Pracownik, który zajmuje stanowisko kierownicze, musi liczyć się z tym, że będzie musiał sporadycznie wykonywać pracę ponad ustawowe normy czasu pracy.

Pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem i kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych wykonują w razie konieczności pracę poza normalnymi godzinami pracy bez prawa do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych (art. 1514 k.p.). Rekompensatę za pracę ponadwymiarową stanowi dla nich zwykle wyższe niż innych pracowników wynagrodzenie, a także dodatki do niego.
Przez pojęcie pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem należy rozumieć pracowników kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców lub pracowników wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych. Zarządzającym zakładem pracy jest więc jego kierownik czy dyrektor, wyznaczony przez pracodawcę lub wybrany np. w drodze konkursu. Do zarządzających należą również członkowie zarządu spółek zatrudnieni na podstawie umowy o pracę.
Status kierownika
Największe trudności w praktyce stanowi ustalenie, czy dany pracownik jest kierownikiem wyodrębnionej komórki organizacyjnej w rozumieniu przepisów o godzinach nadliczbowych. Wyjaśnić trzeba, że kierownikiem takim nie jest osoba, której obowiązki nie ograniczają się do organizowania kontroli i nadzorowania czynności pracowników podległej sobie komórki, lecz polegają na wykonywaniu pracy na równi z nimi (por. wyrok SN z 13 stycznia 2005 r., II PK 114/04, OSNP 2005/16/245).
Niezależnie od regulacji wewnątrzzakładowych dla uznania pracownika za członka kadry kierowniczej istotna jest także treść jego faktycznych obowiązków (z uzasadnienia wyroku SN z 8 czerwca 2004 r., III PK 22/04, OSNP 2005/5 /65). Na to, iż pracownik faktycznie sprawuje funkcję kierownika wskazuje m.in. sprawowanie funkcji przełożonego wobec innych pracowników, organizowanie i nadzorowanie ich pracy, w tym ustalanie ich czasu pracy, udzielanie im zwolnień od pracy, podejmowanie decyzji w sprawie zatrudniania nowych pracowników.
Prawo do nadgodzin
Niekwestionowany jest pogląd, że pracownik zatrudniony na stanowisku kierowniczym decyduje częściowo o sposobie wykorzystania swojego czasu pracy, jednak organizowanie tego czasu należy do pracodawcy. Pracownik, który zajmuje stanowisko kierownicze, musi liczyć się z tym, że będzie musiał sporadycznie wykonywać pracę ponad ustawowe normy czasu pracy, jednakże pracodawca nie jest uprawniony do stałego obarczania go pracą w ponadnormatywnym wymiarze.
Ważne!
Fakt pracy w godzinach nadliczbowych musi zostać udowodniony przed sądem pracy przez pracownika, który dochodzi swoich roszczeń
W orzecznictwie niejednokrotnie akcentowana była wyjątkowość i sporadyczność pracy w godzinach nadliczbowych. Praca osób zatrudnionych na kierowniczych stanowiskach w godzinach nadliczbowych dopuszczalna jest w razie konieczności (wyrok SN z 5 lutego 1976 r., I PRN 58/75, OSNC 1976/10/223). Stałe świadczenie pracy w przedłużonym czasie pracy nie należy do obowiązków żadnego pracownika, również zatrudnionego na stanowisku kierowniczym. Jeżeli z przyczyn organizacyjnych nie jest możliwe takie zorganizowania pracy, aby nie zachodziła potrzeba stałego zatrudniania pracowników poza ustawowym czasem pracy, to pracownikowi zajmującemu kierownicze lub inne samodzielne stanowisko pracy należy się wynagrodzenie za godziny nadliczbowe.
Praca w niedzielę i święto
Osoby kierujące wyodrębnionymi komórkami organizacyjnymi mają prawo do wynagrodzenia i dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, jeżeli praca ta była świadczona w niedzielę lub święto i nie otrzymali w zamian czasu wolnego.
Powyższe oznacza, że jeżeli pracownicy wykonywali pracę w niedzielę lub święto, to tak jak pozostali pracownicy zachowują prawo do dnia wolnego, a jeżeli go nie otrzymają - do pieniężnej rekompensaty. Regulację tę stosuje się do kierowników wyodrębnionych, czyli oddzielnych komórek organizacyjnych u danego pracodawcy (np. działów, sekcji czy wydziałów). Nie ma ona zastosowania do pracowników zarządzających.
Z ORZECZNICTWA SĄDU NAJWYŻSZEGO
  • Pozbawienie prawa do oddzielnego wynagrodzenia z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych), dotyczy tylko wyjątkowych sytuacji i tylko pracowników zajmujących określone stanowiska związane z zarządem zakładem pracy lub jego wyodrębnionej części (wyrok SN z 20 września 2005 r., II PK 56/05, OSNP 2006/13-14/213).
  • O zakresie obowiązków pracownika decyduje nie tylko rodzaj wykonywanej pracy, ale również rozmiar wynikających z niej czynności, które powinny być tak określone, aby ich wykonanie w normalnym czasie pracy było obiektywnie możliwe (wyrok SN z 27 czerwca 1977 r., I PRN 86/77, LEX nr 14397).
  • Kierownik jednostki organizacyjnej zobowiązany do prowadzenia dokumentacji dotyczącej czasu pracy własnego i podległych mu pracowników nie może dochodzić wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych i wywodzić korzystnych dla siebie skutków prawnych, powołując się na brak takiej dokumentacji (wyrok SN z 16 listopada 2000 r., I PKN 80/2000, OSNP 2002/11/264).
Tomasz Tatomir
Anna Krakowiak
Kancelaria Prawna Chałas i Wspólnicy, oddział we Wrocławiu
Podstawa prawna
■ Art. 128, 1514 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).