Zgodnie z ogólną zasadą, wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Niemniej w pewnych sytuacjach pomimo nieświadczenia pracy pracownik ma prawo do pensji. Wynagrodzenie przysługuje m.in. za czas przestoju, zwolnienia lekarskiego czy urlopu wypoczynkowego.

Zeszyt 1
Przestój to nieplanowana i przejściowa przerwa w wykonywaniu pracy, spowodowana zaburzeniami w normalnym funkcjonowaniu zakładu pracy. Pracownikowi za czas niewykonywania pracy przysługuje wynagrodzenie tylko wtedy, gdy był gotów do jej wykonywania, a przestój nastąpił z przyczyn niezawinionych przez pracownika i jednocześnie dotyczących pracodawcy.
Wynagrodzenie za czas przestoju
Za czas niewykonywania pracy przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony - 60 proc. wynagrodzenia. Nie może to być jednak mniej niż wynosi minimalne wynagrodzenie za pracę.
Jeżeli na czas przestoju pracodawca powierzy pracownikowi wykonanie innej pracy, wtedy pracownikowi należy się wynagrodzenie przewidziane za wyznaczoną pracę, ale nie niższe niż wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania lub 60 proc. wynagrodzenia oraz nie niższe od minimalnego wynagrodzenia. Jeżeli przestój nastąpił z winy pracownika (np. doszło do zepsucia przez niego maszyny), wówczas nie przysługuje mu wynagrodzenie, z zastrzeżeniem, że nie została mu powierzona do wykonania inna odpowiednia praca.
Wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy
Pracownik niezdolny do pracy z powodu choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, w okresie łącznie do 33 dni w roku kalendarzowym, zachowuje prawo do wynagrodzenia gwarantowanego. Jest to wynagrodzenie finansowane ze środków własnych pracodawcy, określone w art. 92 kodeksu pracy.
Okres 33 dni niezdolności do pracy ustala się poprzez sumowanie poszczególnych okresów niezdolności do pracy występujących w danym roku kalendarzowym. Do tego limitu wlicza się kolejne dni nieprzerwanej niezdolności do pracy, pomiędzy którymi występują przerwy. Długość ewentualnych przerw między kolejnymi okresami choroby oraz rodzaj schorzenia, na które cierpi dany pracownik po przerwie, nie mają w tym momencie znaczenia. Do limitu 33 dni nie są wliczane okresy niezdolności do pracy przypadające w okresie wyczekiwania na prawo do wynagrodzenia za czas choroby.
Wynagrodzenie chorobowe oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu zasiłku chorobowego i wypłaca za każdy dzień niezdolności do pracy. W tym także za niedziele, święta oraz dni wolne od pracy wynikające z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu roboczym. Wynagrodzenie to nie ulega jednak obniżeniu w przypadku ograniczenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.
Podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Za wynagrodzenie uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe, finansowanych ze środków pracownika.
Ustalając podstawę wynagrodzenia chorobowego przychód stanowiący podstawę wymiaru składek społecznych pomniejsza się o:
  •  do 30 czerwca 2007 r. - 18,71 proc. podstawy ich wymiaru,
  •  od 1 lipca do 31 grudnia 2007 r. - 15,71 proc. podstawy ich wymiaru,
  •  od 1 stycznia 2008 r. - 13,71 proc. podstawy ich wymiaru.
Do podstawy wymiaru wynagrodzenia chorobowego nie wlicza się składników wynagrodzenia, które zgodnie z przepisami płacowymi obowiązującymi w danym zakładzie pracy nie ulegają zmniejszeniu za okresy choroby. W podstawie wymiaru nie uwzględnia się także tych składników, których wypłaty zaprzestano na podstawie postanowień aktów prawa wewnętrznego, bądź które wypłacano do określonego terminu.
Jeżeli w danym okresie pracownik nie osiągnął wynagrodzenia wskutek nieobecności w pracy z przyczyn usprawiedliwionych, przy ustalaniu podstawy wymiaru wynagrodzenia za czas choroby:
  •  wyłącza się wynagrodzenie za miesiące, w których przepracował mniej niż połowę obowiązującego go czasu pracy;
  •  przyjmuje się, po uzupełnieniu do pełnego miesiąca, wynagrodzenie z miesięcy, w których pracownik przepracował co najmniej połowę obowiązującego go czasu pracy.
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego ustala się poprzez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego przez pracownika za okres 12 miesięcy poprzedzających miesiąc powstania niezdolności do pracy przez liczbę przyjętych miesięcy.
Jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego, podstawę wymiaru wynagrodzenia za czas choroby stanowi wynagrodzenie, które pracownik osiągnąłby, gdyby przepracował cały miesiąc.
Podstawą wymiaru wynagrodzenia chorobowego za jeden dzień niezdolności do pracy jest 1/30 część wynagrodzenia stanowiącego jego podstawę wymiaru.
Za czas choroby pracownik zachowuje prawo do 80 proc. wynagrodzenia, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy przewidują wyższe wynagrodzenie z tego tytułu. Gdy jednak niezdolność do pracy jest wynikiem wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypadającej w okresie ciąży, za czas zwolnienia przysługuje 100 proc. wynagrodzenia.
Wynagrodzenie za czas urlopu
Za czas urlopu wypoczynkowego pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował. W podstawie tego wynagrodzenia nie uwzględnia się:
  •  jednorazowych lub nieperiodycznych wypłat za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie,
  •  wynagrodzenia za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju,
  •  gratyfikacji (nagród) jubileuszowych,
  •  wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego, a także za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
  •  ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy,
  •  dodatkowego wynagrodzenia radcy prawnego z tytułu zastępstwa sądowego,
  •  wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby,
  •  nagród z zakładowego funduszu nagród, dodatkowego wynagrodzenia rocznego, należności przysługujących z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej,
  •  odpraw emerytalnych lub rentowych albo innych odpraw pieniężnych,
  •  wynagrodzenia i odszkodowania przysługującego w razie rozwiązania stosunku pracy.
W wynagrodzeniu urlopowym powinny zaś zostać ujęte wszystkie inne niż wymienione powyżej składniki wynagrodzenia, pod warunkiem że przysługują one w okresie korzystania przez pracownika z urlopu.
Przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego odrębne zasady stosuje się w stosunku do składników określonych w stawce miesięcznej w stałej wysokości i do określonych w zmiennej wysokości przysługujących za okresy nie dłuższe niż miesiąc.
W podstawie wynagrodzenia za urlop jego składniki uwzględnia się w następujący sposób:
  •  Składniki stałe w stawce miesięcznej - składniki wynagrodzenia określone w stawce miesięcznej w stałej kwocie uwzględnia się w wynagrodzeniu urlopowym w wysokości należnej pracownikowi w miesiącu wykorzystywania urlopu,
  •  Składniki zmienne za okresy nie dłuższe niż miesiąc - zmienne składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy nie dłuższe niż miesiąc uwzględnia się przy ustalaniu wynagrodzenia urlopowego w łącznej wysokości wypłaconej pracownikowi w okresie trzech miesięcy kalendarzowych poprzedzający miesiąc rozpoczęcia urlopu, a jeżeli ulegają znacznym wahaniom - nawet z 12 miesięcy.
  •  Zmiana wynagrodzenia - w przypadku gdy nastąpiły zmiany w składnikach wynagrodzenia, przysługujących za okresy nie dłuższe niż miesiąc lub w wysokości tych składników w okresie, z którego ustalana jest podstawa wymiaru, i zostały one wprowadzone przed rozpoczęciem urlopu lub w miesiącu jego rozpoczęcia, podstawę wymiaru wynagrodzenia urlopowego ustala się ponownie z uwzględnieniem tych zmian.
  •  Choroba bądź urlop pracownika - jeżeli przez cały okres przyjęty do ustalenia podstawy wymiaru, poprzedzający miesiąc wykorzystywania urlopu wypoczynkowego lub przez okres krótszy, lecz obejmujący pełny miesiąc kalendarzowy lub pełne miesiące kalendarzowe, pracownikowi nie przysługiwało wynagrodzenie za okresy nie dłuższe niż miesiąc, przy ustalaniu podstawy wymiaru uwzględnia się najbliższe miesiące, za które pracownikowi należało się takie wynagrodzenie.
  •  Krótki staż - jeżeli przed rozpoczęciem urlopu wypoczynkowego pracownik otrzymywał wynagrodzenie za okres krótszy niż przyjęty do ustalania podstawy (czyli krótszy niż trzy miesiące albo 12 miesięcy w przypadku znacznego wahania wysokości składników wynagrodzenia), zmienne składniki za okresy nie dłuższe niż miesiąc uwzględnia się w podstawie wymiaru w wysokości wypłaconej za okres faktycznie przepracowany.
  •  Składniki za okresy dłuższe niż miesiąc - jeżeli pracownik otrzymuje składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy dłuższe niż miesiąc, to nie uwzględnia się ich przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego - składniki te wypłaca się w przyjętych terminach ich wypłaty.
WAŻNE
Ograniczenie produkcji wywołane zmniejszeniem popytu na wyroby nie stanowi przestoju w rozumieniu art. 81 k.p. (wyrok SN z 16 października 1992 r., (IPZP 58/92, OSNC 1993/6/95)
PRZYKŁAD: WYPŁATA ZA PRZESTÓJ PRZY STAŁEJ PENSJI
Pracownik w styczniu 2008 r. przez dziewięć dni nie świadczył pracy w związku z przestojem spowodowanym awarią linii produkcyjnej. Jest on zatrudniony na pełny etat w podstawowym systemie czasu pracy i otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 3520,00 zł, dodatek stażowy w wysokości 5 proc. tego wynagrodzenia oraz zmienne premie miesięczne. Przy ustalaniu kwoty wynagrodzenia za czas przestoju, jeżeli do pracownika stosuje się stawkę wynikającą z jego osobistego zaszeregowania, nie uwzględnia się żadnych innych składników wynagrodzenia, tylko płacę zasadniczą.
Oto etapy ustalania jego wynagrodzenia za czas przestoju:
■ wynagrodzenie pracownika dzieli się przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w styczniu: 3520,00 zł : 176 godz. = 20,00 zł/godz,
■ stawkę za jedną godzinę pracy mnoży się przez liczbę godzin przestoju: 20,00 zł/godz. x 72 godz. przestoju = 1440,00 zł.
WAŻNE
Za czas przestoju spowodowanego warunkami atmosferycznymi (np. mrozem, śniegiem lub deszczem) wynagrodzenie przysługuje jedynie tym pracownikom, którzy są zatrudnieni przy pracach uzależnionych od tych warunków, jeżeli przepisy prawa pracy tak stanowią. W razie powierzenia pracownikowi na czas przestoju spowodowanego warunkami pogodowymi innej pracy, pracownikowi przysługuje wynagrodzenie przewidziane za wykonaną pracę
PRZYKŁAD: WYPŁATA ZA PRZESTÓJ PRZY ZMIENNYCH SKŁADNIKACH PENSJI
Pracownik w lutym 2008 r. nie świadczył pracy z powodu przestoju przez dziesięć dni. Jest on wynagradzany w systemie akordowym i otrzymał następujące wynagrodzenie akordowe: w styczniu 2008 r. - 2785,00 zł (176 godzin), w grudniu 2007 r. - 3001,00 zł (152 godziny), w listopadzie 2007 r. - 3278,00 (168 godzin). Pracownikowi wynagradzanemu w systemie akordowym za czas przestoju przysługuje 60 proc. średniego wynagrodzenia osiągniętego przez niego w okresie trzech miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym nastąpił przestój.
Oto, jak oblicza się wynagrodzenie za jedną godzinę pracy:
■ sumuje się zmienne składniki z okresu trzech miesięcy: 2785,00 zł + 3001,00 zł + 3278,00 zł = 9064,00 zł,
■ ustala się łączny czas przepracowany w okresie trzech miesięcy, z których przyjmowane są zmienne składniki wynagrodzenia: 176 godzin + 152 godziny + 168 godziny = 496 godzin,
■ podstawę ustaloną z trzech miesięcy dzieli się przez czas przepracowany w okresie tych trzech miesięcy: 9064,00 zł : 496 godzin = 18,27 zł/godz.
Następnie obliczane jest wynagrodzenie za czas przestoju. W tym celu ustala się:
■ 60 proc. ze stawki za godzinę pracy: 18,27 zł/godz x 60 proc. = 10,96 zł/godz,
■ wynagrodzenie za 80 godzin przestoju (stawkę za jedną godzinę przestoju mnoży się przez liczbę godzin przestoju): 10,96 zł/godz x 80 godzin = 876,80 zł.
PRZYKŁAD WYPŁATA ZA 38 DNI CHOROBY
Pracownik zachorował i na okres od 2 do 10 marca 2008 r. (38 dni) przedstawił zwolnienie lekarskie. W ostatnich dwóch latach nie korzystał on ze zwolnień lekarskich i nie przebywał na urlopie bezpłatnym. Zakład pracy zatrudnia dziesięć osób.
Na wynagrodzenie pracownika składa się:
■ wynagrodzenie zasadnicze w stałej stawce miesięcznej 2750 zł,
■ dodatek funkcyjny w wysokości 500 zł, który ulega proporcjonalnemu pomniejszeniu w stosunku do dni przepracowanych.
Pracownik od stycznia 2007 r. nie miał zmienianej wysokości pensji. Załóżmy, że jest on zatrudniony w firmie od pięciu lat. Wynagrodzenie za czas choroby przysługuje mu zatem od pierwszego dnia zwolnienia lekarskiego. Pracodawca jest zobowiązany wypłacić mu wynagrodzenie chorobowe za okres 33 dni, tj. od 2 lutego do 5 marca. Natomiast za okres od 6 marca do końca choroby pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy, finansowany i wypłacany przez ZUS.
Podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego stanowi przychód za okres od lutego 2007 r. do stycznia 2008 r., tj. kwota: 2750 zł + 500 zł = 3250 zł, po pomniejszeniu o składki społeczne finansowane przez pracownika. Ponieważ dodatek funkcyjny ulega proporcjonalnemu pomniejszeniu w stosunku do dni przepracowanych, uwzględniamy go w podstawie wymiaru wynagrodzenia chorobowego
SPOSÓB USTALANIA PODSTAWY WYMIARU WYNAGRODZENIA CHOROBOWEGO
Według przykładu, czyli wynagrodzenie zasadnicze wynosi 2750 zł, a dodatek funkcyjny 500 zł, za podstawę wymiaru przyjęto natomiast przychód z okresu luty 2007 r. - styczeń 2008 r.
Zatem podstawa wymiaru wynagrodzenia chorobowego z okresu od lutego 2007 r. do stycznia 2008 r., po pomniejszeniu o składki społeczne finansowane przez pracownika, wynosi: 32450,54 zł.
Pora ustalić przeciętne miesięczne wynagrodzenie. W tym celu podstawę wynagrodzenia z 12 miesięcy dzieli się przez 12 miesięcy: 32450,54 zł : 12 miesięcy = 2704,21 zł.
Podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego za jeden dzień niezdolności do pracy stanowi 1/30 przeciętnego wynagrodzenia: 2704,21 zł : 30 = 90,14 zł.
Za czas choroby pracownik zachowuje prawo do 80 proc. wynagrodzenia: 90,14 zł x 80 proc. = 72,11 zł.
Wysokość wynagrodzenia chorobowego za 33 dni zwolnienia lekarskiego wynosi zatem: 72,11 zł x 33 dni = 2379,63 zł.
PRZYKŁAD: WYNAGRODZENIE ZA URLOP
Pracownik w lutym 2008 r. korzystał z urlopu wypoczynkowego w wymiarze trzech dni. Na jego wynagrodzenie składa się płaca zasadnicza w stałej wysokości 2000 zł oraz zmienne premie miesięczne. Pracownik otrzymał premie: w styczniu 2008 r. - 1105 zł (176 godzin), w grudniu 2007 r. - 988 zł (152 godziny), w listopadzie 2007 r. - 1220 zł (168 godzin). Wynagrodzenie zasadnicze, określone w stałej wysokości, uwzględnia się w wysokości należnej w miesiącu wykorzystywania urlopu.
Oto etapy ustalania wynagrodzenia urlopowego:
■ stałe składniki dzieli się przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w lutym: 2000 zł : 168 godzin = 11,90 zł/godz.,
■ stawkę za jedną godzinę urlopu ze stałych składników wynagrodzenia mnożymy przez liczbę godzin urlopu: 11,90 zł/godz. x 24 godziny = 285,60 zł.
Premię jako zmienny składnik wynagrodzenia przyjmuje się do podstawy wymiaru wynagrodzenia urlopowego z okresu trzech miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym pracownik przebywał na urlopie. Zatem sumuje się premie wypłacone w styczniu 2008 r. oraz listopadzie i grudniu 2007 r.: 1105 zł + 988 zł + 1220 zł = 3313 zł.
Następnie sumuje się czas przepracowany w tych miesiącach: 176 godzin + 152 godzin + 168 godzin = 496 godzin.
Następnie:
■ sumę premii z trzech miesięcy dzieli się przez liczbę godzin przepracowanych przez trzy miesiące: 3313,00 zł : 496 godzin = 6,68 zł/godz.,
■ oblicza się wynagrodzenie za urlop ze zmiennych składników wynagrodzenia, czyli stawkę za godzinę urlopu ze zmiennych składników wynagrodzenia mnoży się przez liczbę godzin urlopu: 6,68 zł/godz. x 24 godziny = 160,32 zł.
Wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy stanowi sumę wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy ze stałych składników wynagrodzenia i wynagrodzenia za urlop ze zmiennych składników wynagrodzenia, czyli: 285,60 zł + 160,32 zł = 445,92 zł.
Dorota Twardo, gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 81, art. 92, art. 1542, art. 172 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
■ Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. nr 62, poz. 289 z późn. zm.),
■ Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. nr 2, poz. 14 z późn. zm.).
■ Ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 267).
Podstawa wymiaru wynagrodzenia chorobowego / DGP
Sposób ustalania podstawy wymiaru wynagrodzenia chorobowego / DGP