, nie nabywa prawa do urlopu uzupełniającego. W takim przypadku z dniem osiągnięcia dziesięcioletniego stażu pracy pracownikowi przysługuje po prostu urlop w wyższym wymiarze. Przykładowo pracownik osiągnął dziesięcioletni staż pracy 31 maja. Do tego dnia nie korzystał z urlopu wypoczynkowego. Od 1 czerwca będzie miał prawo do 26-dniowego urlopu wypoczynkowego.
PRZYKŁAD
ZMIANA WYMIARU ETATU
Pracownik z 15-letnim stażem pracy został z początkiem roku zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w wymiarze 1/2 etatu. Pracodawca obieca mu, że od 1 czerwca zwiększy mu wymiar czasu pracy do 3/4 etatu. Jeśli tak będzie, pracownik powinien wypoczywać w trakcie tego roku przez 18 dni. Wynika to z następujących wyliczeń:
- za pierwsze pięć miesięcy pracownikowi przysługuje sześć dni urlopu (1/2 z 26 dni to 13 dni; 13;12 = 1,08; 1,08 x 5 = 5,4, czyli po zaokrągleniu 6),
- za kolejne siedem miesięcy pracownik ma prawo do 12 dni urlopu
(3/4 z 26 dni urlopu to 20 dni; 20:12 = 1,66; 1,66 x 7 = 11,62 po zaokrągleniu 12),
- w sumie pracownik będzie wypoczywał 18 dni (6+12 = 18).
PRZYKŁAD
URLOP UZUPEŁNIAJĄCY
Pracownik zatrudniony w wymiarze 1/2 etatu na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony wykorzystał do 31 lipca 10 dni urlopu, tj. cały należny mu urlop (1/2 z 20 dni urlopu daje 10 dni urlopu). 31 sierpnia 2007 r. pracownik ten osiągnął 10-letni okres zatrudnienia. Z tym dniem przysługuje mu urlop uzupełniający w wymiarze trzech dni (1/2 z 26 dni urlopu to 13 dni urlopu.). Urlop uzupełniający stanowi bowiem różnicę między urlopem w wyższym wymiarze i urlopem w niższym wymiarze (13-10 = 3).
Małgorzata Jankowska
malgorzata.jankowska @infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 153, 154, 1541. 155, 1552a ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
■ Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. nr 2, poz. 14 z późn. zm.).
Zaliczanie okresów nauki do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu wypoczynkowego / DGP
Wymiar urlopu niepełnoetatowców / DGP