Jeżeli ZUS albo inny organ rentowy odmówi osobie starającej się o rentę lub emeryturę prawa do tego świadczenia, może ona poprzez wniesienie odwołania od decyzji wystąpić o rozpatrzenie jej sprawy przez sąd.

Postępowanie w sprawie emerytury lub renty toczy się najpierw w trybie administracyjnym przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych albo innym organem rentowym, np. Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, i powinno zakończyć się wydaniem decyzji przyznającej albo odmawiającej prawa do świadczenia. Od decyzji tej osoba ubiegająca się o świadczenie może następnie wnieść odwołanie do sądu okręgowego wydziału ubezpieczeń społecznych, który jest właściwy ze względu na jej miejsce zamieszkania. Odpowiednie pouczenie o tym prawie powinno być zawarte w decyzji organu rentowego.
Zaskarżenie tylko decyzji
Trzeba zapamiętać, że odwołanie przysługuje tylko od decyzji organu rentowego, a nie od pism np. informujących o prawach lub obowiązkach. Ponadto treść decyzji organu rentowego wyznacza zakres postępowania przed sądem. Podobnie wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 23 listopada 1999 r. stwierdzając, że dochodzenie przed sądem prawa do świadczenia z ubezpieczenia społecznego, które nie było przedmiotem decyzji organu rentowego, jest niedopuszczalne (II UKN 204/99, OSNP 2001/5/169). Wyjątek od tej zasady dotyczy wystąpienia z odwołaniem wobec milczenia organu rentowego w ciągu dwóch miesięcy od daty zgłoszenia mu żądania (jest to tzw. skarga na bezczynność organu).
Podkreślić należy, że gdy w toku procesu osoba niezadowolona z decyzji zgłosi nowe roszczenie, które dotąd nie było rozstrzygnięte przez organ rentowy, to sąd nie może go rozpoznać i orzec w tym zakresie, lecz zobowiązany jest przyjąć to żądanie do protokołu i przesłać je do organu rentowego, który powinien wydać w tym zakresie stosowną decyzję. Wynika to z faktu, że postępowanie przed sądem ma charakter odwoławczy i służy kontroli legalności i zasadności decyzji organu rentowego, a nie ma na celu zastępowania postępowania przed organem rentowym.
Gdzie wnieść odwołanie
Odwołanie należy wnieść na piśmie do organu rentowego, który wydał decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez ten organ, w terminie miesiąca od doręczenia odpisu decyzji. Organ rentowy następnie przekazuje niezwłocznie to odwołanie wraz z aktami sprawy do sądu. Przy czym jeżeli ZUS lub inny organ rentowy uzna odwołanie w całości za słuszne, może zmienić lub uchylić zaskarżoną decyzję. W tym wypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu.
PRZYKŁAD:
WAŻNA DATA DORĘCZENIA DECYZJI
Adam Z. wystąpił z wnioskiem o emeryturę. ZUS odmówił mu jednak prawa do tego świadczenia wskazując, że nie udowodnił on wymaganego przez ustawę o emeryturach i rentach z FUS okresu składkowego i nieskładkowego. Decyzja została wydana 9 listopada 2007 r. Adam Z. otrzymał tę decyzję za pośrednictwem poczty dopiero 2 grudnia 2007 r. i 31 grudnia 2007 r. złożył w oddziale ZUS odwołanie wnosząc o jej zmianę i przyznanie mu emerytury. Adam Z. zachował miesięczny termin na złożenie odwołania, gdyż liczy się go od dnia otrzymania decyzji przez jej adresata, a nie od dnia jej wydania przez ZUS.
Wprawdzie ubezpieczony może również wnieść odwołanie bezpośrednio do protokołu w sądzie właściwym do rozpoznania sprawy albo w sądzie właściwym dla jego miejsca zamieszkania (z wyjątkiem tzw. skargi na bezczynność organu), ale i tak protokół zostanie przekazany organowi, od którego pochodzi zaskarżona decyzja. Jedynie wówczas, gdy sąd jest właściwy do jego rozpoznania, przewodniczący niezwłocznie zażąda akt sprawy i nada bieg odwołaniu, przesyłając odpis protokołu organowi, od którego pochodzi zaskarżona decyzja.
Zachowanie terminu
Odwołanie od decyzji organu rentowego można złożyć tylko w ciągu miesiąca od dnia otrzymania decyzji. Początek tego terminu wyznacza więc data otrzymania decyzji przez jej adresata, a nie data wydania decyzji przez organ rentowy. Przekroczenie miesięcznego terminu skutkuje odrzuceniem odwołania przez sąd, chyba że przekroczenie terminu nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się.
PRZYKŁAD:
NADMIERNE PRZEKROCZENIE TERMINU
Jolanta J. wystąpiła do KRUS o rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy. 1 września 2007 r. otrzymała decyzję odmawiającą jej tego świadczenia. Ponieważ nie wiedziała, czy odwołać się od tej decyzji, czekała na powrót syna z zagranicy. Syn wrócił 1 listopada 2007 r. i pomógł jej sporządzić odwołanie, które ostatecznie złożono w KRUS dopiero 15 stycznia 2008 r. Organ rentowy przekazał to odwołanie do sądu wraz z wnioskiem o jego odrzucenie z uwagi na przekroczenie miesięcznego terminu. Sąd uwzględnił ten wniosek i postanowieniem odrzucił odwołanie Jolanty J. przyjmując, że przekroczenie terminu nastąpiło z przyczyn od niej zależnych oraz było nadmierne.
Natomiast w sytuacji, gdy organ rentowy nie wydał decyzji w terminie dwóch miesięcy, licząc od dnia zgłoszenia roszczenia w sposób prawidłowy, odwołanie można wnieść w każdym czasie po upływie tego terminu.
Treść odwołania
Odwołanie od decyzji organu rentowego, mimo że jest składane do niego, jest pismem procesowym wszczynającym postępowanie i musi spełniać określone wymogi formalne. Z postanowienia Sądu Najwyższego z 20 kwietnia 2000 r. wynika, że odwołanie od decyzji organu rentowego, jak każde pismo procesowe, winno zawierać elementy wskazane w art. 126 par. 1 k.p.c., w tym oznaczenie rodzaju pisma, osnowę wniosku oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności, a także, z uwagi na jego charakter, zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji z przytoczeniem zarzutów wobec niej i uzasadnienie (II UKN 132/00, PPiPS2001/6/68). Są to wymagania minimalne, dlatego też odwołanie może zawierać dodatkowe elementy, np. żądanie przeprowadzenia dowodów z zeznań świadków.
Konieczny sprzeciw
W sprawach o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy, lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, np. o rentę z tytułu niezdolności do pracy, istotne znaczenie ma wniesienie przed odwołaniem od decyzji sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS (o tym, jakie są zasady wnoszenia sprzeciwu, pisaliśmy w GP nr 230/2007 str. 21). Sąd odrzuci bowiem odwołanie, gdy podstawę do wydania decyzji stanowiło orzeczenie lekarza orzecznika ZUS, jeżeli osoba zainteresowana nie wniosła sprzeciwu od tego orzeczenia do komisji lekarskiej ZUS i odwołanie jest oparte wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia. Zatem zaniechanie wniesienia sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS może spowodować odrzucenie odwołania przez sąd bez badania jego zasadności. Jedynie w przypadku, gdy odwołanie opiera się także na zarzucie nierozpatrzenia wniesionego po terminie sprzeciwu od tego orzeczenia, a wniesienie sprzeciwu po terminie nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby zainteresowanej, sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie. W takim przypadku ZUS kieruje sprzeciw do rozpatrzenia do komisji lekarskiej.
Równe strony
Po wniesieniu odwołania postępowanie przed sądem toczy się w trybie procesu, a organ rentowy i osoba ubiegająca się o rentę lub emeryturę są równorzędnymi stronami. Istotne jest przy tym, że to na osobie odwołującej się od decyzji organu rentowego spoczywa ciężar dowodzenia swoich racji i zarzutów wobec zaskarżonej decyzji. Brak inicjatywy dowodowej z jej strony może skutkować przegraniem procesu.
PRZYKŁAD:
POSTĘPOWANIE O RENTĘ PRZED SĄDEM
Józef J. uległ wypadkowi przy pracy i twierdząc, że stał się z tego powodu niezdolny do pracy, złożył w ZUS wniosek o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy. Lekarz orzecznik oddziału ZUS po zbadaniu Józefa J. i zapoznaniu się z dokumentacją stwierdził, że nie jest on niezdolny do pracy w związku z doznanym wypadkiem przy pracy. Potwierdziła to komisja lekarska ZUS. Oddział ZUS wydał więc decyzję odmawiającą przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy. Od decyzji tej Józef J. wniósł odwołanie do ZUS-u, który przesłał to odwołanie do sądu wraz z aktami sprawy. Sąd wyznaczył rozprawę oraz dopuścił dowód z opinii biegłego - lekarza ortopedy. Następnie sąd po zapoznaniu się z opinią biegłego, który stwierdził, że wskutek wypadku przy pracy Józef J. stał się niezdolny do pracy przez dwa lata, uwzględnił odwołanie Józefa J. Sąd przyznał Józefowi J. prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy na okres dwóch lat.
Sąd po rozpoznaniu sprawy oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstaw do jego uwzględnienia, czyli w przypadku gdy okaże się, że osoba ubiegająca się o świadczenie nie spełnia ustawowych przesłanek koniecznych do nabycia emerytury lub renty i decyzja organu rentowego była prawidłowa. Natomiast w razie uwzględnienia odwołania, sąd zmienia zaskarżoną decyzję w całości lub w części i orzeka co do istoty sprawy przyznając dochodzone świadczenie. Orzeczenie sądu zapada jako wyrok sądu I instancji, wobec czego osoba niezadowolona z rozstrzygnięcia może następnie go zaskarżyć poprzez wniesienie apelacji do sądu apelacyjnego.
WAŻNE!
Postępowanie odwoławcze od decyzji w sprawie emerytury lub renty jest wolne od kosztów sądowych. Jedynie od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia pobiera się opłatę podstawową w kwocie 30 złotych
RYSZARD SADLIK
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 14, 118 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
■ Art. 36 ust. 3 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 7, poz. 25 z późn. zm.).
■ Art. 83 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 z późn. zm.).
■ Art. 4778 - 47714 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
■ Art. 35, 36 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 167, poz. 1398 z późn. zm.).