Jak przeciwdziałać chorobom zawodowym

Ze zjawiskiem występowania wśród pracowników chorób zawodowych wiążą się liczne obowiązki pracodawców. Z uwagi na ich różnorodność są one uregulowane w różnych przepisach. Obowiązki pracodawcy dotyczą zapobiegania chorobom zawodowym oraz związane są z konkretnymi działaniami w przypadku podejrzenia lub stwierdzenia u pracownika zaistnienia takiej choroby.

Kodeks pracy nie definiuje choroby zawodowej. Aby móc ją określić, należy sięgnąć do ustawy wypadkowej z dnia 30 października 2002 r. Wskazano w niej, że za chorobę zawodową uważa się chorobę określoną w wykazie chorób zawodowych, o którym mowa w art. 237 par. 1 pkt 2 k.p., jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy.

Kiedy choroba jest zawodowa

Z definicji zawartej w ustawie wypadkowej nie wynika jednak, że samo rozpoznanie u pracownika choroby zamieszczonej w wykazie chorób zawodowych decyduje o uznaniu jej za chorobę zawodową. Aby dane schorzenie można było uznać za chorobę zawodową, konieczne jest wykazanie, że na jej powstanie miały wpływ warunki pracy. Potwierdza to regulacja zawarta w par. 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób, zgodnie z którą przy zgłaszaniu podejrzenia, rozpoznawaniu i stwierdzaniu chorób zawodowych uwzględnia się choroby ujęte w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanymi narażeniem zawodowym. W ocenie Sądu Najwyższego działanie czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy ma przesądzające znaczenie dla rozpoznania choroby zawodowej (teza wyroku z 22 stycznia 2002 r. II UKN 746/00, OSNP z 2003 r. nr 21, poz. 521). Nie jest jednak konieczne wykazanie związku przyczynowego między warunkami pracy a chorobą pracownika. Wystarczy samo stwierdzenie istnienia warunków narażających na powstawanie chorób zawodowych. Jeżeli zbieg okoliczności uniemożliwia stwierdzenie, że właśnie warunki pracy, a nie inne czynniki wywołały chorobę, wątpliwość taka musi być tłumaczona na korzyść pracownika, tzn. dane schorzenie trzeba uznać za chorobę zawodową (wyrok NSA z 7 kwietnia 1982 r., II SA 372/82, ONSA z 1982 r. nr 1, poz. 33). Wystąpienie szkodliwych czynników w środowisku pracy nie musi być zawinione przez pracodawcę, lecz wystarczy wystąpienie w środowisku pracy czynnika szkodliwego tylko dla jednego pracownika, z uwagi na jego osobniczą wrażliwość. Fakt wystąpienia choroby zawodowej spowodowanej względami natury biologicznej u konkretnej osoby nie narusza dobrego imienia zakładu, w którym dana osoba była zatrudniona (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 8 czerwca 2005 r. I SA/Wa 591/04, niepubl.). Ustawodawca za choroby zawodowe uznał tylko niektóre schorzenia. Zgodnie z wykazem chorób zawodowych są nimi choroby należące do określonych kategorii (załącznik do rozporządzenia w sprawie wykazu chorób zawodowych). Wykaz chorób zawodowych zgodny jest z obowiązującym w państwach członkowskich Wykazem Chorób Zawodowych przyjętym w 1990 roku zaleceniem nr 90/326/EWG i odpowiada wymaganiom konwencji nr 121 MOP. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 5 kwietnia 2005 r., I UK 218/04, OSNP z 2005 r. nr 21, poz. 341) przy stwierdzeniu choroby zawodowej może być uwzględniane jedynie działanie substancji wymienionych w obowiązujących aktach wykonawczych, wydanych z upoważnienia przepisów kodeksu pracy, a katalog chorób zawodowych nie może być poszerzany w drodze wnioskowań z innych powszechnie obowiązujących przepisów prawa (przykład 1).

W jakim okresie choroba

W odniesieniu do katalogu chorób zawodowych wskazano okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia narażenia zawodowego. Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie może nastąpić u pracownika lub byłego pracownika w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, nie później jednak niż w okresie, który został określony w wykazie chorób zawodowych. Okres ten jest zróżnicowany w zależności od rodzaju schorzenia. Na przykład w przypadku chorób opłucnej lub osierdzia wywołanych pyłem azbestu, a w szczególności rozległego zgrubienia opłucnej – nie został on określony, natomiast w przypadku astmy oskrzelowej wynosi jeden rok, a w przypadku ostrego zapalenia spojówek wywołanego promieniowaniem nadfioletowym – jeden dzień. Według Wojewódzkiego Sądu Administracyjny w Poznaniu w świetle par. 2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wykazu chorób zawodowych to nie orzeczenie o stwierdzeniu choroby zawodowej, ale zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej i udokumentowane objawy chorobowe upoważniające do rozpoznania choroby zawodowej muszą nastąpić w czasie trwania narażenia zawodowego lub w ściśle określonym czasie po zakończeniu pracy w warunkach takiego narażenia (wyrok z 15 grudnia 2004 r. III SA/Po 470/04, ONSAiWSA z 2005 r. nr 6, poz. 136). Ponadto należy wyraźnie zaznaczyć, że rozpoznanie choroby zawodowej po rozwiązaniu stosunku pracy nie ma wpływu na prawo do świadczeń. Są one należne, gdy choroba wystąpi w okresie wskazanym przy poszczególnych rodzajach chorób (przykład 2).

Aby można było uznać, że pracownik zapadł na chorobę zawodową, z czym łączy się uprawnienie do określonych świadczeń, konieczna jest decyzja inspektora sanitarnego. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie wykazu chorób podstawą wydania takiej decyzji jest orzeczenie lekarza o rozpoznaniu choroby zawodowej.

Wymagane orzeczenie lekarskie

Do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej rozpoznania właściwy jest lekarz spełniający wymagania kwalifikacyjne określone w przepisach w sprawie specjalizacji lekarskich niezbędnych do wykonywania orzecznictwa w zakresie chorób zawodowych, zatrudniony w jednostkach orzeczniczych uprawnionych na gruncie prawa do orzekania w zakresie chorób zawodowych. Na podstawie orzeczenia lekarskiego właściwy państwowy inspektor sanitarny wydaje decyzję o stwierdzeniu lub braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej. Decyzja ta jest wydawana na podstawie materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim, oraz oceny narażenia zawodowego pracownika. Państwowy inspektor sanitarny przesyła decyzję m.in. pracodawcy lub pracodawcom zatrudniającym pracownika w warunkach, które mogły spowodować skutki zdrowotne uzasadniające postępowanie w sprawie rozpoznania i stwierdzenia choroby zawodowej. Decyzja taka nie jest ostateczna, przysługuje bowiem od niej odwołanie do państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, natomiast od jego decyzji – do sądu administracyjnego. Organ inspekcji sanitarnej przy wydawaniu decyzji jest związany nie tylko wykazem chorób zawodowych, ale także rozpoznaniem choroby w orzeczeniu lekarskim, a zatem nie jest uprawniony do samodzielnej oceny dokumentacji lekarskiej i wniosku odmiennego od lekarskiego rozpoznania schorzenia (wyrok NSA z 24 lutego 1998 r., I SA 1520/97, ONSA z 1998 r. nr 4, poz. 150). Chorobą zawodową jest więc choroba: • wymieniona w wykazie chorób zawodowych, • spowodowana działaniem szkodliwych czynników dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy. • stwierdzona decyzją organu państwowej inspekcji sanitarnej.

JAKIE CHOROBY SĄ UZNAWANE ZA ZAWODOWE

• Zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich następstwa wywołane przez substancje chemiczne • Gorączka metaliczna • Pylice płuc • Choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu • Przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli • Astma oskrzelowa • Zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych • Ostre uogólnione reakcje alergiczne • Byssinoza • Berylowa • Choroby płuc wywołane pyłem metali twardych • Alergiczny nieżyt nosa • Zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym • Przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym • Przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym, trwającym co najmniej 15 lat • Choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego • Nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi • Choroby skóry • Przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy • Przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego wywołane sposobem wykonywania pracy • Obustronny trwały ubytek słuchu typu ślimakowego • Zespół wibracyjny • Choroby wywołane pracą w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego • Choroby wywołane działaniem wysokich albo niskich temperatur otoczenia • Choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi lub biologicznymi • Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa

Ustalenie ryzyka zawodowego i informowanie

Zgodnie z art. 226 k.p. pracodawca ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko. W następnej kolejności powinien poinformować pracowników o ustalonym ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Jest to ogólny obowiązek spoczywający na wszystkich pracodawcach dotyczący także czynników szkodliwych lub sposobu wykonywania pracy mogących wywołać choroby zawodowe. W zakresie ryzyka zawodowego mieszczą się bowiem także określone warunki zagrożenia, w których pracują pracownicy, mogące wywołać choroby zawodowe.

Zapobieganie chorobom zawodowym

W odróżnieniu od ogólnej regulacji art. 227 par. 1 k.p. wyraźnie wskazuje, że pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności: • utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników, • przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom. Szczegółowe regulacje w zakresie badań zawiera rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. Zawiera ono także wzory dokumentów w tym zakresie. Dokumenty zawierające wyniki badań i pomiarów wpisane do rejestru i karty są niezwłocznie udostępniane na pisemne żądanie pracownika, byłego pracownika, ich przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika.

Dostarczenie środków ochrony indywidualnej

Kolejny obowiązek mający na celu zapobieganie także chorobom zawodowym zawiera art. 237⁶ par. 1 k.p. Na jego mocy nakłada się też na pracodawcę obowiązek nieodpłatnego dostarczenia pracownikowi środków ochrony indywidualnej zabezpieczających przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informowania go o sposobach posługiwania się tymi środkami. Dotyczy to także odzieży i obuwia roboczego (art. 237⁷ par. 1 k.p.). Ponadto pracodawca ma obowiązek ustalić rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne, oraz przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego (art. 237⁸ par. 1 k.p.). Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy (art. 237⁹ par. 1 k.p.).

WZÓR 1: SKIEROWANIE NA BADANIA LEKARSKIE

.... dn................

.................... (określenie pracodawcy)

Skierowanie na badania profilaktyczne
Kieruję Panią/Pana* .......................... na badania profilaktyczne: wstępne*/okresowe*/ kontrolne* 1. Pracownik jest zatrudniony / będzie zatrudniony* na stanowisku / stanowiskach* ............................. 2. Informuję, że na ww. stanowisku / stanowiskach* występują czynniki szkodliwe lub uciążliwe dla zdrowia ......................... ................................. 3. Wyniki badań i pomiarów wyników szkodliwych dla zdrowia na ww. stanowiskach Wykonano/nie były wykonane*. Kopię pomiarów przeprowadzonych na stanowisku ......... Dołączono/ nie dołączono* do skierowania. ......................... (Podpis pracodawcy) * niepotrzebne skreślić

WZÓR 2: ZGŁOSZENIE DO INSPEKCJI SANITARNEJ

Pieczęć zgłaszającego podejrzenie choroby zawodowej

Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny*) Okręgowy Inspektor Pracy*) w .......................................

Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej

Imię i nazwisko .................................. data urodzenia ................... Adres zamieszkania ...................................................................... numer ewidencyjny PESEL ............................................................ Aktualne zatrudnienie (nazwa pracodawcy, adres, numer identyfikacyjny REGON* ............................................................... .......................................................................... rencista – emeryt – bezrobotny*) Miejsce zatrudnienia, w którym wystąpiło zagrożenie będące powodem zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej (pełna nazwa pracodawcy – zakładu pracy, adres, numer identyfikacyjny REGON) .......................................................................... .......................................................................... Stanowisko i rodzaj pracy .............................................................. Pełna nazwa choroby zawodowej, której dotyczy zgłoszenie ............ .......................................................................... Pozycja w wykazie chorób zawodowych .......................................... Rodzaj narażenia zawodowego, które wskazuje się jako przyczynę choroby zawodowej .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... Okres narażenia zawodowego na czynniki, które wskazuje się jako przyczynę choroby zawodowej .......................................................................... Uzasadnienie podejrzenia choroby zawodowej .............................. .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... Data .................. ...................................................... (imię i nazwisko osoby zgłaszającej podejrzenie choroby zawodowej) *) Niepotrzebne skreślić.

Konieczne badania profilaktyczne

Pracodawca musi przestrzegać obowiązku wykonywania przez pracowników wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich (badań profilaktycznych). Pracodawca bowiem nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (art. 229 par. 4 k.p.). Obowiązek badań lekarskich także służy prewencji w zakresie chorób zawodowych, a w sytuacji powstania schorzenia stanowi podstawę do wszczęcia określonych działań w tym zakresie. Badania profilaktyczne przeprowadzane są na koszt pracodawcy (art. 229 par. 6 k.p.). Wstępnym badaniom lekarskim podlegają osoby przyjmowane do pracy oraz pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy, a także pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. Pracownik podlega także okresowym badaniom lekarskim mającym na celu okresowe sprawdzenie stanu zdrowia pracownika i w konsekwencji stwierdzenie, że brak jest przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. W przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie także: • po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami, • po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami. Obowiązkiem pracodawcy jest skierowanie pracownika na badania profilaktyczne (par. 4 ust. 1 rozporządzenia w sprawie badań lekarskich). Skierowanie powinno zawierać: • określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane, • w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy – określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona; w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu, • w przypadku pracowników – określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony, • informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach. Szczegółowy zakres i częstotliwość badań profilaktycznych określają wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, stanowiące załącznik nr 1 do rozporządzenia sprawie badań lekarskich. Są one uzależnione od czynników szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy, tj. czynniki fizyczne (hałas, drgania, promieniowania); pył przemysłowy; czynniki toksyczne; czynniki biologiczne (wirusy i bakterie) oraz inne czynniki (np. niekorzystne czynniki psychospołeczne, prace na wysokości, praca zmianowa, praca w wymuszonej pozycji). W czasie badań lekarskich lekarz przeprowadzający je może stwierdzić u pracownika objawy, które mogą być typowe dla określonej choroby zawodowej. W takiej sytuacji, czyli w razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany, na podstawie orzeczenia lekarskiego, w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu, przenieść pracownika do innej pracy nienarażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy. Jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający sześciu miesięcy (art. 230 k.p.). Przeniesienie pracownika do innej pracy w trybie art. 230 k.p. należy traktować jako polecenie, którego odmowa może być uznana za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych na gruncie art. 52 par. 1 pkt 1 k.p. (wyrok SN z 1 grudnia 1999 r. I PKN 425/99, OSNP z 2001 r. nr 8, poz. 263).

Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej

Zgodnie z art. 235 par. 1 k.p. pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej i właściwemu inspektorowi pracy każdy przypadek rozpoznanej choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę. Obowiązek ten dotyczy także lekarza, który rozpoznał lub podejrzewa przypadek choroby zawodowej. Zgodnie z kodeksem karnym, kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo nie sporządza lub nie przedstawia wymaganej dokumentacji, podlega grzywnie do 180 stawek dziennych albo karze ograniczenia wolności (art. 221 k.k.). Ponadto niezgłoszenie właściwemu inspektorowi sanitarnemu oraz inspektorowi pracy przypadku choroby zawodowej lub podejrzenia o nią stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika na podstawie art. 283 par. 2 pkt 6 k.p. Niedopełnienie obowiązków określonych w art. 221 k.k. prowadzi do odpowiedzialności karnej nawet wówczas, jeżeli nie miałoby wpływu na ustalenie prawa do określonych świadczeń z ubezpieczenia społecznego lub też na wysokość tych świadczeń. Zgodnie z par. 3 ust. 4 rozporządzenia w sprawie wykazu chorób zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej dokonuje się na formularzu określonym w przepisach w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (załącznik nr 1 do rozporządzenia w sprawie dokumentowania chorób), a w przypadku choroby zawodowej o ostrym przebiegu lub podejrzenia, że choroba zawodowa była przyczyną śmierci pracownika – dodatkowo w formie telefonicznej. Właściwość inspektora sanitarnego i inspektora pracy ustala się według miejsca: • w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika, czyli decyduje o tym miejsce położenia zakładu pracy, w którym świadczy(-ł) pracę pracownik lub • według krajowej siedziby pracodawcy w przypadku, gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie.

ETAPY POSTĘPOWANIE W RAZIE PODEJRZENIA U PRACOWNIKA CHOROBY ZAWODOWEJ

1 Powzięcie podejrzenia wystąpienia u pracownika choroby zawodowej. Takie podejrzenie może powziąć lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne, a także każdy lekarz sprawujący opiekę zdrowotną nad pracownikiem, pracodawca lub sam pracownik. 2 Przesunięcie pracownika do innej pracy. W razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany, na podstawie orzeczenia lekarskiego, w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu, przenieść pracownika do innej pracy nienarażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy. 3 Obowiązek zgłoszenia. Pracodawca ma niezwłocznie zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu inspektorowi pracy każdy przypadek rozpoznanej choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę. Obowiązek ten dotyczy także lekarza, który rozpoznał lub podejrzewa przypadek choroby zawodowej (także lekarza stomatologa i lekarza weterynarii). Zgłoszenia może dokonać także sam pracownik. 4 Wszczęcie postępowania. Inspektor sanitarny wszczyna postępowanie, a w szczególności kieruje pracownika na badania do właściwej jednostki orzeczniczej. 5 Orzeczenie lekarskie. Lekarz uprawniony do orzekania o chorobach zawodowych wydaje orzeczenie o rozpoznaniu lub braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej. 6 Decyzja państwowego inspektora sanitarnego. Inspektor wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej. 7 Działania pracodawcy. W związku ze stwierdzeniem choroby zawodowej pracodawca ma obowiązek ustalenia przyczyn powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej, przystąpienia niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosowania innych niezbędnych środków zapobiegawczych, zapewnienia realizacji zaleceń lekarskich.

Stwierdzenie choroby zawodowej

W przypadku rozpoznania u pracownika choroby zawodowej na pracodawcy także spoczywają określone obowiązki. Zgodnie z art. 235 par. 3 k.p. należą do nich: • ustalenie przyczyn powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej, • przystąpienie niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosowanie innych niezbędnych środków zapobiegawczych, • zapewnienie realizacji zaleceń lekarskich. Zgodnie z par. 4 tego artykułu pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie choroby. Rozporządzenie w sprawie dokumentowania chorób nakłada na pracodawcę kolejny obowiązek. Otóż, po zakończeniu postępowania mającego na celu ustalenie uszczerbku na zdrowiu lub niezdolności do pracy w związku ze stwierdzoną chorobą zawodową pracownika, pracodawca przesyła do Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera w Łodzi oraz do właściwego państwowego inspektora sanitarnego zawiadomienie o skutkach choroby zawodowej. Wzór zawiadomienia zawiera załącznik nr 10 do wskazanego rozporządzenia. Załącznik zawiera także objaśnienia do wypełniania zawiadomienia o skutkach choroby zawodowej. Pracodawca, na podstawie orzeczenia lekarskiego, przenosi do odpowiedniej pracy pracownika, który stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie został uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający sześć miesięcy. Należy przy tym podkreślić, że obowiązek przeniesienia pracownika do innej pracy ma w tym przypadku charakter stały i nie wymaga stosowania wypowiedzenia zmieniającego. W art. 231 k.p. określono, że pracodawca ma obowiązek przeniesienia pracownika do odpowiedniej pracy. Pomimo że wyraźnie tego nie sformułowano, w literaturze uznaje się, że podobnie jak w przypadku regulacji art. 230 k.p., chodzi o powierzenie pracownikowi takiej pracy, która nie naraża pracownika na chorobę zawodową. Pracownik ma być przesunięty do pracy, przy wykonywaniu której nie występują czynniki, które wywierają niekorzystny wpływ na zdrowie. Podstawowe znaczenie ma ustalenie, że zapewniono warunki pracy zgodne z wymaganiami stawianymi przez lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Odpowiedzialność pracodawcy

Za zaistnienie chorób zawodowych odpowiedzialny jest podmiot zatrudniający – pracodawca, jeżeli zatrudniony u niego pracownik był narażony na działanie szkodliwych czynników i doznał szkody w postaci choroby zawodowej. Jednakże w związku z obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym odpowiedzialność pracodawcy została przeniesiona na Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy wypadkowej pracownikowi w związku z rozpoznaniem u niego choroby zawodowej przysługują następujące świadczenia: • zasiłek chorobowy – dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została chorobą zawodową; • świadczenie rehabilitacyjne – dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy; • zasiłek wyrównawczy – dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu; • jednorazowe odszkodowanie – dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu; • jednorazowe odszkodowanie – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty; • renta z tytułu niezdolności do pracy – dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek choroby zawodowej; • renta szkoleniowa – dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną chorobą zawodową; • renta rodzinna – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu choroby zawodowej; • dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej; • dodatek pielęgnacyjny; • pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą. Wszystkie ze wskazanych świadczeń finansowane są przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W tym zakresie pracodawca nie ponosi odpowiedzialności wobec pracownika, co oznacza, że pracodawca nie wypłaca żadnego z wymienionych świadczeń. Wskazane świadczenia ubezpieczeniowe nie wyczerpują jednak możliwości dochodzenia roszczeń przez poszkodowanego pracownika w wypadku przy pracy czy z powodu choroby zawodowej. Poszkodowany, w szczególności w razie zawinionego przez pracodawcę naruszenia przepisów bhp, obowiązku ochrony zdrowia oraz przeciwdziałania chorobom zawodowym, skutkującego wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową, ma prawo dochodzić od pracodawcy roszczeń wykraczających poza świadczenia wynikające z ustawy wypadkowej. Pracodawca w związku ze stwierdzeniem u pracownika choroby zawodowej może ponieść odpowiedzialność na podstawie przepisów prawa cywilnego, która będzie miała charakter uzupełniający.

WZÓR 3: REJESTR ZACHOROWAŃ

.............................. (Oznaczenie pracodawcy)Rejestr zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie choroby
Nr w rejestrze ................. Imię i nazwisko pracownika chorego na chorobę zawodową lub podejrzanego o taką chorobę, stanowisko pracy ............................... 1. Data podejrzenia choroby zawodowej .............. 2. Rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika, przebieg pracy zawodowej, zagrożenia występujące na stanowisku pracy ................. ................................................. 3. Data i numer i treść decyzji Państwowego Inspektora Sanitarnego ................................................................................................ 4. Nazwa lub numer statystyczny choroby zawodowej .................... .......................................................... 5. Skutki choroby zawodowej ........................................................ 6. Data wysłania właściwym organom zawiadomienia o skutkach o choroby zawodowej .................................................................... 7. Uwagi i wnioski ......................................................................... ........................................................ (podpis pracodawcy lub innej osoby upoważnionej przez pracodawcę)

Kiedy odpowiedzialność odszkodowawcza

Odpowiedzialność cywilnoprawna obejmuje możliwość dochodzenia przez pracownika: • jednorazowego odszkodowania za szkodę (art. 444 par. 1 k.c.), • zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę (art. 445 par. 1 k.c.), • renty (art. 444 par. 2 k.c.). Zgodnie z art. 444 par. 1 k.c. w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. Artykuł 445 par. 1 k.c. natomiast wskazuje, że w przypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Na gruncie orzecznictwa sądowego dochodzenie roszczeń na podstawie kodeksu cywilnego ściśle było związane z dochodzeniem roszczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego. Pracownik nie może zatem dochodzić odszkodowania i renty na podstawie art. 444 i 445 k.c. przed rozpoznaniem jego roszczeń o świadczenia przysługujące na podstawie przepisów ustawy wypadkowej. Dopiero po wyczerpaniu tego trybu postępowania i roszczeń z tego tytułu, możliwe jest wytaczanie powództwa przeciwko pracodawcy na gruncie k.c. (wyrok SN z 29 lipca 1998 r., II UKN 155/98, OSNAP z 1999 r. nr 15, poz. 495). Należy zaznaczyć, że bezpośrednia odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy wobec pracownika ma charakter uzupełniający, czyli przysługuje w zakresie niezaspokojonym przez ubezpieczenie wypadkowe. Skuteczne dochodzenie roszczeń bezpośrednio od pracodawcy (wyrównania szkody z tytułu choroby zawodowej, renty uzupełniającej oraz przyznania odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę) zależy od udowodnienia poniesienia przez pracownika szkody lecz także zawinionego działania lub zaniechania pracodawcy oraz związku przyczynowego pomiędzy szkodą a zachowaniem pracodawcy (uchwała SN z 24 maja 1996 r., II PZP 2/96, OSNAPiUS z 1997 r. nr 1, poz. 7; wyrok SN z 20 stycznia 1998 r., II UKN 450/97, OSNAP z 1998 r. nr 24, poz. 720). Warto zaznaczyć, że przy ocenie wysokości zadośćuczynienia z art. 445 par. 1 k.c. należy uwzględniać doznaną krzywdę poszkodowanego, na którą składają się cierpienia fizyczne w postaci bólu i innych dolegliwości oraz cierpienia psychiczne polegające na ujemnych uczuciach przeżywanych bądź w związku z cierpieniami fizycznymi, bądź w związku z następstwami uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, zwłaszcza trwałymi lub nieodwracalnymi (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 3 listopada 1994 r., III Apr 43/94; OSA z 1995 r. nr 5, poz. 41; podobnie wyrok SN z 10 czerwca 1999 r. II UKN 681/98, OSNAP z 2000 r. nr 16, poz. 626). Przy określeniu odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy na gruncie kodeksu cywilnego należy wskazać, że odpowiedzialność taka może powstać także w sytuacji, gdy stwierdzone schorzenie nie zostało uznane za chorobę zawodową, jednakże jego powstanie pozostaje w związku przyczynowo-skutkowym z istniejącymi u pracodawcy warunkami pracy. W literaturze choroby te określa się często mianem pozazawodowych lub parazawodowych. W orzecznictwie sądowym przyjęto, że z mocy art. 300 k.p. pracownik, który doznał uszczerbku na zdrowiu wskutek spowodowanej warunkami pracy choroby, innej niż choroba zawodowa, może dochodzić od zakładu pracy roszczeń odszkodowawczych na podstawie przepisów prawa cywilnego. W tym przypadku także konieczne jest udowodnienie przez pracownika związku przyczynowego między doznanym uszczerbkiem na zdrowiu a warunkami pracy. Ustalenie tego związku jest możliwe także przy wykazaniu wysokiego prawdopodobieństwa. Warto podkreślić, że w tym przypadku także najważniejszym warunkiem dochodzenia wskazanych wcześniej roszczeń cywilnoprawnych jest ustalenie nieprzestrzegania przez pracodawcę przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, co skutkowało stworzeniem złych, sprzecznych z prawem warunków pracy, a te spowodowały lub przyczyniły się do powstania u pracownika choroby parazawodowej. Wzory dokumentów dotyczące chorób zawodowych zamieszczamy pod adresem:www.gazetaprawna.pl/choroby_zawodowe