Od niekorzystnej decyzji ZUS dotyczącej emerytury lub renty przysługuje prawo wniesienia odwołania do sądu. Można w nim zakwestionować zarówno odmowę przyznania prawa do świadczenia, jak również jego wysokość.

Od decyzji w sprawie emerytury lub renty można wnieść odwołanie do sądu okręgowego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej w ciągu miesiąca od dnia doręczenia jej odpisu. Jeśli ZUS nie wydał decyzji w ciągu dwóch miesięcy od daty złożenia wniosku o świadczenie albo o ponowne ustalenie jego wysokości, wniesienie odwołania możliwe jest w każdym czasie po upływie tych dwóch miesięcy.
Przepisy nie przewidują możliwości wniesienia odwołania jedynie od decyzji przyznającej świadczenie w drodze wyjątku oraz od decyzji odmawiającej przyznania takiego świadczenia. W takiej sytuacji osobie, która nie jest zadowolona z wydanej decyzji, przysługuje prawo wniesienia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy do prezesa ZUS w terminie 14 dni od daty jej otrzymania. Z kolei na ostateczną decyzję prezesa ZUS stronie przysługuje prawo wniesienia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie za pośrednictwem prezesa ZUS, w terminie 30 dni od daty doręczenia decyzji. Od wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie, wydanego przez WSA, przysługuje skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Gdzie złożyć odwołanie
Odwołanie od decyzji w sprawie emerytury lub renty należy sporządzić na piśmie i dostarczyć albo wysłać za pośrednictwem poczty do jednostki organizacyjnej ZUS, która ją wydała. Istnieje również możliwość ustnego złożenia odwołania do protokołu sporządzonego przez tę placówkę. Ubezpieczony może również wnieść odwołanie (oprócz odwołania dotyczącego bezczynności ZUS) do protokołu w sądzie właściwym do rozpoznania sprawy albo w sądzie właściwym dla swojego miejsca zamieszkania. W takiej sytuacji sąd niezwłocznie przekazuje protokół do właściwej placówki ZUS.
Treść odwołania
W treści odwołania należy wyraźnie określić, jakiej decyzji ono dotyczy, a najlepiej podać jej numer nadany przez ZUS. Konieczne jest również sformułowanie zarzutów i wniosków, ich uzasadnienie oraz podpis ubezpieczonego lub jego przedstawiciela ustawowego bądź pełnomocnika.
Odwołanie powinno również spełniać ogólne wymogi pisma procesowego określone w kodeksie postępowania cywilnego. Należy więc zawrzeć w nim dodatkowo:
  • oznaczenie sądu, do którego jest skierowane,
  • imię i nazwisko oraz oznaczenie miejsca zamieszkania osoby odwołującej się, jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika,
  • oznaczenie rodzaju pisma i przedmiotu sporu,
  • wymienienie załączników.
Zmiana decyzji przez ZUS
W ciągu 30 dni od daty złożenia odwołania ZUS może zmienić lub uchylić zaskarżoną decyzję. W takiej sytuacji wydaje nową decyzję w sprawie świadczenia, nie nadając odwołaniu dalszego biegu. W przeciwnym razie, nie później niż w ciągu 30 dni od daty złożenia odwołania, zobowiązany jest przekazać je (wraz z aktami sprawy oraz uzasadnieniem) do właściwego sądu okręgowego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
Postępowanie przed sądem
Po złożeniu odwołania sąd przede wszystkim sprawdza pismo pod względem formalnym. Jeśli występują w tym zakresie jakieś błędy lub braki, wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do jego poprawienia lub uzupełnienia. W przypadku gdy wniesienie odwołania do sądu nastąpiło po terminie, sąd je odrzuca, nie nadając sprawie dalszego biegu. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy przekroczenie terminu było niewielkie i nastąpiło z przyczyn, na które osoba odwołująca się nie miała wpływu.
Sąd albo oddala odwołanie, jeśli nie ma podstaw do jego uwzględnienia, albo je uwzględnia, zmieniając zaskarżoną decyzję w całości lub w części i orzekając co do istoty sprawy. W przypadku gdy odwołanie zostało wniesione w związku z niewydaniem decyzji przez organ rentowy i zostało przez sąd uwzględnione, możliwe są dwa rozwiązania. W takiej sytuacji sąd albo zobowiązuje organ rentowy do wydania decyzji w określonym terminie albo sam orzeka co do istoty sprawy.
Niezdolność do pracy
Nieco inna procedura postępowania występuje w przypadku ubiegania się o świadczenie uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji. Pierwsza różnica w stosunku do ogólnych zasad pojawia się już na etapie ponownego analizowania sprawy przez ZUS po złożeniu odwołania. Może się bowiem zdarzyć, że w odwołaniu tym osoba zainteresowana wskazuje nowe okoliczności dotyczące niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, np. nowe wyniki badań, powstałe po dniu wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej ZUS, bądź takie, których daty powstania nie można ustalić. W takim przypadku ZUS nie przekazuje odwołania do sądu, lecz kieruje sprawę do ponownego rozpatrzenia przez lekarza orzecznika. Na podstawie tego orzeczenia wydawana jest przez ZUS nowa decyzja, od której przysługuje odwołanie do sądu.
W sprawach dotyczących świadczenia uzależnionego od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji inaczej wygląda również procedura rozpatrzenia sprawy przez sąd. Jeśli osoba składająca odwołanie nie wniosła sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS i tym samym w sprawie wydana została decyzja na podstawie tego orzeczenia, a w odwołaniu nie wskazała żadnych nowych okoliczności dotyczących niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, sąd odrzuca odwołanie.
Sprzeciw po terminie
Może zdarzyć się sytuacja, że osoba odwołująca się złożyła wprawdzie sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS, ale po upływie przewidzianego terminu, który nie został przez ZUS przywrócony. Jeśli w odwołaniu od decyzji wydanej na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika podnosi tę okoliczność i zdoła udowodnić, że przekroczenie terminu nastąpiło z przyczyn od niej niezależnych, wówczas, mimo że nie wskazuje żadnych nowych okoliczności dotyczących niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi ZUS i umarza postępowanie. W takiej sytuacji ZUS kieruje wniesiony po terminie sprzeciw do rozpatrzenia komisji lekarskiej.
Możliwa apelacja i kasacja
Jeśli orzeczenie wydane przez sąd okręgowy nie jest dla osoby zainteresowanej korzystne, może ona złożyć apelację do sądu apelacyjnego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych za pośrednictwem sądu, który wydał wyrok. Termin na złożenie apelacji upływa po dwóch tygodniach od daty doręczenia orzeczenia sądu okręgowego wraz z uzasadnieniem. Jeżeli strona nie zażądała uzasadnienia wyroku w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia.
Z kolei od wyroku sądu apelacyjnego kończącego postępowanie w sprawie, za pośrednictwem tego sądu, można wnieść skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego w ciągu dwóch miesięcy od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem. Dotyczy to tych spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, w których wartość przedmiotu zaskarżenia nie jest niższa niż 10 tys. zł. Niezależnie od tej wartości kasację można wnieść w sprawach o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty.
Ważne!
Przepisy nie określają katalogu zarzutów, jakie można podnieść w odwołaniu od decyzji ZUS. Mogą więc one dotyczyć zarówno prawa do świadczenia, jego wysokości lub innej okoliczności stwierdzonej decyzją
PRZYKŁAD:
ZARZUTY KWESTIONUJĄCEGO DECYZJĘ
Maria K. wystąpiła o przyznanie emerytury. ZUS przyznał jej to świadczenie, ale przy ustalaniu jego wysokości nie uwzględnił zarobków poświadczonych w legitymacji ubezpieczeniowej ze względu na brak podpisu oraz imiennej pieczątki osoby dokonującej wpisu. Maria K. może w ciągu 30 dni od doręczenia odpisu decyzji odwołać się od tej decyzji, podnosząc zarzut dotyczący obliczenia wysokości emerytury.
PRZYKŁAD:
UWZGLĘDNIENIE ODWOŁANIA PRZEZ ZUS
Wdowa wystąpiła o rentę rodzinną po zmarłym mężu. ZUS odmówił przyznania jej tego świadczenia, uznając, że zmarły nie spełniał w chwili śmierci warunków do uzyskania emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy ze względu na krótki staż ubezpieczeniowy. Od tej decyzji zainteresowana odwołała się do sądu. Odnalazła w dokumentach męża świadectwo pracy potwierdzające kilkuletni okres zatrudnienia, który wcześniej nie został udowodniony. Po otrzymaniu tego dokumentu ZUS jeszcze raz sprawdził staż ubezpieczeniowy zmarłego i tym razem okazało się, że byłby on wystarczający do przyznania świadczenia. W związku z tym wydał nową decyzję przyznającą zainteresowanej rentę rodzinną, a postępowanie sądowe zostało umorzone.
PRZYKŁAD:
PRZED ODWOŁANIEM SPRZECIW
Wiesław B. wystąpił o rentę z tytułu niezdolności do pracy. W wyniku przeprowadzonego badania lekarz orzecznik ZUS nie stwierdził niezdolności do pracy. Ponieważ od tego orzeczenia nie wniósł on sprzeciwu do komisji lekarskiej, ZUS wydał na jego podstawie decyzję odmawiającą przyznania renty. Od tej decyzji Wiesław B. złożył odwołanie do sądu. W odwołaniu nie powołał żadnych nowych okoliczności dotyczących niezdolności do pracy, podnosząc jedynie, iż znajdujące się w dokumentacji wyniki badań oraz zaświadczenia lekarskie powinny wystarczyć do stwierdzenia tej niezdolności. Sąd odrzucił odwołanie.
PRZYKŁAD:
UCHYLENIE DECYZJI PRZEZ SĄD
Edward P. złożył wniosek o przyznanie tzw. wcześniejszej emerytury pracowniczej. Jednym z warunków jej otrzymania przez mężczyznę jest stwierdzenie całkowitej niezdolności do pracy. Zarówno jednak lekarz orzecznik, jak i komisja lekarska ZUS stwierdziły, że jest on jedynie częściowo niezdolny do pracy. Od wydanej na tej podstawie decyzji wniósł odwołanie do sądu, nie wskazując żadnych nowych okoliczności dotyczących niezdolności do pracy. Kilkanaście dni później wykonał dodatkowe badanie, które potwierdzało znaczne pogorszenie się jego stanu zdrowia. Po dostarczeniu tych wyników sąd uchylił decyzję ZUS o odmowie prawa do świadczenia i przekazał organowi rentowemu sprawę do ponownego rozpoznania.
MAREK OPOLSKI
Podstawa prawna
■ Art. 83 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 z późn. zm.).
■ Art. 14 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
■ Art. 4778-47714 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).