Wymiar czasu pracy obowiązujący pracownika ustalany jest przy podpisywaniu umowy o pracę. Różne okoliczności, które mają miejsce już w trakcie zatrudnienia, mogą spowodować jednak jego zmniejszenie.

Czy można zmniejszyć wymiar etatu
Od dwóch lat pracuję na pełnym etacie. Teraz ze względów rodzinnych chciałbym zmniejszyć swoje obciążenie pracą. Czy mogę wystąpić do pracodawcy o zatrudnienie na pół etatu?
Tak Pracownik może złożyć wniosek do pracodawcy o zmniejszenie wymiaru swojego czasu pracy, a pracodawca - zgodnie z art. 292 par. 2 kodeksu pracy - powinien go w miarę swoich możliwości uwzględnić. Użyte w cytowanym przepisie określenie w miarę możliwości nie oznacza jednak całkowicie uznaniowego charakteru powinności pracodawcy. Możliwości te podlegają bowiem ocenie sądu, przy czym dowód ich braku spoczywa na pracodawcy (por. Kodeks pracy. Komentarz pod red. prof. Wojciecha Muszalskiego, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2005 r.). Oznacza to, że wprawdzie pracodawca nie musi uwzględnić wniosku pracownika (nie ma takiego bezwzględnego obowiązku), ale powinien liczyć się z tym, że w razie sporu sąd pracy sprawdzi czy odmowa zmniejszenia wymiaru etatu pracownika była uzasadniona. Przepisy zobowiązują zresztą pracodawców, aby informowali pracowników w sposób przyjęty w danej firmie o możliwości zatrudnienia w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy. Warto też pamiętać, że z chwilą przejścia z całego etatu na przykład na pół etatu zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy ulegnie nie tylko wynagrodzenie pracownika, ale też wymiar przysługującego mu urlopu wypoczynkowego.
Podstawa prawna
■ Art. 292 i art. 942 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Czy trzeba pracować na pełnym etacie
Jestem na urlopie wychowawczym. Chciałabym wrócić do pracy, ale tylko na część etatu. Czy pracodawca może nie zgodzić się, abym pracowała przez pewien czas krócej?
Nie Osoby uprawnione do urlopu wychowawczego w okresie, kiedy mogłyby z takiego urlopu korzystać, mogą wystąpić z wnioskiem do pracodawcy o obniżenie wymiaru ich czasu pracy. Wniosek pracownika o obniżenie wymiaru czasu pracy jest dla pracodawcy wiążący. Oznacza to, że nie może on odmówić pracownikowi pracy w krótszym wymiarze czasu pracy. Gdyby tak jednak się stało i pracodawca nie zgodził się uwzględnić wniosku pracownika, ten może wystąpić do sądu pracy z powództwem o zobowiązanie pracodawcy do obniżenia wymiaru czasu pracy. Jeśli sąd uwzględni powództwo, wyrok zobowiązujący pracodawcę do uwzględnienia wniosku pracownika podlega egzekucji. Organem egzekucyjnym jest sąd, w którego okręgu pracodawca ma wykonać zlecone mu w wyroku działanie. Chodzi tu oczywiście o obniżenie wymiaru czasu pracy pracownika. Warto pamiętać, że z uprawnienia do obniżenia wymiaru czasu pracy może skorzystać zarówno matka jak i ojciec dziecka. Z tym że jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie są zatrudnieni, z uprawnienia tego może korzystać tylko jedno z nich (art. 1891 k.p.).
Podstawa prawna
■ Art. 1867 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Czy można dowolnie zmniejszyć czas pracy
Po urlopie macierzyńskim nie poszłam na urlop wychowawczy, ale wróciłam do pracy. Wiem, że zamiast urlopu mogę skorzystać z możliwości obniżenia wymiaru mojego czasu pracy. Czy tylko ode mnie zależy, na jakiej części etatu będę pracować?
Nie Rzeczywiście, osoba mająca prawo do urlopu wychowawczego zamiast pójść na urlop może wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o obniżenie wymiaru jej czasu pracy. We wniosku powinna określić, na jakiej części etatu chce pracować. Trzeba jednak pamiętać, że zgodnie z art. 1867 k.p. nowy wymiar czasu pracy pracownika nie może być niższy niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy obowiązującego na stanowisku zajmowanym przez tego pracownika. Tak więc jeśli pracownik wystąpił o obniżenie wymiaru swego czasu pracy na przykład do 1/4 etatu, pracodawca zobowiązany jest do uwzględnienia wniosku jedynie w zakresie połowy wymiaru czasu pracy. Innymi słowy, musi zgodzić się jedynie na obniżenie wymiaru czasu pracy do połowy etatu. Zdaniem sędziego Andrzeja Marka (Służba Pracownicza nr 11 z 2004 r.) nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby pracodawca - choć nie ma takiego obowiązku - wyraził zgodę na obniżenie pracownikowi wymiaru czasu pracy do wymiaru niższego niż połowa (np. 1/3 lub 1/4 etatu). To jednak zależy tylko od jego dobrej woli.
Podstawa prawna
■ Art. 1867 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Czy można ponownie złożyć wniosek o skrócenie czasu pracy
W zeszłym roku przez sześć miesięcy - zamiast wziąć urlop wychowawczy - byłam zatrudniona na pół etatu. Później mogłam pracować w pełnym wymiarze czasu pracy, bo moim dzieckiem opiekowała się moja mama. Teraz jednak jest bardzo chora i ja choć w części muszę włączyć się do opieki nad córką. Czy mogę ponownie skorzystać z obniżonego czasu pracy?
Tak Przepisy nie wskazują bowiem, aby wniosek o obniżenie czasu pracy pracownik mógł złożyć tylko raz. Ograniczeniem jest tylko wymóg, aby obniżenie czasu pracy miało miejsce w okresie, w którym pracownik uprawniony jest do korzystania z urlopu wychowawczego. Co więcej, składając kolejne wnioski, pracownik ma prawo wskazywać różne wymiary czasu pracy (nie niższe jednak niż pół etatu). Przepisu nie określa też forma, w jakiej taki wniosek powinien zostać złożony. Ważny jest więc także wniosek zgłoszony przez pracownika ustnie. Choć wydaje się, że obu stronom stosunku pracy powinno zależeć, aby dane zdarzenie odpowiednio udokumentować. Zachowanie formy pisemnej jest potrzebne chociażby w celach dowodowych w razie ewentualnego sporu pracownika z pracodawcą.
Podstawa prawna
■ Art. 1867 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Czy można skrócić tydzień pracy
Chce zapisać się na studia zaoczne, jednak zajęcia odbywają się także w piątki. Chciałam, aby pracodawca zwalniał mnie na wykłady, ale nie wyraził na to zgody. Jak mnie poinformował, nie jest zainteresowany, abym podnosiła swoje kwalifikacje. Słyszałam, że pracownik może pracować tylko przez cztery dni w tygodniu. Czy to prawda?
Tak Pracownik może wystąpić z pisemnym wnioskiem o pracę w systemie skróconego tygodnia pracy. Właśnie w tym systemie dopuszczalne jest bowiem wykonywanie pracy przez pracownika przez mniej niż pięć dni w tygodniu. Wniosek powinien wskazywać dni tygodnia, w których pracownik chce wykonywać pracę, a także proponowany dobowy i tygodniowy wymiar czasu pracy oraz okres rozliczeniowy. Trzeba jednak pamiętać, że zastosowanie tego systemu nie spowoduje obniżenia wymiaru czasu pracownika. Po prostu obowiązujący wymiar czasu pracownika zostanie podzielony nie na pięć, ale na cztery dni w tygodniu. Zatem we wskazane dni pracownik będzie musiał pracować dłużej np. nie przez osiem, ale przez dziesięć godzin. Pracodawca nie musi jednak zgodzić się na propozycje pracownika. Co więcej, tak jak pracownik, który składając wniosek nie musi go uzasadniać, choć jeśli zależy mu na zgodzie pracodawcy, powinien to zrobić, tak i pracodawca, który nie będzie chciał się przychylić do wniosku pracownika, nie musi tłumaczyć swojej decyzji.
Podstawa prawna
■ Art. 143 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Czy można pracować tylko przez siedem godzin dziennie
Staram się o pracę, nie chciałabym jednak podejmować jej w pełnym wymiarze. Wolałabym pracować krócej: codziennie, ale tylko po siedem godzin. Czy jest to możliwe? A co, jeśli pracodawca najpierw zaproponuje mi umowę na okres próbny, czy na tej umowie też mogę pracować tylko na części etatu?
Tak Przepisy prawa pracy dają stronom stosunku pracy zupełną swobodę w wyborze wymiaru czasu pracy, w jakim praca ma być wykonywana. To, czy pracownik będzie pracował na całym etacie czy tylko na jego części, zależy tylko i wyłącznie od umowy między pracodawca a pracownikiem. Zależy to więc od ich woli i poczynionych uzgodnień. Przepisy nie ograniczają też (poza małymi wyjątkami, które jednak w tym przypadku nie mają zastosowania) swobody stron co do wyboru rodzaju umowy, jaka ma je wiązać. Możliwe jest więc zatem zatrudnienie pracownika np. na 1/3, 1/4, ale i na 1/8 czy 4/5 etatu. Zupełnie bez znaczenia jest też to, na podstawie jakiej umowy pracownik jest zatrudniony, a więc czy jest to umowa o pracę na czas nieokreślony, na okres próbny czy na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy. Warto też pamiętać, że zawarcie z pracownikiem umowy o pracę przewidującej zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy nie może powodować ustalenia jego warunków pracy i płacy w sposób mniej korzystny w stosunku do pracowników wykonujących taką samą lub podobną pracę w pełnym wymiarze czasu pracy. Oczywiście z uwzględnieniem proporcjonalności wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą, do wymiaru czasu pracy pracownika.
Podstawa prawna
■ Art. 25, art. 292 par. 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Czy można pracować tylko przez weekendy
Chciałabym wystąpić do pracodawcy o zgodę na pracę w systemie weekendowym, tzn. w piątki, soboty i niedzielę. Czy oznacza to obniżenie mojego czasu pracy, a tym samym obniżenie mojego wynagrodzenia?
Tak Wykonywanie pracy w piątki, soboty, niedziele i święta to tzw. weekendowy system czasu pracy. System ten, podobnie jak system skróconego tygodnia pracy, może być stosowany wyłącznie na pisemny wniosek pracownika. Ale decyzja w tej sprawie należy do pracodawcy, który nie musi zgodzić się na taki rozkład czasu pracy pracownika. Zasady pracy weekendowej określają przepisy kodeksu pracy. Wskazują one, że dniami pracy w tym systemie mogą być: piątek, sobota, niedziela i święto. Określają też maksymalny dobowy wymiar czasu pracy (do 12 godzin) oraz maksymalny okres rozliczeniowy czasu pracy (do 1 miesiąca). Jak z tego wynika, w systemie tym tygodniowy wymiar czasu pracy jest niższy niż 40 godzin. Oznacza to, że pracownik zatrudniony w tym systemie wykonuje pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy. Jeśli pracownik wcześniej pracował na pełnym etacie, jego wynagrodzenie powinno więc zostać proporcjonalnie zmniejszone.
Podstawa prawna
■ Art. 144 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Czy zamiast korzystać z przerw można pracować krócej
Jestem matką bliźniaczek. Niedługo wracam do pracy, chciałabym wychodzić z pracy wcześniej. Czy jest to możliwe? Dodam, że zależy mi na tym, bo karmię dzieci piersią.
Tak Pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy, a karmiąca piersią więcej niż jedno dziecko do dwóch przerw, po 45 minut każda. Przerwy te wliczane są do czasu pracy i mogą być na wniosek pracownicy udzielane łącznie. Zatem matka karmiąca więcej niż jedno dziecko zatrudniona na pełnym etacie, w podstawowym systemie czasu pracy, czyli pracująca 8 godzin dziennie, może wyjść z pracy wcześniej o 1,5 godziny. Uprawnienie to przysługuje przez cały czas karmienia dzieci piersią. Nie oznacza jednak obniżenia wymiaru czasu pracy pracownicy, lecz tylko czasowe skrócenie jej dnia pracy.
Podstawa prawna
■ Art. 1871 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Małgorzata Jankowska