Osoba prowadząca firmę może dobrowolnie opłacać składki także od umów-zleceń lub pracy chałupniczej.
Liczne wątpliwości przedsiębiorców dodatkowo dorabiających w kwesti prawidłowego wyboru tytułu ubezpieczenia spowodowały, że Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przygotowało w tej sprawie wyjaśnienie. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym określa ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 z późn. zm.). Na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5 tej ustawy osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, zleceniobiorcy oraz osoby wykonujące pracę nakładczą obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom. W praktyce oznacza to, że właściciel firmy, a jednocześnie wykonujący pracę na umowę-zlecenie, płaci składki z tytułu działalności. Dzieje się tak wtedy, gdy podstawa wymiaru od zlecenia jest niższa od tej minimalnej płaconej od firmy. Ta sama zasada obowiązuje w przypadku biznesmenów dorabiających jako chałupnicy. Nie wyklucza to jednak możliwości dobrowolnego ubezpieczenia się z tytułu pozostałych umów.
Jednocześnie resort przypomina, że do obowiązków ZUS należy m.in. stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych oraz kontrola płatników składek. Zakład jest uprawniony do weryfikowania, czy osoba zgłoszona do ubezpieczeń społecznych posiada tytuł do objęcia nimi. Ma więc prawo do sprawdzenia zarówno faktu zawarcia umowy-zlecenia czy o pracę nakładczą, jak i jej ważności.
Jeżeli w konkretnym przypadku stwierdzi, że umowa została zawarta dla pozoru lub w celu obejścia prawa, to taka osoba nie podlega ubezpieczeniu jako zleceniobiorca lub jako wykonawca. Konsekwencją tego jest obowiązek opłacania składek od firmy jako jedynego właściwego tytułu.
Wyjaśnienie Ministerstwa Pracy i Polityki Społeczne
Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym określa obowiązująca od 1 stycznia 1999 r. ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.). Stosownie do art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5 tej ustawy osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, zleceniobiorcy (osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia) oraz osoby wykonujące pracę nakładczą obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
W stanie prawnym obowiązującym do 31 października 2005 r., w myśl art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, która jednocześnie wykonywała pracę jako zleceniobiorca lub jako wykonawca, obowiązkowo podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Mogła ona jednak dobrowolnie na swój wniosek być objęta tymi ubezpieczeniami także z pozostałych, wszystkich lub wybranych, tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń.
Od 1 listopada 2005 r. zmianie uległy zasady ustalania obowiązku ubezpieczeń społecznych osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, które jednocześnie były zleceniobiorcami (art. 9 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Od tej daty osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych i jednocześnie wykonująca pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, jeżeli z tytułu wykonywania powyższej umowy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność. Może ona dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z tytułu wykonywania umów.
Zmianie od l listopada 2005 r. nie uległy przepisy dotyczące zasad ustalania obowiązku ubezpieczeń społecznych osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, które jednocześnie wykonywały pracę nakładczą. W stosunku do tej grupy osób obowiązek ubezpieczeń społecznych był ustalany na podstawie art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Nowelizacja przepisów nastąpiła od 1 marca 2009 r. Od tej daty, po wprowadzeniu ust. 2b do art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, osoba wykonująca pracę nakładczą, prowadząca jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu tej działalności, jeżeli z tytułu wykonywania pracy nakładczej podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność. Może ona wówczas dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu wykonywania pracy nakładczej.
Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że stosownie do art. 68 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy m.in. stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych oraz kontrola wykonywania przez płatników składek i ubezpieczonych obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych. Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony do weryfikowania, czy osoba zgłoszona do ubezpieczeń społecznych posiada tytuł do objęcia tymi ubezpieczeniami określony obowiązującymi przepisami. W tym zakresie Zakład Ubezpieczeń Społecznych posiada prawo do badania zarówno faktu zawarcia umowy zlecenia czy umowy o pracę nakładczą, jak i jej ważności. Jeżeli w konkretnym przypadku ustalenia dokonane w trakcie postępowania wyjaśniającego lub kontrolnego pozwolą na stwierdzenie przez jednostkę terenową ZUS, że umowa została zawarta dla pozoru (art. 83 § l Kodeksu cywilnego), w celu obejścia prawa (art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego) lub że jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 Kodeksu cywilnego), konsekwencją jest stwierdzenie niepodlegania ubezpieczeniom społecznym przez daną osobę odpowiednio jako zleceniobiorcy lub jako wykonawcy.
Decyzje wydawane są na podstawie art. 83 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Konsekwencją stwierdzenia niepodlegania przez daną osobę jako zleceniobiorcy lub jako wykonawcy jest stwierdzenie obowiązkowego podlegania z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, jako jedynego tytułu do ubezpieczeń społecznych. W takim przypadku art. 9 ust. 2 ustawy nie ma bowiem zastosowania. Zarówno od wydanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzji stwierdzającej niepodleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu pracy nakładczej, jak i stwierdzającej obowiązek ubezpieczeń z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej stronom przysługuje odwołanie do właściwego sądu. Prawomocny wyrok sądu jest wiążący zarówno w stosunku do płatnika składek i ubezpieczonego, jak i do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.