Urlop bezpłatny jest szczególnym rodzajem zwolnienia pracownika od świadczenia pracy. Chcąc z niego skorzystać, trzeba uzyskać zgodę pracodawcy. Niekiedy jednak pracodawca jest zobowiązany udzielić pracownikowi takiego urlopu.

Czy pracodawca może przymusić do urlopu
Jestem zatrudniony w firmie budowlano-remontowej. Jeden ze zleceniodawców wycofał zamówienie na budowę, które miało być realizowane pod koniec czerwca. Pracodawca zamierza w związku z tym udzielić mi i kilku innym pracownikom w lipcu urlopu bezpłatnego. Zasadą jest bowiem, że urlopy wypoczynkowe wykorzystujemy w okresie zimowym. Pracodawca już nie pierwszy raz zamierza tak postąpić. Czy jest to prawidłowe?
Nie Przepisy kodeksu pracy wymagają do udzielenia urlopu bezpłatnego pisemnego wniosku pracownika. Oznacza to, że urlop tego rodzaju jest uprawnieniem, z którego pracownik może korzystać tylko z własnej woli. To z kolei wynika z faktu, że urlop bezpłatny wiąże się z różnymi, i to także ujemnymi konsekwencjami dla pracownika. Dlatego też kodeks pracy nie przewiduje możliwości udzielenia bezpłatnego urlopu z inicjatywy pracodawcy, w celu rozwiązania przejściowych problemów w swojej firmie.
Przypadki przymusowego wysyłania pracowników na urlopy bezpłatne z uwagi na trudną sytuację w firmie, należy traktować więc jako naruszenie przepisów o urlopach pracowniczych, za które grożą pracodawcy określone konsekwencje. Innymi słowy, urlop bezpłatny w każdym przypadku powinien poprzedzać wniosek pracownika, a udzielanie go z inicjatywy pracodawcy i bez takiego wniosku jest niezgodne z prawem.
Podstawa prawna
■ Art. 174 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Czy wniosek o urlop może być wiążący
Mamy obecnie problemy kadrowe w firmie, spowodowane odejściem dwóch pracowników z działu projektów i analiz. Wysłaliśmy na szkolenie innego pracownika, ale okazało się, że został on powołany na dwumiesięczne ćwiczenia wojskowe. Sytuacja ta spowoduje opóźnienie w realizacji projektów. Czy trzeba udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego na ten czas?
Tak Generalnie wniosek o urlop bezpłatny nie jest dla pracodawcy wiążący i decyzja o jego udzieleniu ma charakter uznaniowy. Jednak w niektórych sytuacjach udzielenie takiego urlopu jest obowiązkiem pracodawcy. Powinność taka wynika zarówno z przepisów kodeksu pracy dotyczących pracowników młodocianych, jak i z licznych przepisów szczególnych dotyczących, m.in. pracowników powołanych do odbycia ćwiczeń wojskowych. W sytuacji gdy pracownik okaże się wezwaniem na ćwiczenia wojskowe, pracodawca jest zobligowany zwolnić go od pracy, udzielając urlopu bezpłatnego na okres trwania tych ćwiczeń. Urlopu nie trzeba udzielać tylko na ćwiczenia trwające do dwudziestu czterech godzin, które odbywane są w czasie lub w dniu wolnym od pracy. Warto wiedzieć, że w czasie tego urlopu pracownik zachowuje wszystkie uprawnienia wynikające ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia.
Podstawa prawna
■ Art. 124 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 241, poz. 2416 z późn. zm.).
Czy urlop bezpłatny skraca wypoczynkowy
Jeden z zatrudnionych pracowników korzystał z urlopu bezpłatnego w okresie od pierwszego marca do końca maja 2007 r. Pracownik ma do wykorzystania kilka dni urlopu wypoczynkowego. Czy należy obniżyć pulę urlopu wypoczynkowego w związku z korzystaniem z urlopu bezpłatnego?
Tak Uprawnienia urlopowe pracownika po okresie niewykonywania pracy zależą od tego, czy przed tym okresem nabył on prawo do urlopu czy też nie. W sytuacji gdy okres takiej nieobecności przypada po nabyciu przez pracownika prawa do urlopu w danym roku kalendarzowym, wymiar urlopu pracownika powracającego do pracy w ciągu tego samego roku kalendarzowego ulega proporcjonalnemu obniżeniu, chyba że przed rozpoczęciem tego okresu wykorzystał on urlop w przysługującym mu lub w wyższym wymiarze. Biorąc pod uwagę długość urlopu bezpłatnego w omawianym przypadku będzie on miał wpływ na uprawnienia urlopowe pracowników. Jest tak, bowiem wówczas, gdy urlop bezpłatny wynosi co najmniej jeden miesiąc. Okres niewykonywania pracy przypada po nabyciu prawa do urlopu wypoczynkowego za dany rok, tak więc pula przysługującego pracownikowi urlopu ulegnie proporcjonalnemu obniżeniu o 3/12 z 26 albo 20 dni.
Podstawa prawna
■ Art. 1552 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Czy zawsze można odwołać z urlopu bezpłatnego
Jeden z moich pracowników przebywa aktualnie na półrocznym urlopie bezpłatnym. W trakcie jego urlopu uległ wypadkowi pracownik, który przejął na ten czas jego obowiązki. Prawdopodobnie niezdolność do pracy potrwa kilka miesięcy. Czy mogę odwołać pracownika z urlopu bezpłatnego, mimo że nie zastrzegliśmy takiej możliwości przy udzielaniu tego urlopu?
Nie Końcową datę urlopu bezpłatnego pracownik i pracodawca powinni uzgodnić w momencie udzielania zwolnienia. Kodeks pracy nie limituje długości tego urlopu, toteż od potrzeb pracownika i zgody pracodawcy zależeć będzie, jak długo będzie trwało zwolnienia od świadczenia pracy. Kodeks pracy dopuszcza jednak możliwość odwołania pracownika z urlopu bezpłatnego, ale pod warunkiem że urlop został udzielony na okres dłuższy niż trzy miesiące, przy udzielaniu urlopu strony zastrzegły dopuszczalność takiego odwołania oraz gdy zaistniały ważne przyczyny. W opisanej sytuacji spełnione zostały dwie przesłanki umożliwiające odwołanie pracownika z urlopu. Zabrakło jednak trzeciej - strony nie zastrzegły dopuszczalności wcześniejszego zakończenia urlopu. W analizowanej sytuacji odwołanie z urlopu będzie możliwe tylko za zgodą pracownika. Nie ma przeszkód, aby w czasie trwania urlopu bezpłatnego strony uzgodniły jego wcześniejsze zakończenie.
Podstawa prawna
■ Art. 174 par. 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Czy udzielenie urlopu jest obowiązkowe
Pracownik podjął studia zaoczne z własnej inicjatywy. W lipcu tego roku zamierza bronić pracy magisterskiej i w związku z tym zwrócił się z wnioskiem o udzielenie tygodniowego urlopu bezpłatnego. Czy muszę uwzględnić jego wniosek?
Nie Uprawnienia pracownika kształcącego się w trakcie zatrudnienia zależą od tego, czy nauka została podjęta na podstawie skierowania zakładu pracy czy też z własnej inicjatywy. W tej pierwszej sytuacji pracownikowi przysługuje urlop szkoleniowy i zwolnienie z części dnia pracy z zachowaniem wynagrodzenia obliczonego według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy. Uprawnienia te nie przysługują natomiast pracownikowi, który podejmuje naukę z własnej inicjatywy. Jednakże osobie uczącej się bez skierowania, może być udzielony bezpłatny urlop i zwolnienie z części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia, w wymiarze ustalonym na zasadzie porozumienia pomiędzy stronami stosunku pracy. Pracodawca nie jest jednak zobligowany wnioskiem pracownika dokształcającego się z własnej inicjatywy, gdyż urlop bezpłatny udzielany w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych ma charakter fakultatywny.
Podstawa prawna
■ Par. 5 rozporządzenia ministra edukacji narodowej oraz ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U. nr 103, poz. 472 z późn. zm.).
Czy można wypowiedzieć umowę na urlopie
W naszej firmie planowane są zwolnienia grupowe. Mają one dotyczyć również dwóch pracowników przebywających na półrocznych urlopach bezpłatnych. Czy można im wypowiedzieć umowę o pracę i czy trzeba wypłacić odprawy pieniężne z tytułu zwolnień grupowych?
Tak Pracownik na urlopie bezpłatnym ponosi szereg ujemnych konsekwencji, ale nie oznacza to, że jest on całkowicie pozbawiony ochrony. Przede wszystkim w czasie urlopu bezpłatnego pracownik korzysta z ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Wyjątek od powyższej zasady stanowi ogłoszenie upadłości lub likwidacja pracodawcy. Ograniczenie ochrony pracownika przebywającego na urlopie bezpłatnym wynika także z ustawy o zwolnieniach grupowych, przy założeniu, że pracodawca podlega jej przepisom (tj. zatrudnia co najmniej 20 pracowników). W przypadku zwolnień grupowych znaczenie ma jednak długość udzielonego urlopu. Wypowiedzenie definitywne nie jest bowiem możliwe w czasie urlopu trwającego krócej niż trzy miesiące. Natomiast wypowiedzenie zmieniające jest dopuszczalne niezależnie od czasu trwania urlopu bezpłatnego.
W analizowanej sytuacji pracodawca może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikom, gdyż korzystają oni z dłuższych (półrocznych) urlopów bezpłatnych. Fakt korzystania z urlopu bezpłatnego nie pozbawia natomiast pracowników odprawy pieniężnej w razie zwolnienia z przyczyn ich nie dotyczących.
Podstawa prawna
■ Art. 41 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
■ Art. 5 ust. 3 i 4 i art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.).
DANUTA KLUCZ