Każdy podejmujący działalność zarobkową emeryt, rencista, pobierający zasiłek albo świadczenie przedemerytalne musi mieć świadomość tego, że dodatkowe przychody, np. z umowy o pracę, zlecenia, prowadzenia pozarolniczej działalności, mogą wpłynąć na wysokość otrzymywanego z ZUS świadczenia. Jeśli bowiem wymienione osoby zarobią więcej niż określone limity kwotowe, ZUS zmniejszy wypłacane im świadczenie albo je zawiesi. Warto zatem znać te kwoty i zasady zawieszania oraz zmniejszania świadczeń, aby dokonać kalkulacji, czy podjęcie pracy będzie opłacalne.

Kiedy ZUS zawiesi, a kiedy zmniejszy świadczenie przedemerytalne

Osoba otrzymująca świadczenie albo zasiłek przedemerytalny może już na początku roku rozliczeniowego, który trwa od 1 marca do końca lutego następnego roku kalendarzowego, obliczyć, czy osiągane przychody spowodują zawieszenie świadczenia, jego zmniejszenie, czy też nie będą miały wpływu na jego wysokość. Od początku roku rozliczeniowego znane są bowiem obowiązujące na cały rok dopuszczalna i graniczna kwoty przychodów. Należy pamiętać, że przychód jest rozliczany w skali roku, co oznacza, że wysokie zarobki osiągnięte nawet w bardzo krótkim czasie mogą spowodować zawieszenie prawa do świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego albo zmniejszenie ich wysokości w całym roku rozliczeniowym.

Rodzaje uwzględnianych przychodów

Na zawieszenie lub zmniejszenie świadczeń przedemerytalnych i zasiłków przedemerytalnych wpływa przychód osiągany z tytułu wykonywania działalności obowiązkowo podlegającej ubezpieczeniom społecznym oraz z tytułu służby. Za działalność tę uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo pozarolniczą działalność. Jaka działalność podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, wynika z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Rodzaje działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego wymieniliśmy na str. B2. Podkreślić trzeba, że dla ustalenia, czy osiągany przychód wpływa na zawieszenie, czy też zmniejszenie zasiłku albo świadczenia przedemerytalnego nie ma znaczenia to, czy świadczeniobiorca opłaca składki na ubezpieczenie społeczne, czy też jest z tego obowiązku zwolniony z uwagi na podleganie ubezpieczeniu społecznemu z innego tytułu. Konsekwencja zasady, że wszystkie przychody z tytułów wymienionych w ramce mogą mieć wpływ na zawieszenie albo zmniejszenie świadczeń (zasiłków) przedemerytalnych, jest następująca: przychody uzyskane z tytułów niewymienionych w ramce nie mają wpływu na wysokość zasiłków i świadczeń przedemerytalnych. Zatem przychody takie, jak np. darowizny, pożyczki, wygrane w grach losowych pozostają bez wpływu na wysokość świadczeń i zasiłków przedemerytalnych. Warto zapamiętać, że przy ustalaniu przychodu nie uwzględnia się kwot przychodu należnych z tytułu działalności wykonywanej przed dniem, od którego ustalono prawo do świadczenia. Osoba przeliczająca, czy osiąganie dodatkowych przychodów jest opłacalne, musi wiedzieć, że przychód wpływający na zawieszenie świadczeń lub zasiłków przedemerytalnych, czy też zmniejszenie ich wysokości, uwzględnia się w wysokości stanowiącej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Zatem na przykład w przypadku pracowników należy uwzględnić przychód w kwocie, od której odprowadzane są składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Pracownicy muszą pamiętać, że nie wszystkie przychody uzyskiwane ze stosunku pracy stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Warto zapamiętać, że gdy osoba uprawniona do zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego nie jest zobowiązana do opłacania składek, przychód przyjmuje się w takiej wysokości, w jakiej byłby ustalany, gdyby istniał obowiązek ich opłacenia.

Progi przychodu

Przewidziane są dwa progi przychodu, których przekroczenie przez osobę dorabiającą do świadczenia albo zasiłku przedemerytalnego powoduje zmniejszenie albo zawieszenie tego świadczenia. Są to: • dopuszczalna kwota przychodu, która stanowi 50 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji, ogłoszonego przez prezesa GUS dla celów emerytalnych, • graniczna kwota przychodu ustalana jako 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia wymienionego wyżej. Kwoty te nie zmieniają się przez cały rok rozliczeniowy, co ułatwia chcącym dorobić dokonanie odpowiednich obliczeń. Nie muszą oni, jak emeryci i renciści co kwartał dokonywać przeliczeń, ile mogą zarobić, aby nie doprowadzić do zawieszenia lub zmniejszenia świadczeń. W obecnym roku rozliczeniowym obowiązują kwoty takie jak w poprzednim, z uwagi na to, że nie została przeprowadzona waloryzacja. W roku rozliczeniowym, który rozpoczął się 1 marca 2007 r. i będzie trwał do końca lutego 2008 r., dopuszczalna miesięczna kwota przychodu wynosi 1190,20 zł, a graniczna miesięczna kwota przychodu 1666,20 zł.

Kiedy zawieszenie, a kiedy zmniejszenie

Gdy kwota przychodu z działalności podlegającej obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym nie jest wyższa niż graniczna kwota przychodu (obecnie 1666,20 zł) i jeżeli łączna kwota świadczenia (zasiłku) przedemerytalnego i przychodu nie przekracza dopuszczalnej kwoty przychodu (1190,20 zł), świadczenie (zasiłek) przedemerytalny przysługuje w pełnej wysokości. Osoby, którym ZUS zawiesi świadczenie lub zasiłek przedemerytalny ze względu na wysokość osiąganych przychodów, muszą pamiętać, że gdy zaprzestaną wykonywania dodatkowej działalności zarobkowej albo będą osiągały niższe przychody, ZUS zacznie znów wypłacać im świadczenie, bez weryfikacji dotychczasowych uprawnień. Jasną sytuację mają osoby, których wysokość świadczenia albo zasiłku przedemerytalnego (brutto) przekracza dopuszczaną kwotę przychodu (1190,20 zł). Ich świadczenie podlega zawieszeniu bez względu na kwotę uzyskiwanego przychodu. Również osoby na zasiłkach i świadczeniach przedemerytalnych, których kwota przychodu przekroczy tzw. graniczną kwotę przychodu, która obecnie wynosi 1666,20 zł, będą miały zawieszone świadczenie. Zawieszenie świadczenia (zasiłku) przedemerytalnego następuje od miesiąca, w którym została wydana decyzja albo od następnego miesiąca, jeżeli wcześniejsze wstrzymanie wypłaty nie było możliwe. Natomiast wznowienie wypłaty świadczenia przedemerytalnego lub zasiłku przedemerytalnego, które zostały zawieszone wskutek osiągania przychodu, następuje od miesiąca, w którym uprawniony zaprzestał osiągania przychodu lub osiąga go w niższej wysokości, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłosi wniosek. W przypadku gdy kwota miesięcznego przychodu osiąganego przez osobę uprawnioną do świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego jest niższa niż graniczna kwota przychodu, a łączna kwota świadczenia i przychodu przekracza dopuszczalną kwotę przychodu – świadczenie ulega zmniejszeniu. Zmniejszenie świadczenia następuje o kwotę tego przekroczenia pomniejszoną o obowiązkowe składki na ubezpieczenie społeczne należne od ubezpieczonego, ustalone od kwoty przekroczenia. Składki należne od ubezpieczonego ustala się w zależności od tego, z jakiego tytułu podlega on ubezpieczeniom. Na przykład ubezpieczony pracownik finansuje połowę składki na ubezpieczenie emerytalne (9,76 proc.), połowę składki na ubezpieczenie rentowe (6,5 proc.) i składkę na ubezpieczenie chorobowe (2,45 proc.). Niezależnie od wysokości ustalonej kwoty zmniejszenia, świadczenie przedemerytalne oraz zasiłek przedemerytalny nie mogą być niższe niż 355,77 zł. ZUS zmniejsza wysokość świadczenia albo zasiłku przedemerytalnego, począwszy od miesiąca, w którym osiągany jest przychód, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym została wydana decyzja albo od miesiąca przypadającego po wydaniu decyzji, jeżeli wcześniejsze wstrzymanie wypłaty nie było możliwe. Wypłata świadczenia w tak ustalonej zmniejszonej wysokości będzie trwała do czasu nadesłania przez dorabiającego zaświadczenia o zaprzestaniu osiągania przychodu bądź osiąganiu przychodu w innej wysokości. Ostateczne rozliczenie nastąpi po zakończeniu roku.

Rozliczenie roczne z ZUS

Osoby dorabiające do świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego muszą pamiętać, że ostateczne rozliczenie przychodu następuje po zakończeniu roku rozliczeniowego, obowiązującego od 1 marca do ostatniego dnia lutego następnego roku kalendarzowego. Wynik tego rozliczenia zależy od tego, jak wysoki przychód uzyskała osoba uprawniona w całym rozliczanym roku i w jakiej wysokości było wypłacane świadczenie lub zasiłek przedemerytalny. W wyniku rozliczenia rocznego ZUS ustala, czy świadczenie było wypłacane dorabiającemu we właściwej wysokości, czy na świadczeniobiorcy ciąży obowiązek zwrotu nienależnie pobranych kwot, czy też to ZUS musi zwrócić świadczeniobiorcy określoną kwotę. O ostatecznym wyniku rozliczenia decydują roczne kwoty przychodu – dopuszczalna i graniczna. Zatem niezależnie od obowiązku informowania ZUS na bieżąco o podjęciu działalności zarobkowej, dorabiający świadczeniobiorca musi po zakończeniu roku rozliczeniowego, do końca maja powiadomić ZUS o wysokości przychodu uzyskanego w roku rozliczeniowym. Dorabiający w roku rozliczeniowym trwającym od 1 marca 2006 r. do 28 lutego 2007 r. muszą złożyć zaświadczenie do końca maja 2007 r. Rozliczenie roczne osób dorabiających do świadczenia i zasiłku przedemerytalnego będzie przedmiotem osobnego artykułu.

PRZYKŁADY

• UMOWA O PRACĘ I PRZYCHÓD Z DZIAŁALNOŚCI

Otrzymujący świadczenie przedemerytalne pół roku temu zawarł umowę o pracę za 1,2 tys. zł miesięcznie. Od kwietnia planuje rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej. Ucieszył się, gdy się dowiedział, że od działalności nie będzie musiał opłacać składek na ubezpieczenia społeczne. Jednak mimo że nie będzie on podlegał z tytułu prowadzonej działalności ubezpieczeniom, przychód z tego tytułu będzie miał wpływ na wysokość jego świadczenia przedemerytalnego. Prowadzenie pozarolniczej działalności jest w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych wymienione jako działalność rodząca obowiązek ubezpieczeń i nie ma tu znaczenia fakt, czy składki będą opłacane, czy też nie.

• KORZYSTNA UMOWA O DZIEŁO

Osoba otrzymująca świadczenie przedemerytalne zawarła umowę o dzieło. Jest to jedyna umowa, na podstawie której dorabia osoba otrzymująca świadczenie przedemerytalne. Przychód osiągnięty z takiej umowy nie będzie miał wpływu na wysokość otrzymywanego świadczenia przedemerytalnego. Umowa o dzieło nie jest wymieniona w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych (w ramce na str. B2) jako rodząca obowiązek ubezpieczeń, jeżeli nie jest zawarta z własnym pracodawcą albo jeżeli w ramach takiej umowy nie wykonuje się pracy na rzecz własnego pracodawcy.

• NIEOSKŁADKOWANE PRZYCHODY PRACOWNIKA

Osoba otrzymująca zasiłek przedemerytalny jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Osoba ta w lipcu otrzymała z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych wynagrodzenie za tzw. wczasy pod gruszą. Przy ustalaniu przychodu za lipiec mającego wpływ na wysokość pobieranego zasiłku przedemerytalnego należy odjąć należność wypłaconą z zakładowego funduszu socjalnego. Należność ta nie stanowi bowiem podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, co wynika z rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. nr 161, poz. 1106 z późn. zm.).

• NISKI PRZYCHÓD – CAŁE ŚWIADCZENIE

Zleceniobiorca otrzymuje świadczenie przedemerytalne w kwocie 900 zł. Z umowy zlecenia przychód wynosi 250 zł. Z uwagi, że łączna kwota świadczenia przedemerytalnego i przychodu z umowy zlecenia (900 zł +250 zł = 1150 zł) nie przekracza dopuszczalnej kwoty przychodu, która wynosi 1190,20, świadczenie przedemerytalne będzie wypłacane przez ZUS w pełnej wysokości.

• ZAWIESZANIE WYSOKICH ŚWIADCZEŃ

Osoba otrzymująca świadczenie przedemerytalne w kwocie 1,3 tys. zł zastanawia się nad zawarciem umowy zlecenia. Jeśli w obecnym roku rozliczeniowym, który właśnie się zaczął 1 marca i będzie trwał do 29 lutego 2008 r., zawrze taką umowę nawet na bardzo małą kwotę, jej świadczenie zostanie zawieszone, gdyż jest wyższe niż dopuszczalna kwota przychodu (1190,20 zł).

• ZMNIEJSZENIE ŚWIADCZENIA PRZEDEMERYTALNEGO

Osoba otrzymująca świadczenie przedemerytalne w wysokości 1,1 tys. zł dostała propozycję zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na pół etatu za 864 zł. Z uwagi na to, że łączna kwota świadczenia i przychodu przekracza dopuszczalną kwotę przychodu (1190,20 zł), a przychód jest niższy niż graniczna kwota przychodu (1666,20 zł), świadczenie ulegnie zmniejszeniu. Kwotę zmniejszenia oblicza się w następujący sposób. Od łącznej kwoty świadczenia i przychodu należy odjąć dopuszczalną kwotę przychodu (1964 zł – 1190,20 zł = 773,80 zł), a następnie od obliczonej kwoty odjąć należne od tej kwoty od ubezpieczonego składki na ubezpieczenia społeczne (773,80 zł – 773,80 x 18,71 proc.= 773,80 – 144,78 = 629,02). Otrzymujący świadczenie przedemerytalne finansuje połowę składki na ubezpieczenie emerytalne (9,76 proc.), połowę składki na ubezpieczenie rentowe (6,5 proc.), całą składkę na ubezpieczenie chorobowe (2,45 proc.). Świadczenie zostanie zmniejszone o 629,02 zł. Dorabiający świadczeniobiorca otrzyma świadczenie przedemerytalne w wysokości 470,98 zł.

• OBOWIĄZKI INFORMACYJNE PRACODAWCY I PRACOWNIKA

Osoba otrzymująca zasiłek przedemerytalny została zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Pracodawca zawiadomił ZUS o zatrudnieniu pobierającego świadczenie przedemerytalne, ten nie wykonał jednak takiego obowiązku, mimo że był poinformowany przez pracodawcę, że powinien zawiadomić ZUS o osiąganiu przychodów i ich wysokości. Z uwagi na wysokość osiąganych zarobków, ZUS zmniejszył wypłacane jej świadczenie. Podkreślić trzeba, że przesłanie zaświadczenia przez pracodawcę nie zwalnia pracownika z obowiązku poinformowania oddziału ZUS wypłacającego świadczenie przedemerytalne o łącznej kwocie przychodów uzyskanych w roku rozliczeniowym.

• SKŁADKI ZALEŻĄ OD RODZAJU DZIAŁALNOŚCI

Otrzymujący świadczenie przedemerytalne w wysokości 1008,40 zł chce podpisać umowę zlecenia. Zastanawia się jednak, na jaką kwotę się zgodzić, aby ZUS nie zawiesił mu ani nie zmniejszył świadczenia. Chciałby podpisać umowę na kwotę 500 zł. Od umowy zlecenia zawartej przez osobę otrzymującą świadczenie przedemerytalne (zakładamy, że nie ma innych źródeł zarobkowania) obowiązkowe jest opłacenie składki na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, wypadkowe (gdy praca jest wykonywana w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę) oraz zdrowotne. Dobrowolna jest tylko składka na ubezpieczenie chorobowe. Przychód z umowy zlecenia wpływa na wysokość wypłacanego przez ZUS świadczenia przedemerytalnego, gdy przekroczy określoną wysokość. Świadczenie przedemerytalne jest zmniejszane, gdy łączna kwota świadczenia przedemerytalnego i przychodu przekroczy miesięcznie dopuszczalną kwotę przychodu (aktualnie 1190,20 zł), a przychód nie jest wyższy niż graniczna kwota przychodu (1666,20 zł). Aby świadczenie przedemerytalne nie zostało zmniejszone, łączna kwota przychodu z umowy zlecenia i świadczenia przedemerytalnego nie może przekroczyć 1190,20 zł. Zatem bez wpływu na wysokość wypłacanego przez ZUS świadczenia przedemerytalnego będzie miał przychód w wysokości 181,80 zł (1190,20 zł – 1008,40 zł). Gdy świadczeniobiorca dorobi więcej (ale nie więcej niż 1666,20 zł), świadczenie zostanie zmniejszone. Jeśli czytelnik zdecyduje się na kwotę 500 zł, kwota zmniejszenia zostanie obliczona w następujący sposób: od łącznej kwoty świadczenia przedemerytalnego i przychodu należy odjąć dopuszczalną kwotę przychodu (1508,40 – 1190,20 = 318,20 zł), a następnie od obliczonej kwoty odjąć należne od tej kwoty od ubezpieczonego obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne (w analizowanej sytuacji ubezpieczony będzie finansował połowę składki na ubezpieczenie emerytalne – 9,76 proc. i połowę składki na ubezpieczenie rentowe – 6,5 proc., ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne). Składki na ubezpieczenia społeczne będą wynosiły 16,26 proc. W przedstawionej sytuacji świadczenie zostanie zmniejszone o: 318,20 zł – 318,20 zł x 16,26 proc. = 318,20 zł – 51,74 zł = 266,46 zł. Świadczeniobiorca (jeśli zawrze umowę zlecenia na kwotę 500 zł) będzie je zatem otrzymywał w wysokości: 1008,40 zł – 266,46 zł = 741,94 zł.

• MINIMALNA KWOTA ŚWIADCZENIA PRZEDEMERYTALNEGO

Osoba otrzymująca świadczenie przedemerytalne w kwocie 1180 zł osiąga przychód z umowy o pracę w wysokości 1,6 tys. zł. Z uwagi na to, że przychód nie przekracza granicznej kwoty przychodu, która wynosi 1666,20 zł, a łączna kwota świadczenia przedemerytalnego i przychodu (1180 zł + 1600 zł = 2780) przekracza dopuszczalna kwotę przychodu (1190,20 zł), świadczenie zostanie zmniejszone. Przekroczenie dopuszczalnej kwoty przychodu wynosi 1589,80 zł (2780 – 1190,20). Kwota zmniejszenia stanowiąca różnicę między tą kwotą (1589,80 zł) a kwotą składek należną od ubezpieczonego obliczoną od tej kwoty (18,71 proc. x 1589,80 zł = 297,45 zł), wynosi 1292,35 zł (1589,80 zł – 297,45 zł) i jest wyższa niż kwota świadczenia. Osobie pobierającej świadczenie przedemerytalne będzie więc ono przysługiwało w gwarantowanej – minimalnej wysokości 355,77 zł.

WAŻNE



Trzeba pamiętać, że inne są graniczne kwoty przychodu dla emerytów i rencistów, a inne dla osób na świadczeniach i zasiłkach przedemerytalnych. Odrębne są też dla wymienionych zasady zawieszania i zmniejszania świadczeń z powodu osiągania przychodów

PRZYCHODY WPŁYWAJĄCE NA ZAWIESZANIE LUB ZMNIEJSZANIE ŚWIADCZEŃ

Emeryt, rencista, osoba otrzymująca świadczenie albo zasiłek przedemerytalny musi powiadomić ZUS o przychodzie otrzymywanym z tytułu: • wykonywania pracy w ramach stosunku pracy, • wykonywania pracy nakładczej na podstawie umowy o pracę nakładczą, • wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia i umowy agencyjnej oraz współpracy przy wykonywaniu jednej z tych umów, • wykonywania umowy o świadczenie usług (innej niż umowa zlecenia lub agencyjna), do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu tej umowy, • wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia, umowy agencyjnej, innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego stosuje się przepisy o zleceniu, umowy o dzieło, jeżeli została zawarta z pracodawcą, z którym równocześnie pozostaje się w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje się pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje się w stosunku pracy, • prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych oraz współpracy przy jej wykonywaniu, • wykonywania pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych, • odpłatnego świadczenia pracy, na podstawie skierowania do pracy, w czasie kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, • pobierania stypendium sportowego, • służby pełnionej w tzw. służbach mundurowych m.in. w: Wojsku Polskim, Policji, Straży Pożarnej. Przychodem są także kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, a także kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego. W przychodach należy też uwzględnić przychody osiągane z tytułu działalności wykonywanej za granicą.

WAŻNE



Przychód wpływający na zawieszenie świadczeń lub zasiłków przedemerytalnych, czy też zmniejszenie ich wysokości, uwzględnia się w wysokości stanowiącej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Podstawy wymiaru składek nie można utożsamiać z podstawą do ustalania podatku dochodowego

WAŻNE



Osoba pobierająca zasiłek lub świadczenie przedemerytalne musi zawiadomić ZUS o osiąganiu przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego i o jego wysokości. Wskazanie wysokości przychodu jest niezbędne do tego, by ZUS ustalił, czy świadczeniobiorcy należy wypłacać świadczenie w pełnej wysokości, zmniejszyć je, czy też zawiesić

WAŻNE



Przy porównywaniu kwoty przychodu i kwoty świadczenia albo zasiłku przedemerytalnego z dopuszczalną kwotą przychodu, kwoty te zawsze przyjmuje się w tzw. wysokości brutto

WAŻNE



W okresie rozliczeniowym obowiązującym od 1 marca 2007 r. do 29 lutego 2008 r. dopuszczalna kwota przychodu wynosi 1190,20 zł, graniczna kwota przychodu – 1666,20 zł, dopuszczalna roczna kwota przychodu wynosi 14 282,40 zł, a graniczna roczna kwota przychodu – 19 994,40 zł

WAŻNE



Do końca maja 2007 r. muszą rozliczyć się z ZUS osoby dorabiające do świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego w roku rozliczeniowym trwającym od 1 marca 2006 r. do 28 lutego 2007 r.



Dorabianie na emeryturze lub rencie

Prawo do emerytury lub renty jest zawieszane lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu prowadzenia działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego oraz z tytułu pełnienia służby. Jaka działalność podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego wymieniliśmy na str. B2. Tam też omówiliśmy, jakie przychody wpływają, a jakie nie na wysokość pobieranego świadczenia. Przedstawione tam regulacje mają również zastosowanie do emerytur i rent. Przypomnijmy tylko, że: • do przychodów mających wpływ na zawieszanie prawa do świadczeń emerytalno-rentowych nie wlicza się przychodów uzyskiwanych z tytułu wykonywania pracy zarobkowej nieobjętej obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi, np. uzyskiwanych z tytułu darowizn i zapomóg, umowy o dzieło, praw autorskich i patentowych, wynajmu lub dzierżawy nieruchomości albo lokali, chyba że wynajem lub dzierżawa stanowią przedmiot działalności gospodarczej; • w określonych sytuacjach wyłączone są z rozliczenia przychody, mimo że zostały uzyskane z tytułu działalności podlegającej obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (z tytułów wymienionych w ramce na str. B2) tj.: – gdy prawo do emerytury lub renty powstało w ciągu roku, przy ustalaniu przychodu, który podlega rozliczeniu, nie uwzględnia się przychodu uzyskanego z tytułu pracy wykonywanej przed ustaleniem prawa do świadczenia, nawet jeśli jego wypłata nastąpiła wówczas, gdy prawo do tego świadczenia już przysługiwało; – gdy w trakcie rozliczanego roku emeryt kończy wiek wynoszący 60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny, przyjmuje się przychód uzyskany od 1 stycznia (lub od dnia, w którym została przyznana emerytura, jeśli prawo do świadczenia ustalono po tej dacie) do miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym emeryt ukończył wskazany wiek, – gdy emeryt lub rencista złożył wniosek o zawieszenie wypłaty świadczenia, – gdy emerytura była zawieszona wskutek kontynuowania zatrudnienia u tego samego pracodawcy, u którego emeryt był zatrudniony przed uzyskaniem świadczenia • zasady zawieszania i zmniejszania emerytur i rent stosuje do osób wyłączonych z obowiązku ubezpieczenia społecznego w związku z posiadaniem ustalonego prawa do emerytury lub renty oraz osób wykonujących działalność, niepodlegającą obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z uwagi na podleganie temu obowiązkowi z innego tytułu, • przy ustalaniu przychodu uwzględnia się także kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego. Trzeba zaznaczyć, że choć rodzaje przychodów mających wpływ na zawieszenie emerytur i rent są takie same jak w przypadku świadczeń i zasiłków przedemerytalnych, inne są zasady zawieszania i zmniejszania wymienionych świadczeń. Zanim je omówimy, trzeba zaznaczyć, że są emeryci i renciści, którzy mimo osiągania przychodów nie będą mieli zawieszanych ani zmniejszanych świadczeń. Nie podlegają zawieszeniu ani zmniejszeniu: • renta inwalidy wojennego, • renta inwalidy wojskowego, którego niezdolność do pracy pozostaje w związku ze służbą wojskową, • renty rodzinne przysługujące po osobach uprawnionych do wymienionych świadczeń, których śmierć nastąpiła w związku ze służbą wojskową. • emerytury osób, które osiągnęły wiek: 60 lat kobiety, 65 lat mężczyźni (z wyłączeniem przypadku, gdy uprawniony do emerytury kontynuuje zatrudnienie u tego samego pracodawcy i w ramach tego samego stosunku pracy co przed przejściem na emeryturę), • emerytury i renty w przypadku osiągania przychodu mniejszego niż 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Kiedy zawieszenie

Emeryci i renciści co kwartał muszą śledzić, jaka jest wysokość granicznych kwot przychodu, których przekroczenie powoduje zawieszenie albo zmniejszenie prawa do świadczeń. Zawieszenie prawa do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, powoduje osiąganie przychodu w kwocie przekraczającej 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Od 1 marca kwota ta wynosi 3461,30 zł. Wszystkie osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, które przechodzą na emeryturę, muszą zapamiętać, że prawo do emerytury zostanie zawieszone bez względu na wysokość przychodu, jeśli będą kontynuowały zatrudnienie z pracodawcą, na rzecz którego wykonywały je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy. Zasada ta dotyczy wyłącznie osób wykonujących zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, która została zawarta przed dniem ustalenia prawa do emerytury, jeżeli umowa ta trwa nadal po ustaleniu uprawnień do emerytury. Regulacja ta nie ma zastosowania, gdy pracownik – emeryt rozwiąże stosunek pracy, a następnie nawiąże go ponownie z tym samym pracodawcą. Warto zapamiętać, że przedstawiona zasada dotycząca zawieszania emerytury ma również zastosowanie do emerytów, którzy ukończyli wiek wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Oznacza to zatem, że także emerytury tych osób podlegają zawieszeniu niezależnie od kwoty osiąganego przychodu, jeżeli nie rozwiążą one stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego pracowały przed przejściem na emeryturę. Jeżeli przed przejściem na emeryturę świadczeniobiorca był zatrudniony na podstawie stosunku pracy u więcej niż jednego pracodawcy, warunek rozwiązania stosunku pracy uważa się za spełniony w przypadku rozwiązania stosunku pracy z wszystkimi pracodawcami. Podjęcie wypłaty emerytury nastąpi z chwilą rozwiązania drugiego stosunku pracy, zawartego przed przejściem na emeryturę. Jeżeli stosunek pracy zostanie rozwiązany np. 6 kwietnia, przyczyna zawieszenia prawa ustanie następnego dnia, a więc 7 kwietnia. W takim przypadku wypłata świadczenia będzie przysługiwała za cały miesiąc kwiecień, bowiem wypłatę emerytury podejmuje się od miesiąca, w którym ustała przyczyna powodująca jej zawieszenie. Jednak w każdym przypadku wznowienie wypłaty uzależnione jest od miesiąca, w którym zostanie zgłoszony wniosek.

Zmniejszanie emerytur i rent

Na zmniejszenie wysokości emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, wpływa przychód w wysokości przekraczającej 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, nie wyższej jednak niż 130 proc. tego wynagrodzenia. Jeśli zatem w marcu, kwietniu i maju emeryt lub rencista zarobi więcej niż 1863,80 zł, ale mniej niż 3461,30 zł, jego świadczenie zostanie zmniejszone. Emerytura, renta jest zmniejszana o kwotę przekroczenia aktualnie kwoty 1863,80 zł (70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia), nie większą jednak niż kwota maksymalnego zmniejszenia. Kwoty maksymalnych zmniejszeń wynoszą: • dla emerytury i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy – 413,37 zł, • dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy – 310,05 zł. • dla renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba – 351,38 zł. Świadczenie podlega zmniejszeniu o kwotę maksymalnego zmniejszenia wyłącznie wówczas, gdy przychód osiągnięty przez emeryta lub rencistę, przekraczający 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, jest wyższy od kwoty maksymalnego zmniejszenia. Jeżeli natomiast przychód osiągnięty przez świadczeniobiorcę przekracza dopuszczalną kwotę przychodu obliczoną wskaźnikiem 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia o kwotę niższą od kwoty maksymalnego zmniejszenia, to wysokość świadczenia ulega zmniejszeniu o faktyczną kwotę przekroczenia.

Zawieszanie i zmniejszanie rent rodzinnych

Odrębnego omówienia wymaga sposób zmniejszania renty rodzinnej, do której uprawnionych jest kilka osób. W przypadku rent rodzinnych wieloosobowych każda z osób uprawnionych pobiera część renty, będącą wynikiem podzielenia tej renty przez liczbę osób uprawnionych do niej. Renta rodzinna wynosi: • dla jednej osoby uprawnionej – 85 proc. świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu; • dla dwóch osób uprawnionych – 90 proc. ww. świadczenia, • dla trzech lub więcej osób uprawnionych – 95 proc. ww. świadczenia. Jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są dwie lub więcej osób i jedna (lub kilka z nich) osiąga przychód w wysokości przekraczającej 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, nie wyższej jednak niż 130 proc. tego wynagrodzenia, skutki osiągania tego przychodu obciążają część świadczenia przysługującą zarobkującej osobie. Kwotę tego zmniejszenia stanowi różnica między kwotą uzyskanego przychodu a dopuszczalną kwotą przychodu (70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia). Kwota zmniejszenia nie może być jednak wyższa niż kwota maksymalnego zmniejszenia, ustalona proporcjonalnie do liczby uprawnionych osób. Trzeba zaznaczyć, że w niezmienionej wysokości wypłaca się część renty rodzinnej przysługującą osobom nieosiągającym przychodu.

Rozliczanie świadczeń po zakończeniu roku

Dla emerytów i rencistów rok rozliczeniowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Emeryci i renciści muszą powiadomić organ rentowy o wysokości przychodu do końca lutego następnego roku. Zatem dorabiający do świadczenia w 2006 roku wykonali ciążący na nich obowiązek. Przypominamy, że obowiązek ten nie dotyczy emerytów, którzy 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna) ukończyli przed podjęciem działalności. Ostateczne rozliczenie emerytur i rent po zakończeniu roku kalendarzowego może przybrać formę rozliczenia miesięcznego lub rocznego, w zależności od tego, co dla świadczeniobiorcy jest korzystniejsze. Szczegółowo o rocznym rozliczeniu emerytów i rencistów pisaliśmy w Gazecie Prawnej nr 38 z dnia 22 lutego 2007 r. w Tygodniku Prawa Pracy w artykule „Jak emeryci i renciści powinni rozliczać swoje przychody”.

PRZYKŁADY

• WAŻNA DATA UZYSKANIA PRZYCHODU

Prawo do emerytury powstało od lutego. Emeryt do końca stycznia pracował na podstawie umowy o pracę. W lutym były pracodawca wypłacił mu trzynastkę. Przychód ten nie podlega rozliczeniu. Nie uwzględnia się bowiem przychodu uzyskanego z tytułu pracy wykonywanej przed ustaleniem prawa do świadczenia, nawet jeśli jego wypłata nastąpiła wówczas, gdy prawo do tego świadczenia już przysługiwało.

• ZAWIESZENIE RENTY NA WNIOSEK

Osoba uprawniona do renty rodzinnej chce podjąć działalność zarobkową i aby nie rozliczać się z przychodów z ZUS złożyć wniosek o jej zawieszenie. Możliwość złożenia wniosku o zawieszenie renty zależy od tego, czy do renty rodzinnej uprawniona jest tylko ona, czy też jeszcze inne osoby. W przypadku gdy do renty rodzinnej uprawniona jest tylko jedna osoba, może ona złożyć wniosek o zawieszenie prawa do renty rodzinnej. Prawo to ulega zawieszeniu do czasu, gdy osoba ta zgłosi wniosek o podjęcie wypłaty renty. Natomiast w przypadku renty rodzinnej, do której uprawnionych jest kilka osób, możliwe jest zgłoszenie wniosku o wyłączenie z grona osób uprawnionych do tej renty, co oznacza utratę prawa do tego świadczenia. W takim przypadku ZUS ponownie ustali wysokość renty rodzinnej, z pominięciem osoby, która zgłosiła wniosek o wyłączenie z grona uprawnionych.

• REZYGNACJA Z ROZLICZENIA Z ZUS

Czytelnik złożył wniosek o emeryturę. ZUS przyznał mu świadczenie. Po otrzymaniu decyzji złożył wniosek o zawieszenie emerytury, gdyż zamierzał osiągać wysokie przychody. Przepisy pozwalają na takie postępowanie. Z takiej regulacji mogą skorzystać osoby, które osiągają wysokie przychody i nie chcą rozliczać się z ZUS. Jeżeli osoby te złożą wniosek o zawieszenie świadczenia (na podstawie art. 103 ust. 3 ustawy emerytalnej) ZUS nie może żądać uzasadnienia takiego wniosku, ani też przeprowadzać rozliczenia świadczenia po zakończeniu roku kalendarzowego. Zawieszenie świadczenia następuje od miesiąca zgłoszenia wniosku, a jeżeli nie jest to możliwe (np. wniosek wpłynął do oddziału już po przekazaniu świadczeniu) – od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym zgłoszono ten wniosek i trwa do miesiąca, w którym zostanie zgłoszony wniosek o podjęcie wypłaty świadczenia.

• NIEPOTRZEBNE ROZLICZENIE Z ZUS

Pracownica po osiągnięciu 60 lat złożyła wniosek o emeryturę. Wciąż jest zatrudniona u swojego pracodawcy i na razie nie zamierza rezygnować z pracy. W takiej sytuacji ZUS przyzna jej prawo do emerytury. Świadczenie to zostanie jednak zawieszone wskutek kontynuowania zatrudnienia u pracodawcy, u którego emerytka była zatrudniona przed uzyskaniem świadczenia. Z uwagi na to, że emerytura nie będzie wypłacana, nie będzie konieczności rozliczania się z ZUS.

• KONIECZNE ZSUMOWANIE PRZYCHODÓW

Emeryt prowadzi pozarolniczą działalność i jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy. Emeryt, co wynika z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym tylko z umowy o pracę. Z uwagi jednak na to, że zarówno umowa o pracę, jak i prowadzenie pozarolniczej działalności są w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych wymienione jako działalności podlegające obowiązkowi ubezpieczeń społecznych (są wymienione w ramce na str. B2), emeryt zobowiązany jest poinformować ZUS o wykonywaniu obydwu działalności i podać kwotę przychodu uzyskanego z tytułu ich wykonywania.

• STUDENT NA ZLECENIU NIEOSKŁADKOWANY

Student, który ma 24 lata, jest uprawniony do reny rodzinnej. Został on zatrudniony na podstawie umowy zlecenia. Przychód z umowy zlecenia nie będzie miał wpływu na wysokość pobieranej renty rodzinnej. Wynika to z tego, że uczniowie gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studenci, którzy nie ukończyli 26 lat, uprawnieni do renty rodzinnej lub renty z tytułu niezdolności do pracy, wykonujący pracę na podstawie umowy agencyjnej lub zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Wymienione osoby nie mają obowiązku informowania ZUS o wykonywaniu takiej umowy i o wysokości osiąganego przychodu.

• INFORMOWANIE ZUS O ZASIŁKACH

Rencistka pracuje na podstawie umowy o pracę. Rencistka ostatnio chorowała i pracodawca wypłacał jej najpierw wynagrodzenie chorobowe, a potem zasiłek chorobowy. Aby prawidłowo rozliczyć się z ZUS, rencistka musi wykazać także kwoty pobranego wynagrodzenia chorobowego i zasiłku chorobowego.

• WYSOKI PRZYCHÓD – ZAWIESZENIE RENTY

Rencistka powiadomiła ZUS, że będzie osiągała z umowy o pracę przychód w wysokości 3,6 tys. zł. Z uwagi, że umowa o pracę została wymieniona w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych jako działalność rodząca obowiązek ubezpieczeń społecznych i przez to mająca wpływ na wysokość emerytury oraz że przychód przekroczy 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (obecnie 3461,30 zł), renta zostanie zawieszona.

• KONTYNUOWANIE ZATRUDNIENIA PO PRZYZNANIU EMERYTURY

Przed przejściem na emeryturę czytelniczka (60 lat) była zatrudniona na podstawie dwóch umów o pracę. Rozwiązała tylko jedną umowę. Na podstawie drugiej wciąż świadczy pracę. W takiej sytuacji ZUS zawiesi jej wypłatę emerytury. Takie stanowisko potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 października 2003 r. Sąd postanowił, że w celu uniknięcia zawieszenia prawa do emerytury (...) emeryt powinien rozwiązać wszystkie stosunki pracy, w których pozostawał bezpośrednio przed nabyciem prawa do emerytury, niezależnie od tego, czy do podstawy jej wymiaru przyjęto zarobki od wszystkich, czy też tylko od jednego z pracodawców (sygn. akt II UK 146/03; OSNP 2004/16/289).

• ZMNIEJSZENIE EMERYTURY OSOBY NA ZLECENIU

Osoba otrzymująca wcześniejszą emeryturę dostała propozycję zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia z wynagrodzeniem 2 tys. zł. W przedstawionej sytuacji, jeśli emeryt zdecyduje się na podjęcie tego zatrudnienia, będzie musiał po pierwsze powiadomić ZUS o wysokości przychodu, gdyż jest to przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, a po drugie, przychód ten będzie miał wpływ na wysokość pobieranej emerytury. W razie bowiem osiągnięcia w marcu, kwietniu, maju tego roku przychodu w kwocie przekraczającej 1863,80 zł (70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia), nie wyżej jednak niż 3461,30 zł (130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia), emerytura podlega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota maksymalnego zmniejszenia (w przypadku emerytury wynosi 413,37 zł). Jeśli zatem emeryt powiadomi ZUS o osiąganiu przychodu w wysokości 2 tys. zł, ZUS zmniejszy emeryturę o 136,20 zł (2000 – 1863,80).

• MAKSYMALNE ZMNIEJSZENIE RENTY RODZINNEJ

Do renty rodzinnej uprawnione są dwie osoby. Łączna wysokość renty wynosi 888 zł, a więc na każdego uprawnionego przypada część renty w kwocie 444 zł. Jedna z osób poinformowała ZUS o podjęciu zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia. Wysokość przychodu (3 tys. zł) spowoduje zmniejszenie renty. W razie bowiem osiągnięcia w marcu, kwietniu, maju tego roku przychodu w kwocie przekraczającej 1863,80 zł (70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia), nie wyżej jednak niż 3461,30 zł (130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia), renta podlega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia kwoty 1863,80 zł, nie większą jednak niż kwota maksymalnego zmniejszenia. Kwota maksymalnego zmniejszenia dla renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, wynosi 351,38 zł. Z uwagi, że w analizowanej sytuacji do renty uprawnione są dwie osoby, kwota maksymalnego zmniejszenia wynosi 1/2 z 351,38 zł, czyli 175,69. O tyle zatem zostanie zmniejszona renta rodzinna dorabiającej osoby.

• ZAWIESZENIE DOTYCZY TYLKO ZARABIAJĄCEGO

Do renty po ojcu uprawnione są trzy osoby. Jedna z uprawnionych osób zarabia bardzo dużo – przekroczyła wyższą kwotę graniczną, a druga niższą kwotę graniczną. W przedstawionej sytuacji osoba, która przekroczyła wyższą kwotę graniczną (130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia), będzie miała zawieszoną wypłatę renty. Osoba, która zarabia więcej niż 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, ale mniej niż 130 proc. takiego wynagrodzenia – będzie miała zmniejszone świadczenie. Wysokość części renty przysługującej osobie, która nie osiąga przychodów, nie ulegnie w tym przypadku obniżeniu.

• ZWOLNIENIE Z ROZLICZENIA Z ZUS

Od 1 stycznia 2007 r. kobieta otrzymała emeryturę przysługującą kobietom, które ukończą 60 lat i mają 20-letni okres składkowy i nieskładkowy. Emerytka w lutym podjęła zatrudnienie na podstawie umowy o pracę. Emerytka ta nie ma obowiązku informowania ZUS o podjęciu tej pracy ani też o wysokości osiąganego przychodu.

WAŻNE



Zasady dotyczące zawieszania i zmniejszania wysokości emerytur i rent nie dotyczą emerytów i rencistów osiągających honoraria z tytułu działalności twórczej i artystycznej

WAŻNE



Renta szkoleniowa nie przysługuje w razie osiągania przychodu – bez względu na jego wysokość

WAŻNE



Emeryci i renciści, który nie dopełnili obowiązku powiadomienia ZUS o osiąganiu przychodu, powinni liczyć się z faktem rozliczenia ich świadczeń za okres trzech lat wstecz