Od 1 marca 2008 r. ZUS przeprowadzi ostatni etap podwyższania kwot bazowych przyjętych do obliczenia emerytur i rent z tzw. starego portfela. Świadczenia osób urodzonych po 31 grudnia 1929 r. zostaną wówczas obliczone od 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dacie ich przyznania.

Likwidacja starego portfela polega na podwyższeniu emerytur i rent przyznanych lub przeliczonych w latach 1993-1998 od kwoty bazowej niższej niż 100 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Kwota bazowa na początku lat 90. została obniżona. 1 marca 1993 r. wynosiła 91 proc. i choć była następnie stopniowo podwyższana, to dopiero od 1999 roku obowiązuje w wysokości 100 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Najpierw najstarsi
Podwyższanie emerytur i rent rozpoczęto w 2005 roku. W pierwszej kolejności - od 1 marca 2005 r. i od 1 marca 2006 r. ZUS przeliczył emerytury i renty dla najstarszych osób, urodzonych przed 1 stycznia 1930 r. Natomiast od 1 marca 2007 r. pierwszą część podwyżki swoich świadczeń otrzymały osoby urodzone po 31 grudnia 1929 r. Przysługujące im emerytury i renty zostały wówczas ustalone od 94,5 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia obowiązującego w dacie przyznania świadczenia.
Kolejne podwyżki dla tych osób miały następować stopniowo w latach 2008-2010. Ustawa z 7 września 2007 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, która weszła w życie 1 stycznia, skróciła jednak okres podwyższania emerytur i rent obliczonych od obniżonej kwoty bazowej dla tych osób. ZUS podwyższy im świadczenia jednorazowo - od 1 marca 2008 r., w oparciu o kwotę bazową wynoszącą 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia przyjętego do ustalenia wysokości świadczenia w dniu jego przyznania. Jedynie te świadczenia, których wypłata będzie wówczas wstrzymana, będą przeliczane w późniejszym czasie, tj. z chwilą wznowienia ich wypłaty.
PRZYKŁAD
Przeliczanie wysokości emerytury
Barbara S. urodziła się w 1940 roku. Od czerwca 1994 r. ZUS ustalił jej emeryturę przy uwzględnieniu kwoty bazowej wynoszącej 93 proc. przeciętnego wynagrodzenia, tj. 462,60 zł. Od 1 marca 2007 r. emerytura została przeliczona od 94,5 proc. przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dacie przyznania świadczenia, tj. przy zastosowaniu kwoty 470,04 zł. Od 1 marca 2008 r. Barbara S. otrzyma podwyżkę emerytury wynikającą z przeliczenia świadczenia przy zastosowaniu pełnej kwoty bazowej obowiązującej w dacie przyznania emerytury, tj. 497,40 zł.
PRZYKŁAD
Świadczenie, którego wypłata została wstrzymana
Hanna B. (ur. w maju 1948 r.) ma ustalone prawo do emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek. ZUS obliczył jej wysokość świadczenia w kwietniu 1997 r. przy zastosowaniu kwoty bazowej obniżonej do 95 proc. przeciętnego wynagrodzenia. W marcu 2006 r. przysługujące jej świadczenie nie zostało przeliczone, gdyż przeprowadzany wówczas etap likwidacji starego portfela zakładał ponowne ustalenie świadczeń od kwoty bazowej podwyższonej do 94,5 proc. przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dacie przyznania emerytury lub renty. Od 1 stycznia 2007 r. ZUS zawiesił zainteresowanej świadczenie ze względu na osiąganie przychodu przekraczającego wyższy próg zarobkowy. W związku z tym w marcu 2008 r. przysługująca jej emerytura nie zostanie przeliczona od kwoty bazowej podwyższonej do 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dacie przyznania emerytury. Przeliczenie to będzie natomiast możliwe już w maju 2008 r. Począwszy bowiem od tego miesiąca ZUS podejmie wypłatę zawieszonego dotychczas świadczenia ze względu na ukończenie przez Hannę B. powszechnego wieku emerytalnego wynoszącego dla kobiet 60 lat.
Znaczenie kwoty bazowej
Na kwotę emerytury lub renty składa się tzw. część socjalna świadczenia (24 proc. kwoty bazowej), część należna za okresy składkowe (1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych), część należna za okresy nieskładkowe (0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych).
W celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty należy:
  •  obliczyć sumę kwot podstaw wymiaru składek oraz kwot niestanowiących podstawy wymiaru składek wliczanych jednak do podstawy wymiaru świadczeń oddzielnie dla każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych,
  •  obliczyć stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu,
  •  obliczyć średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi indywidualny wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty,
  •  pomnożyć przez ten wskaźnik kwotę bazową.
Wynika z tego, że kwota bazowa jest uwzględniana przy obliczaniu tzw. części socjalnej świadczenia oraz podstawy jego wymiaru. W przypadku emerytur przyznanych osobom, które prowadziły gospodarstwo rolne lub pracowały w tym gospodarstwie, może przysługiwać tzw. część składkowa emerytury rolniczej lub tzw. zwiększenie świadczenia.
100 proc. przeciętnego wynagrodzenia
Ustalając wymienione wyżej części świadczenia, ZUS uwzględni wymiar okresów składkowych i nieskładkowych, wskaźnik wysokości podstawy wymiaru oraz ewentualnie część składkową i zwiększenie, według stanu obowiązującego 29 lutego 2008 r. Zarówno podstawa wymiaru emerytury lub renty, jak i część socjalna świadczenia zostaną ustalone od kwoty bazowej podwyższonej do 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dacie ich przyznania (przeliczenia).
Po ustaleniu emerytury lub renty od 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia ZUS zwaloryzuje ich wysokość w ramach wszystkich waloryzacji przypadających do dnia, od którego przysługuje prawo do świadczenia w przeliczonej wysokości.
PRZYKŁAD
Emerytura od pełnej kwoty bazowej
Joanna M. (urodzona 20 maja 1965 r.) uprawniona jest do renty z tytułu niezdolności do pracy. ZUS obliczył jej świadczenie w sierpniu 1997r. od kwoty bazowej wynoszącej 936,05 zł. Od tego czasu emerytura nie była przeliczana. W związku z tym w marcu 2008 r. ZUS ustali zarówno część socjalną świadczenia, jak i część należną za okresy składkowe i nieskładkowe od 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dacie przyznania świadczenia, tj. 985,32 zł. Następnie ZUS podwyższy emeryturę w ramach wszystkich waloryzacji, które miały miejsce po przyznaniu świadczenia, a przed dniem 1 marca 2008 r. Zastosuje kolejno następujące wskaźniki waloryzacji (w nawiasie podajemy terminy kolejnych waloryzacji): 105,2 proc (01.09.1997 r.), 105,25 proc. (01.03.1998 r.), 105,25 proc. (01.09.1998 r.), 108,7 proc. (01.06.1999 r.), 104,3 proc. (01.06.2000 r.), 112,7 proc.(01.06.2001r.), 100,5 proc.(01.06.2002 r.), 103,7 proc.(01.03.2003 r.), 101,8 proc. (01.03.2004 r.) oraz 106,2 proc. (01.03.2006 r.).
Podwyższenie rent rodzinnych
W marcu podwyższone zostaną również renty rodzinne przyznane po osobach, które urodziły się po 31 grudnia 1929 r. i miały obliczone świadczenia od kwoty bazowej niższej niż 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia. W celu ponownego obliczenia renty rodzinnej ZUS dokona najpierw przeliczenia emerytury lub renty zmarłego i ustali jego wysokość od kwoty bazowej podwyższonej do 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia, uwzględniając kolejne podwyżki świadczenia aż do dnia śmierci świadczeniobiorcy. Wysokość renty rodzinnej zostanie obliczona na dzień jej przyznania, a następnie zwaloryzowana we wszystkich terminach podwyżek, jakie miały miejsce od dnia przyznania tej renty do dnia, od którego przysługuje prawo do tego świadczenia w przeliczonej wysokości.
PRZYKŁAD
Przeliczenie renty rodzinnej
Markowi K. w dniu 10 lutego 2006 r. zmarł ojciec (ur. 22 września 1955 r.). W dacie śmierci ojciec miał ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, która została obliczona w październiku 1998 r. przy zastosowaniu kwoty bazowej obniżonej do 98 proc. przeciętnego wynagrodzenia (1196,47 zł). Przeliczając rentę rodzinną od 1 marca 2008 r. ZUS obliczy najpierw rentę zmarłego przy zastosowaniu kwoty bazowej podwyższonej do 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dacie jej przyznania (1220,89 zł), a następnie podwyższy świadczenie przy zastosowaniu kolejno wskaźników waloryzacji, jakie miały miejsce po przyznaniu renty z tytułu niezdolności do pracy, a przed datą śmierci ojca, czyli: 108,7 proc., 104,3 proc., 112,7 proc., 100,5 proc., 103, 7 proc., oraz 101,8 proc. Po dokonaniu takiego przeliczenia, od podwyższonej renty z tytułu niezdolności do pracy, która przysługiwała zmarłemu w dacie śmierci, zostanie ustalona - jako odpowiedni procent tego świadczenia - renta rodzinna. Świadczenie to zostanie następnie zwaloryzowane w ramach waloryzacji od 1 marca 2006 r. (wskaźnikiem 106,2 proc.).
Inne przeliczenia
Od 1 marca zostaną przeliczone również emerytury i renty przyznane osobom urodzonym po 31 grudnia 1929 r., których podstawę wymiaru stanowi podstawa wymiaru wcześniej przyznanego świadczenia, a podstawa ta została obliczona od obniżonej kwoty bazowej.
Może się zdarzyć, że podstawa wymiaru świadczenia była obliczona od obniżonej kwoty bazowej, a część socjalna została przeliczona przy zastosowaniu nowej kwoty bazowej. W takim przypadku ZUS ustala od kwoty bazowej podwyższonej do 100 proc. jedynie podstawę wymiaru przeliczanego świadczenia.
PRZYKŁAD
Obliczenie emerytury po rencie
Andrzej M. (ur. 12.04.1947 r.) w latach 1997-2007 pobierał rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Świadczenie to zostało mu ustalone w październiku 1997 r. przy zastosowaniu kwoty bazowej obniżonej do 96 proc. przeciętnego wynagrodzenia (1001,51 zł.). W czerwcu 2007 r. Andrzej M. nabył uprawnienia do wcześniejszej emerytury. Obliczając świadczenie, ZUS przyjął podstawę wymiaru pobieranej wcześniej renty z tytułu niezdolności do pracy. Ponieważ po przyznaniu renty ubezpieczony podlegał ubezpieczeniom społecznym przez 30 miesięcy, część socjalna emerytury została ustalona od kwoty bazowej obowiązującej w dacie jej przyznania, tj. 2059,92 zł. W marcu 2008 r. ZUS przeliczy podstawę wymiaru pobieranej wcześniej renty z tytułu niezdolności do pracy od pełnej kwoty bazowej obowiązującej w dacie jej przyznania (1043,24 zł) i od tak ustalonej podstawy obliczy wysokość emerytury. Przeliczeniu nie będzie natomiast podlegała tzw. część socjalna świadczenia, która została już wcześniej obliczona od pełnej kwoty bazowej.
MAREK OPOLSKI