Pracodawca musi wyznaczyć pracownikom płatne przerwy w pracy, które mają charakter obowiązkowy. W przepisach zakładowych może z korzyścią dla pracowników wydłużyć ich czas albo wprowadzić przerwy dodatkowe.

Czy niepełnosprawnemu przysługuje dodatkowa przerwa
Zatrudniam pracownika niepełnosprawnego w wymiarze 3/4 etatu. Jego dobowy wymiar czasu pracy wynosi sześć godzin. Ma on orzeczony lekki stopień niepełnosprawności. Czy należy mu udzielić dwóch przerw w pracy?
Tak Osoba niepełnosprawna ma dodatkowe przywileje w zakresie zatrudniania i warunków pracy. Jednym z takich szczególnych uprawnień jest prawo do dodatkowej przerwy w pracy wynoszącej 15 minut. Przysługuje ona niepełnosprawnemu pracownikowi w konkretnym celu, a mianowicie na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Prawo do przerwy nabywa pracownik z dniem uprawomocnienia się orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, przy czym sam stopień, jaki orzeczono wobec niego (znaczny, umiarkowany czy lekki), nie ma tu znaczenia. Jest to bowiem uprawnienie, które przysługuje niezależnie od stopnia niepełnosprawności.
Korzystanie z dodatkowej przerwy nie wyłącza prawa do przerwy przysługującej na podstawie kodeksu pracy, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej sześć godzin. Dlatego też w opisanej sytuacji pracownik uprawniony jest także do przerwy kodeksowej, która musi trwać co najmniej 15 minut. Za czas obu przerw pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Podstawa prawna
■ Art. 134 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
■ Art. 17 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776 z późn. zm.).
Czy można wprowadzić niepłatną przerwę dwugodzinną
W naszej spółce obowiązują dwie przerwy. Pierwsza śniadaniowa w godzinach przedpołudniowych i druga godzinna w porze obiadowej. Z uwagi na organizację pracy, chcielibyśmy wydłużyć przerwę obiadową do dwóch godzin i ustalić późniejszą godzinę zakończenia pracy. Czy taki zapis w regulaminie pracy byłby prawidłowy?
Nie Dłuższa przerwa, zwana potocznie obiadową, ma charakter fakultatywny, co oznacza, że nie przysługuje ona z mocy prawa, lecz wówczas, gdy przepisy zakładowe lub umowne tak stanowią. Przerwę tego typu, zgodnie z dyspozycją zawartą w kodeksie pracy, wprowadza się w celu spożycia posiłku przez pracownika lub załatwienia przez niego spraw osobistych. Przerwa taka nie jest wliczana do czasu pracy i może być ustalona w wymiarze nieprzekraczającym 60 minut. Fakultatywny charakter tej przerwy dotyczy decyzji, czy ma ona obowiązywać u danego pracodawcy czy też nie. Natomiast sposób jej ustalania poddany jest już wyraźnej regulacji kodeksowej.
Pracodawca może ustalić przerwę w granicach nieprzekraczających jednej godziny. Ograniczenie to wynika z tego, że przerwa taka przesuwa godziny zakończenia pracy i w odczuciu pracowników niekoniecznie musi być rozwiązaniem korzystnym. Poza tym ograniczenie przerwy obiadowej maksymalną długością znajduje uzasadnienie na tle porównania jej z przerwą występującą w przerywanym czasie pracy. Są to dwa odmienne zagadnienia, a to oznacza, że przerwa obiadowa nie stanowi alternatywy dla stosowania systemu przerywanego czasu pracy, w którym za czas przerwy trwającej nie dłużej niż pięć godzin przysługuje pracownikowi wynagrodzenie w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju.
Podstawa prawna
■ Art. 141 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Czy wpisać przerwę do regulaminu
W naszej firmie przyjęło się zwyczajowo, że rano pracownicy mają przerwę na śniadanie, a w godzinach południowych półgodzinną przerwę na drugi posiłek. W obowiązującym regulaminie pracy ta druga przerwa nie jest uregulowana. Czy trzeba ją wprowadzić do regulaminu?
Tak Przerwa na drugi posiłek stanowi bez wątpienia przerwę fakultatywną, która w opisanej sytuacji wynika ze zwyczaju i nie znajduje formalnego wyrazu w obowiązujących przepisach zakładowych. Kodeks pracy określa tymczasem procedurę wprowadzania tego rodzaju przerw w pracy. Przerwę obiadową wprowadza się bowiem w drodze regulacji zakładowych, tj. układowych lub regulaminowych. W przypadku gdy pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie ma obowiązku wydania regulaminu pracy (tj. zatrudnia mniej niż 20 pracowników), uprawnienie takie może wprowadzić do umowy o pracę. Regulacje zakładowe powinny także określać zasady korzystania z dodatkowej przerwy. Można w nich ustalić, że pracownik będzie korzystał łącznie z obu przerw - kodeksowej (15-minutowej, przewidzianej w art. 134 k.p.) i dodatkowej albo odrębnie w różnym czasie, np. z 15-minutowej w godzinach przedpołudniowych, a dłuższej przerwy w porze obiadowej.
Zatem podsumowując, pracodawca powinien usankcjonować zwyczajowe prawo pracowników do dodatkowej przerwy w pracy, dokonując stosownego zapisu w regulaminie pracy, w trybie i na zasadach ustalonych w kodeksie pracy.
Podstawa prawna
■ Art. 141 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21 poz. 94 z późn. zm.).
Czy można wyznaczyć dłuższą przerwę
Na czerwiec planowane są zmiany organizacyjne, które spowodują konieczność modyfikacji niektórych zapisów regulaminu pracy. Chcielibyśmy między innymi ustalić nowe zasady korzystania z przerwy śniadaniowej. Przysługiwałaby ona w nieco dłuższym wymiarze - wynoszącym 20 minut i byłaby udzielana nie wszystkim pracownikom jednocześnie, lecz poszczególnym ich działom. Czy takie zmiany są dopuszczalne?
Tak Na wstępie należy przypomnieć, że przerwa uregulowana w kodeksie pracy ma charakter obowiązkowy, a tym samym nie uszczupla zarobków pracownika, nie rodzi obowiązku jej odpracowania i wliczana jest do czasu pracy. Ma ona również charakter powszechny w tym znaczeniu, że przysługuje każdemu pracownikowi, którego dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej sześć godzin. Jej wymiar wynoszący 15 minut jest wiążący dla pracodawcy tylko w tym zakresie, że nie może ona być krótsza od wymiaru kodeksowego. Przepisy wyznaczają bowiem minimalny czas przerwy, zezwalając wprost na ustalenie innego jej wymiaru. Przerwa ta może być wyznaczona w dowolnych godzinach pracy, z uwzględnieniem organizacji pracy. Jeżeli istnieje taka możliwość, z przerwy mogą korzystać w jednym czasie wszyscy pracownicy. Gdy z uwagi na zapewnienie ciągłości pracy lub z innych powodów nie jest to możliwe, korzystanie z przerwy odbywa się w różnym czasie przez poszczególnych pracowników (np. przerwy wyznaczane są dla poszczególnych działów). Konkretna długość przerwy oraz zasady korzystania z niej mogą wynikać z przepisów wewnątrzzakładowych, a jeżeli takie nie obowiązują u pracodawcy, mogą zostać podane do wiadomości pracowników w sposób zwyczajowo u niego przyjęty.
Podstawa prawna
■ Art. 134 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j.Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Czy przerwy na karmienie są obowiązkowe
Pracownica po powrocie z urlopu macierzyńskiego zwróciła się z wnioskiem o udzielenie jej przerw na karmienie dziecka piersią. Z uwagi na to, że mieszka ona w miejscowości oddalonej o kilkanaście kilometrów od miejsca pracy, zwróciła się o jedną przerwę godzinną. Czy muszę uwzględnić jej wniosek?
Tak Jednym ze szczególnych uprawnień, przysługujących pracownicy po urodzeniu dziecka, jest przyznanie jej prawa korzystania w ciągu godzin pracy z przerw przeznaczonych na karmienie. Przerwy te są wliczane do czasu pracy i wynagradzane tak, jakby kobieta w tym czasie pracowała. Pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy, a pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko korzysta z dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda. Warto zapamiętać, że pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż cztery godziny dziennie przerwy na karmienie nie przysługują. Jeżeli czas pracy pracownicy nie przekracza sześciu godzin dziennie, przysługuje jej jedna przerwa na karmienie.
Przerwy na karmienie mogą być na wniosek pracownicy udzielane łącznie, dlatego jeżeli pracownica zwróci się z wnioskiem o skorzystanie z jednej połączonej przerwy, pracodawca powinien go uwzględnić. Powyższe uprawnienie przysługuje pracownicy karmiącej, a to oznacza, że może ona korzystać z przerw tak długo, jak karmi piersią dziecko. Gdyby pracodawca miał wątpliwości, czy nie jest nadużywane prawo do przerw, pracownica powinna przedłożyć mu zaświadczenie lekarskie potwierdzające fakt karmienia piersią.
Podstawa prawna
■ Art. 187 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Czy młodociany ma dodatkowe uprawnienia
Mój pracodawca udziela pracownikom jednej przerwy na śniadanie, która wynosi 15 minut. Z uwagi, że zamierzamy zatrudnić pracowników młodocianych, zastanawiamy się, czy wobec nich należy stosować przerwy w takim wymiarze oraz czy są jeszcze inne dodatkowe przerwy? Jakim pracownikom przysługują jeszcze dodatkowe przerwy w pracy?
Tak Uprawnienie do przerw w pracy nie wynika tylko z przepisów o czasie pracy. Kodeks pracy wymienia je także wśród uprawnień związanych z ochroną rodzicielstwa oraz zatrudnianiem pracowników młodocianych. Poza tym prawo do przerw w pracy statuują przepisy odrębne. Podkreślić trzeba, że niezależnie od tego, jakie jest źródło omawianego uprawnienia, pracodawca ma obowiązek zagwarantować dodatkową przerwę, jeżeli ma ona charakter obowiązkowy, a pracownik spełnia warunki uprawniające do jej otrzymania. Przerwy te są wliczane do czasu pracy i za ich czas pracownicy zachowują prawo do wynagrodzenia.
Jeżeli pracodawca zamierza zatrudniać pracowników młodocianych, musi pamiętać, że gdy ich dobowy wymiar czasu pracy jest dłuższy niż 4,5 godziny, jest obowiązany zapewnić im przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, która wliczana jest do czasu pracy. Dodatkowa 15-minutowa przerwa przysługuje także pracownikom niepełnosprawnym. Do przerw mają także prawo matki karmiące dziecko piersią. Poza tym pracodawca jest zobligowany (jeśli nie obniży norm czasu pracy) wyznaczyć przerwy pracownikom wykonującym pracę w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia. Musi wprowadzić przerwy także dla pracowników wykonujących pracę monotonną lub w ustalonym z góry tempie oraz pracowników obsługujących komputery.
Podstawa prawna
■ Art. 145, 187 i 202 par. 31 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
■ Art. 17 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776 z późn. zm.).
■ Par. 4 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. nr 200, poz. 2047 z późn. zm.).
■ Par. 7 pkt 1 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. nr 148, poz. 973).
Danuta Klucz
Czy przerwa na karmienie wyklucza inne
Wróciłam do pracy po urlopie macierzyńskim. Z uwagi, że karmię dziecko piersią, korzystam z dwóch półgodzinnych przerw. Czy korzystanie z nich pozbawia mnie prawa do przysługującej pracownikom przerwy 15-minutowej?
Nie Przerwa 15-minutowa wliczana do czasu pracy przysługuje pracownikowi, którego dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin. Przerwa ta powinna być udzielana niezależnie od innych przerw w pracy, m.in. na karmienie dziecka piersią. Podkreślić trzeba, że pracodawca nie może pozbawić pracownicy korzystania z powyższych uprawnień. Jeśli bowiem naruszy przepisy o czasie pracy i uprawnieniach związanych z rodzicielstwem, popełnia wykroczenie i podlega karze grzywny.
Podstawa prawna
■ Art. 134, 187, 281 pkt 5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Monika Bugaj-Wojciechowska