Do końca lutego dorabiający emeryci i renciści powinni rozliczyć się z przychodów osiągniętych w całym poprzednim roku kalendarzowym. W tym celu muszą dostarczyć do ZUS zaświadczenie o ich wysokości. Po otrzymaniu tych informacji ZUS oceni, czy świadczenie przysługiwało w całym roku w pełnej wysokości czy też podlegało zawieszeniu lub zmniejszeniu o określoną kwotę.

Wielu emerytów i rencistów szuka możliwości dorobienia do swoich, często dosyć niskich świadczeń. Przepisy emerytalne na ogół nie zabraniają podejmowania działalności zarobkowej i czerpania z niej określonych przychodów. Wyjątkiem są jedynie osoby pobierające rentę szkoleniową, którym w takim przypadku ZUS zawsze wstrzymuje wypłatę świadczenia. Większość świadczeniobiorców jest natomiast ograniczona wyznaczonymi przez ustawę progami zarobkowymi, których przekroczenie skutkuje zawieszeniem lub zmniejszeniem emerytury bądź renty.

Kiedy można dorabiać bez ograniczeń

Uprzywilejowaną pozycję mają przede wszystkim ci emeryci, którzy ukończyli powszechny wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Nie podlegają bowiem obecnie zawieszeniu ani zmniejszeniu, bez względu na wysokość osiąganego przychodu, świadczenia osób mających ustalone prawo do emerytury, które ukończyły wspomniany wiek. Osoby te mogą dorabiać bez ograniczeń także wtedy, gdy pobierają rentę z tytułu niezdolności do pracy lub rentę rodzinną jako świadczenie korzystniejsze lub wybrane przez siebie. Liczy się bowiem samo przyznanie emerytury i ukończenie powszechnego wieku emerytalnego. Świadczenia przysługujące tym emerytom wypłaca się w pełnej wysokości, począwszy od miesiąca, w którym osiągnęli wiek 60 lub 65 lat. Warto zaznaczyć, że nie ma w tym przypadku znaczenia, czy osoba uprawniona dotychczas do wcześniejszej emerytury wystąpiła o jej przyznanie w powszechnym wieku emerytalnym, czy też nie poczyniła takich kroków (przykłady 1 i 2). Oprócz emerytów, którzy ukończyli powszechny wiek emerytalny, ograniczenie możliwości zarobkowania nie dotyczy też osób uprawnionych do rent dla inwalidów wojennych, rent dla inwalidów wojskowych, których niezdolność do pracy pozostaje w związku ze służbą wojskową, a także rent rodzinnych przysługujących po osobach uprawnionych do tych świadczeń, których śmierć nastąpiła w związku ze służbą wojskową.

Co może powodować zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia?

Osoby, które nie zaliczają się do żadnej z opisanych wyżej grup świadczeniobiorców, mogą podjąć działalność zarobkową, ale muszą uważać, aby ich przychód nie przekroczył określonych w przepisach progów zarobkowych. Należy jednak zaznaczyć, że również w ich przypadku nie każdy przychód wpływa na zawieszenie lub zmniejszenie emerytury lub renty. Taki skutek wywołuje jedynie osiąganie przychodu z tytułu wykonywania działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, tj.: • pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy, • pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę nakładczą, • pracy wykonywanej w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych, • pracy wykonywanej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło lub współpracy przy wykonywaniu tych umów, • prowadzenia pozarolniczej działalności (w tym działalności gospodarczej) oraz współpracy przy jej wykonywaniu, • wykonywania odpłatnie pracy, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, • pobierania stypendium sportowego. Może się zdarzyć sytuacja, że świadczeniobiorca, wykonując jedną z działalności podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. nr 11, poz. 74 , tzw. ustawy systemowej), zwolniony jest z obowiązku opłacania składek z tytułu tej działalności. Zwolnienie to może przysługiwać np. osobom mającym inny tytuł do ubezpieczenia i opłacających z tego tytułu składki na ubezpieczenia społeczne, a także osobom mającym ustalone prawo do emerytury lub renty. Mimo że osiągany przez nie przychód nie został w tym przypadku faktycznie oskładkowany, wpływa on również na zawieszenie lub zmniejszenie pobieranego świadczenia (przykład 3). Oprócz przychodów z działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego w myśl przepisów ustawy systemowej na zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia wpływa również przychód z tytułu służby pełnionej m.in. w: Wojsku Polskim, policji, służbie więziennej, Państwowej Straży Pożarnej, służbie celnej, straży granicznej, Urzędzie Ochrony Państwa, Biurze Ochrony Rządu (przykład 4).

Jaki przychód nie wpływa na pobieranie świadczenia?

Należy przede wszystkim podkreślić, że zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia może powodować tylko ten przychód, który został osiągnięty w czasie, gdy świadczeniobiorca miał ustalone uprawnienia do tego świadczenia. Oznacza to, że nie ma wpływu na dalsze pobieranie emerytury bądź renty przychód osiągnięty przed jej przyznaniem, a także po ustaniu prawa do tego świadczenia (przykład 5). Ponadto, zważywszy na to, że emerytury i renty podlegają zawieszeniu bądź zmniejszeniu w przypadku osiągania odpowiednio wysokiego przychodu z działalności objętej obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi, przychód nie podlegający temu obowiązkowi, poza wskazanymi wyżej wyjątkami, nie wpływa na dalszą możliwość pobierania świadczenia i – tym samym – można go osiągać bez żadnych ograniczeń. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że obowiązkowi ubezpieczenia społecznego nie podlegają m.in. przychody z następujących tytułów: • umów o dzieło zawartych z innym podmiotem niż własny pracodawca (o ile nie są wykonywane na rzecz własnego pracodawcy), • praw autorskich i patentowych, • wynajmu lub dzierżawy nieruchomości albo lokali (chyba że wynajem lub dzierżawa stanowią przedmiot działalności gospodarczej) – przykład 6, • honorariów za działalność twórczą lub artystyczną, • umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia wykonywanej przez uczniów gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych, a także studentów, do czasu ukończenia 26 roku życia (przykład 7).

Jakie są progi zarobkowe i kwoty zmniejszeń

Uzyskiwanie przychodów do pewnej wysokości nie ma żadnego wpływu na pobieranie emerytury, renty rodzinnej lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Dopiero przekroczenie określonych limitów wyznaczonych przez ustawę może spowodować takie skutki. Przepisy przewidują dwa progi zarobkowe: niższy, którego przekroczenie powoduje zmniejszenie świadczenia, oraz wyższy, którego przekroczenie skutkuje zawieszeniem emerytury lub renty. Są one ustalane co kwartał na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ostatnio ogłoszonego przez prezesa GUS. Obecnie obowiązują limity ustalone od 1grudnia 2006 r. (należy zaznaczyć, że od 1 marca 2007 r. wejdą nowe stawki). Świadczenie podlega zmniejszeniu wówczas, gdy osiągany przychód przekracza 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez prezesa GUS (obecnie 1725,30 zł, a od 1 marca 2007 r. – 1863,80 zł). Zmniejszenie świadczenia powinno być równe kwocie przekroczenia pierwszego progu zarobkowego, ale nie wyższe niż maksymalna kwota zmniejszenia ustalona dla emerytury lub renty w danym okresie. Kwoty maksymalnych zmniejszeń stanowią określony procent kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 r. (24 proc. tej kwoty dla emerytury i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, 18 proc. tej kwoty dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy oraz 20,4 proc. tej kwoty dla renty rodzinnej, do której jest uprawniona jedna osoba). Są one podwyższane przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w kolejnych terminach ich waloryzacji. Kwoty obowiązujące w 2006 i 2007 roku podajemy w tabeli 1. Natomiast zawieszenie emerytury lub renty następuje wówczas, gdy świadczeniobiorca osiąga przychód przekraczający 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez prezesa GUS (obecnie 3204,10 zł, a od 1 marca 2007 r. 3461,30 zł). Jak kształtowały się obydwa progi zarobkowe na przestrzeni 2006 roku i w pierwszych miesiącach 2007 roku, prezentujemy w tabeli 2.

Jak powiadomić ZUS o osiąganiu przychodu

Sposób, w jaki należy powiadomić ZUS o fakcie podjęcia działalności zarobkowej i osiąganiu z tego tytułu przychodu zależy od tego, czy istnieje już prawo do świadczenia czy też dopiero ma być ustalone. W pierwszym przypadku należy wypełnić specjalnie do tego przeznaczony druk ZUS Rw-73 Oświadczenie emeryta – rencisty o zamiarze osiągania lub nieosiągania przychodu, wpisując kolejno: swoje imię i nazwisko, adres zamieszkania, nr emerytury lub renty oraz numer PESEL. Następnie należy zakreślić właściwy tytuł (tytuły) osiągania przychodu, a następnie wskazać, czy będzie on na tyle wysoki, że spowoduje zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia, czy też na tyle niski, że nie spowoduje takich skutków (bez podawania konkretnej wysokości przychodu). Osoby, które dopiero ubiegają się o emeryturę lub rentę, muszą w tym celu wypełnić odpowiednią rubrykę we wniosku o emeryturę lub rentę. Również w tym przypadku nie należy podawać konkretnej wysokości osiąganego przychodu, a jedynie dokonać stwierdzenia, czy będzie on powodował zawieszenie lub zmniejszenie emerytury bądź renty. Może się zdarzyć sytuacja, że już po wysłaniu oświadczenia o zamiarze osiągania przychodu lub po złożeniu wniosku o emeryturę lub rentę nastąpi zmiana wysokości tego przychodu, która wpływałaby na kwestię dalszego wypłacania lub niewypłacania świadczenia. W takiej sytuacji konieczne jest ponowne powiadomienie ZUS – poprzez dostarczenie oświadczenia na druku ZUS Rw-73. Nie tylko świadczeniobiorcy, ale również płatnicy składek opłacający za nich składki na ubezpieczenia społeczne zobowiązani są do zawiadomienia ZUS o osiąganiu przychodu, a także o zmianie jego wysokości. W praktyce jednak wystarczy, aby dopilnowali, czy osoba ubezpieczona sama dopełniła tego obowiązku. Wysłanie zawiadomienia o podjęciu działalności zarobkowej oraz o wysokości zadeklarowanego przychodu powoduje, że ZUS podejmuje postępowanie w sprawie możliwości dalszej wypłaty świadczenia. W zależności od treści zawiadomienia ZUS zdecyduje o tym, że: • świadczenie ma być nadal wypłacane w dotychczasowej wysokości, • emerytura lub renta podlega zmniejszeniu o maksymalną kwotę zmniejszenia, • świadczenie musi zostać zawieszone.

Rozliczenie przychodu po zakończeniu roku

Ostateczne rozliczenie przychodu osiągniętego przez emeryta lub rencistę następuje po zakończeniu roku kalendarzowego. Do końca lutego następnego roku świadczeniobiorca zobowiązany jest poinformować ZUS o wysokości przychodu w całym minionym roku. Jeśli jest pracownikiem, powinien uzyskać od pracodawcy zaświadczenie informujące o wysokości przychodu, najlepiej w rozbiciu na poszczególne miesiące. Jeśli jest np. osobą prowadząca działalność gospodarczą – wystarczy samo oświadczenie zawierające podstawowe dane osobowe, tytuł przychodu oraz jego kwotę, a także własnoręczny podpis. Należy zaznaczyć, że w stosunku do emerytów, którzy ukończyli w danym roku powszechny wiek emerytalny, możliwe jest, na ich wniosek oraz po złożeniu zaświadczenia o przychodzie za miesiące poprzedzające miesiąc ukończenia tego wieku, wcześniejsze rozliczenie ich przychodu niż po zakończeniu roku kalendarzowego. Obowiązek zawiadomienia ZUS o wysokości przychodu w całym poprzednim roku ciąży również na płatnikach składek, w tym na pracodawcach zatrudniających emerytów i rencistów. Tak samo jednak, jak w przypadku poinformowania ZUS o zamiarze osiągania przychodu w trakcie roku kalendarzowego, również i w tej sytuacji wystarczy, gdy dopilnują, aby pracownik dopełnił tego obowiązku (w tym przypadku, aby dostarczył do ZUS wystawione przez nich zaświadczenie). Na podstawie przesłanej informacji o wysokości przychodu w całym poprzednim roku ZUS dokonuje rozliczenia przychodu. Możliwe są dwie formy takiego rozliczenia. Pierwsza z nich, to rozliczenie w stosunku rocznym. Polega ono na porównaniu kwoty przychodu osiągniętego w poprzednim roku z kwotami granicznymi przychodu ustalonymi dla tego roku. Pierwsza kwota graniczna to suma granicznych kwot przychodu w kolejnych miesiącach roku stanowiąca 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Druga kwota graniczna to 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia w każdym z kolejnych miesięcy tego roku. W 2006 roku wyniosły one odpowiednio: 20 732, 70 zł oraz 38 503, 40 zł. Jeśli w trakcie rozliczanego roku powstało lub ustało prawo do emerytury lub renty albo emeryt ukończył powszechny wiek emerytalny, obydwie kwoty mogą być ustalone z odpowiednio krótszego okresu (przykład 8). Natomiast druga forma rozliczenia, to rozliczenie przychodu emeryta lub rencisty w stosunku miesięcznym. Polega ona na porównaniu kwot tego przychodu osiągniętego w poszczególnych miesiącach poprzedniego roku z granicznymi kwotami przychodu w każdym z tych miesięcy.

Co powinno znaleźć się w zaświadczeniu

W zaświadczeniu o wysokości przychodu w poprzednim roku kalendarzowym płatnik składek powinien przede wszystkim uwzględnić te jego składniki, które stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zgodnie z ustawą systemową. Ponieważ wśród dorabiających emerytów i rencistów najliczniejszą grupę stanowią pracownicy, poniżej opiszemy, jaki przychód osiągnięty przez tą grupę ubezpieczonych powinien znaleźć się w tym zaświadczeniu. Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w stosunku do pracowników jest przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Do tego przychodu wlicza się więc m.in. wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, czy też ekwiwalenty za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Do przychodów pracownika podlegających oskładkowaniu zalicza się również przychód z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do których zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia lub umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym pozostaje on w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Wszystkie te przychody pracodawca powinien uwzględnić przy ustalaniu kwoty przychodu w zaświadczeniu wystawianym dla celów rozliczenia z ZUS (przykład 9). Może się zdarzyć, że, obok świadczeń pieniężnych, pracownik otrzymał w danym roku od pracodawcy również świadczenia w naturze podlegające oskładkowaniu. Jeśli taka sytuacja miała miejsce, wówczas w zaświadczeniu o przychodzie pracodawca powinien również je uwzględnić wpisując odpowiednio ustaloną pieniężną wartość tych świadczeń. W zaświadczeniu o wysokości przychodu w całym poprzednim roku pracodawca powinien również uwzględnić niektóre wypłacone pracownikowi kwoty, które nie podlegały oskładkowaniu. Chodzi o kwoty wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego pracownikowi na podstawie przepisów kodeksu pracy, kwoty pobranych przez pracownika zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego (przykład 10). Jak już wcześniej wspomnieliśmy, jedną z możliwych form rozliczenia przychodu po zakończeniu roku kalendarzowego jest rozliczenie w stosunku miesięcznym. Aby było ono możliwe do wykonania, w wystawionym przez płatnika składek zaświadczeniu powinien być wyliczony przychód za cały rok łącznie, jak również w rozbiciu na poszczególne miesiące. Wystawione w ten sposób zaświadczenie pozwoli właściwej jednostce ZUS dokonać wyboru, która forma rozliczenia jest korzystniejsza dla świadczeniobiorcy. W zaświadczeniu o wysokości przychodu w poprzednim roku kalendarzowym płatnik składek powinien podać również własne dane (tj. własną nazwę i pieczątkę, podpis i pieczątkę imienną osoby wystawiającej zaświadczenie), jak również dane osobowe pracownika (jego imię, nazwisko, adres zamieszkania, nr dokumentu tożsamości, nr PESEL). Warto również, aby podał numer emerytury lub renty, do której uprawniona jest osoba ubezpieczona.

Jakich przychodów nie wpisywać w zaświadczeniu

Poza wymienionymi wyżej kwotami wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy i zasiłków, pracodawca nie wpisuje do zaświadczenia przychodów, od których nie było obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Nie mają one bowiem wpływu na zawieszenie lub zmniejszenie emerytury bądź renty. Przychody te wymienione są szczegółowo w rozporządzeniu ministra pracy i polityki społecznej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. nr 161, poz. 1106 z późn. zm.). Do najważniejszych z nich należą: • nagrody jubileuszowe, które według zasad określających warunki ich przyznawania przysługują pracownikowi nie częściej niż co 5 lat, • odprawy pieniężne przysługujące w związku z przejściem na emeryturę lub rentę, • odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, • odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 1012 kodeksu pracy, • ekwiwalenty pieniężne za użyte przy wykonywaniu pracy narzędzia, materiały lub sprzęt, będące własnością pracownika, • wartość finansowanych przez pracodawcę posiłków udostępnianych pracownikom do spożycia bez prawa do ekwiwalentu z tego tytułu – do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 190 zł, • świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, • świadczenie urlopowe wypłacane na podstawie art. 3 ust. 4 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych – do wysokości nieprzekraczającej rocznie kwoty odpisu podstawowego określonej w tej ustawie, • zapomogi losowe w przypadku klęsk żywiołowych, indywidualnych zdarzeń losowych lub długotrwałej choroby (przykład 11), • dodatki uzupełniające 80 proc. zasiłek chorobowy wypłacane przez pracodawców – do kwoty nieprzekraczającej łącznie z zasiłkiem chorobowym 100 proc. przychodu pracownika, stanowiącego podstawę wymiaru składek, • nagrody za wyniki sportowe, wypłacane przez kluby sportowe i polskie związki sportowe, oraz za wybitne osiągnięcia sportowe lub wybitne osiągnięcia w pracy zawodowej w dziedzinie kultury fizycznej, wypłacane ze środków budżetowych, • wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika, z wyłączeniem wynagrodzeń otrzymywanych za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnień z części dnia pracy, przysługujących pracownikom podejmującym naukę lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych, • świadczenie w naturze w postaci działki gruntu. Uwaga! W zaświadczeniu o przychodzie emeryta lub rencisty pracodawca powinien poszczególne wypłaty przyporządkować do miesiąca, w którym zostały wypłacone (postawione do dyspozycji pracownika). Wyjątek dotyczy przychodu, który został wypłacony z tytułu działalności wykonywanej przed ustaleniem prawa do emerytury lub renty. W tej ostatniej sytuacji nie wpływa on bowiem na zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia mimo że został wypłacony już po ustaleniu uprawnień (tabela 3).

Jakie mogą być skutki rocznego rozliczenia z ZUS

W wyniku rozliczenia przychodu emeryta lub rencisty w stosunku rocznym może się okazać, że: • świadczenie przysługiwało przez cały rok w pełnej wysokości (jeśli roczny przychód nie przekroczył ani wyższej, ani niższej rocznej kwoty granicznej), • emerytura lub renta podlegała zmniejszeniu przez cały rok (gdy przychód z całego roku przekroczył niższą roczną kwotę graniczną, ale nie przekroczył wyższej rocznej kwoty granicznej), • świadczenie podlegało przez cały rok zawieszeniu (jeśli przychód osiągnięty w całym roku przekroczył wyższą roczną kwotę graniczną). Bardziej skomplikowana sytuacja występuje w przypadku rozliczenia w stosunku miesięcznym. W tabeli 4 prezentujemy możliwe warianty, które mogą zaistnieć przy rozliczeniu w tej formie. Obojętnie, czy ZUS dokonuje rozliczenia w stosunku rocznym czy w stosunku miesięcznym, w wyniku jego dokonania po zakończeniu roku może dojść do trzech sytuacji. Pierwsza z nich występuje wtedy, gdy kwota wypłaconej w trakcie roku emerytury równa jest kwocie świadczenia, jakie w wyniku porównania z osiągniętym przychodem należała się świadczeniobiorcy (przykład 12). Druga sytuacja ma miejsce wówczas, gdy w wyniku rozliczenia przychodu okazuje się, że świadczeniobiorca otrzymał zbyt wysoką kwotę świadczenia w poszczególnych miesiącach lub w całym roku kalendarzowym. W takiej sytuacji ZUS wydaje decyzję o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń i świadczeniobiorca musi zwrócić określoną kwotę do ZUS. Z kolei trzecia z możliwych sytuacji ma miejsce wtedy, gdy po porównaniu kwot przychodu z progami zarobkowymi okazuje się, że ZUS wypłacił w poszczególnych miesiącach lub w całym roku zbyt niską kwotę świadczenia. W takiej sytuacji musi dokonać zwrotu określonej kwoty osobie uprawnionej. Ten skutek rozliczenia ma miejsce np. wtedy, gdy świadczenie było zmniejszone w maksymalnej wysokości, a po dostarczeniu dokładnej kwoty przychodu okazało się, że powinno być w poszczególnych miesiącach zmniejszone o mniejszą kwotę równą kwocie przekroczenia (przykład 13).

Który sposób rozliczenia jest korzystniejszy

Rozliczenie w stosunku rocznym korzystne jest dla świadczeniobiorcy m.in. wówczas, gdy: • w niektórych miesiącach rozliczanego roku osiągał on przychód niewiele przekraczający niższą kwotę graniczną, a w pozostałych miał przychód w wysokości nieprzekraczającej tej kwoty, • w określonych miesiącach roku miał przychód powodujący zawieszenie świadczenia (ale niewiele przekraczający wyższą kwotę graniczną), a w pozostałych – nie osiągał w ogóle przychodu lub miał przychód w wysokości powodującej jedynie zmniejszenie świadczenia, • w niektórych miesiącach roku osiągał on przychód powodujący zmniejszenie świadczenia, a w niektórych powodujący jego zawieszenie (ale niewiele przekraczający wyższą kwotę graniczną). W obydwu sytuacjach, po zsumowaniu łącznej kwoty przychodu z całego roku może się okazać, że świadczenie przysługiwało za wszystkie miesiące w pełnej wysokości lub za cały rok powinno podlegać jedynie zmniejszeniu (przykład 14). Natomiast miesięczny wariant rozliczenia świadczeniobiorca powinien wybrać szczególnie wtedy, gdy: • w niektórych miesiącach roku osiągał on przychód znacznie przekraczający niższą kwotę graniczną, a w pozostałych miesiącach nie miał w ogóle przychodu wpływającego na zmniejszenie świadczenia (przykład 15), • w niektórych miesiącach roku osiągał przychód znacznie przekraczający wyższą kwotę graniczną, a w pozostałych miesiącach miał przychód nieprzekraczający tej kwoty.

Kiedy korzystna jest dobrowolna wpłata do FUS

W przypadku gdy dorabiający emeryt lub rencista w całym roku lub w określonych jego miesiącach osiągnął przychód przekraczający 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ma on możliwość dokonania dobrowolnej wpłaty na konto Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w wysokości kwoty przekroczenia ponad wyższą roczną kwotę graniczną. Wówczas ZUS uznaje, że za okres, za który nastąpiła wpłata, przychód był równy wyższej kwocie granicznej, a świadczenie podlegało za ten okres jedynie maksymalnemu zmniejszeniu. Jest to szczególnie korzystne rozwiązanie dla tego świadczeniobiorcy, który pobierał w trakcie rozliczanego roku emeryturę lub rentę w znacznej wysokości, osiągał spory przychód, ale po zakończeniu tego roku niewiele przekroczył roczną wyższą kwotę graniczną. Jeśli kwota takiego przekroczenia jest mniejsza od łącznej wysokości świadczeń, które podlegałyby zawieszeniu, wówczas warto jest dokonać takiej wpłaty. Należy przy tym pamiętać, że jej wysokość pomniejsza się o zaliczkę pobraną na podatek dochodowy (przykład 16).

Rozliczanie przychodu przy rencie rodzinnej dla kilku osób

Jeśli renta rodzinna przysługuje jednemu członkowi rodziny, jej zawieszenie lub zmniejszenie, a także rozliczenie przychodu osiągniętego przez tę osobę w całym roku następuje na ogólnych zasadach. Pewne szczególne zasady występują natomiast wówczas, gdy do renty rodzinnej uprawnionych jest kilku członków rodziny. Podstawowa zasada w tym przypadku jest taka, iż przychód osiągany przez jedną z tych osób wpływa na zawieszenie lub zmniejszenie tej części renty, która jej przysługuje. Nie ulegają natomiast zmianie wypłacane kwoty świadczenia przysługujące innym członkom rodziny, o ile nie osiągają oni również przychodu w wysokości przekraczającej niższą lub wyższą kwotę graniczną. Obowiązki informacyjne w zakresie uzyskiwania przychodu, a więc zawiadomienie ZUS o zamiarze osiągania przychodu w trakcie roku, jak również nadesłanie zaświadczenia lub oświadczenia o łącznym przychodzie po jego zakończeniu, ciążą w tym przypadku, co oczywiste, jedynie na dorabiającym do renty członku rodziny. Pozostali uprawnieni są zwolnieni z tych obowiązków. Drugą odmiennością obowiązującą w przypadku rent rodzinnych wieloosobowych jest szczególny sposób ustalania kwoty maksymalnego zmniejszenia świadczenia. Jeśli kilka osób jest uprawnionych do renty, ustala się ją proporcjonalnie do liczby tych osób (przykład 17). W przypadku renty rodzinnej przysługującej kilku członkom rodziny obowiązuje jeszcze jedna szczególna regulacja, korzystna szczególnie wtedy, gdy do tego świadczenia uprawniona jest większa liczba osób (np. cztery, pięć itd.). Regulacja ta przewiduje, że osoba uprawniona do części renty, osiągająca przychód powodujący zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia, może z niej zrezygnować, składając w tym celu wniosek do właściwej jednostki ZUS o wyłączenie jej z kręgu osób uprawnionych do renty. ZUS pozbawia ją w takiej sytuacji prawa do przysługującej jej części renty. Wówczas, od miesiąca, od którego wstrzymano jej wypłatę, ZUS ponownie oblicza wysokość świadczenia dla pozostałych uprawnionych do renty z pominięciem wnioskodawcy. Tym samym część renty, której osoba, osiągająca przychód nie mogłaby pobierać w pełnej wysokości przypada innym uprawnionym członkom rodziny.







PRZYKŁAD 1 OSIĄGNIĘCIE WIEKU EMERYTALNEGO Czytelniczka jest od kilku lat uprawniona do wcześniejszej emerytury, będąc jednocześnie zatrudniona na pół etatu. W związku z osiąganym przychodem ZUS zmniejszał jej co miesiąc wypłacane świadczenie. W styczniu 2006 r. osiągnęła powszechny wiek emerytalny dla kobiet – 60 lat, ale nie wystąpiła o przyznanie emerytury na innej podstawie prawnej niż dotychczasowe świadczenie, gdyż uznała, że nie będzie ona od niego wyższa. Mimo to, od miesiąca ukończenia wieku emerytalnego ZUS wypłaca jej emeryturę w pełnej wysokości.

PRZYKŁAD 2ZMIANA WYPŁACANYCH ŚWIADCZEŃ Czytelnik w 2000 roku, mając 59 lat, nabył uprawnienia do renty rodzinnej po zmarłej żonie. Jednocześnie nie zrezygnował z dotychczasowej pracy i cały czas osiągał przychody powodujące comiesięczne zmniejszenie przez ZUS pobieranego świadczenia. W listopadzie 2001 r. przeszedł na wcześniejszą emeryturę, która jednak okazała się niższa od pobieranej dotychczas renty. W związku z tym ZUS zawiesił mu to drugie świadczenie jako mniej korzystne i kontynuuje wypłatę renty rodzinnej. W listopadzie 2006 r. ukończył powszechny wiek emerytalny. Mimo że świadczeniobiorca nadal osiąga przychody powodujące zmniejszenie świadczenia, od listopada 2006 r. ZUS wypłaca mu rentę w pełnej wysokości, gdyż począwszy od tego miesiąca uprawniony jest emerytem, który ukończył 65 lat.

PRZYKŁAD 3 PRZYCHÓD Z DZIAŁALNOŚCI Czytelnik jest uprawniony do renty rodzinnej. Od kilku lat był zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Niedawno podjął dodatkowo działalność gospodarczą, z tytułu której nie musi odprowadzać składek na ubezpieczenia społeczne, gdyż są one opłacane z tytułu stosunku pracy. Przychód z obydwu rodzajów działalności ma jednak wpływ na zawieszenie lub zmniejszenie renty rodzinnej.

PRZYKŁAD 4 PRZYCHODY Z TYTUŁU SŁUŻBY Czytelnik jest uprawniony do renty rodzinnej z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Niedawno wstąpił do Państwowej Straży Pożarnej i osiąga przychód z tytułu służby. Mimo że ani jego pracodawca, ani on sam nie muszą płacić z tego tytułu składek do ZUS, przychód ten, jeśli będzie zbyt wysoki, może mieć wpływ na dalsze pobieranie renty w pełnej wysokości.

PRZYKŁAD 5 PRZYCHODY NIEUWZGLĘDNIANE PRZY ŚWIADcZENIACH Czytelnik w 2006 roku był 26-letnim studentem. Od początku studiów pracował na podstawie umowy o pracę osiągając dość wysoki przychód. Po śmierci ojca w marcu 2006 r. pobierał rentę rodzinną jako jedyny uprawniony członek rodziny. Prawo do renty przysługiwało mu tylko do końca ostatniego roku studiów, a więc do końca września 2006 r. Rozliczając przychód za 2006 rok, ZUS weźmie pod uwagę jedynie ten osiągnięty od marca do września 2006 r. Zarobki ze stycznia, lutego, października, listopada i grudnia 2006 r. nie będą więc miały wpływu na ewentualne zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia.

PRZYKŁAD 6 UMOWA O DZIEŁO I NAJEM Czytelniczka jest emerytką w wieku 57 lat. Osiąga przychody z dwóch źródeł: z redakcji pewnego czasopisma z tytułu praw autorskich oraz z tytułu najmu mieszkania. Łączna kwota przychodu jest na tyle wysoka, że powodowałaby zawieszenie emerytury. Ponieważ jednak nie jest on objęty obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym, nie ma wpływu na dalsze pobieranie świadczenia.

PRZYKŁAD 7 STUDENT ZE ZLECENIEM Czytelnik ma 23 lata i jest studentem pobierającym rentę rodzinną po zmarłym ojcu. Od pewnego czasu dorabia, pracując na podstawie umowy zlecenia. Przychód uzyskiwany z tej umowy, choć przekracza niższy próg zarobkowy przewidziany w przepisach, nie ma wpływu na pobierane świadczenie. ZUS nadal wypłaca więc rentę w dotychczasowej wysokości.

PRZYKŁAD 8 PRAWO DO RENTY W CIĄGU ROKU Czytelnik osiąga przychód z tytułu stosunku pracy. Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy uzyskał dopiero w czerwcu 2006 r. Ustalając roczne kwoty graniczne dla tej osoby, ZUS zsumuje progi zarobkowe z okresu od czerwca do grudnia 2006 r. W wyniku tego, niższa roczna kwota graniczna będzie w przypadku Czytelnika wynosiła 12 136,20 zł, a wyższa roczna kwota graniczna – 22 538,50 zł.

PRZYKŁAD 9 RENCISTA NA UMOWIE O PRACĘ I ZE ZLECENIEM Rencista w 2006 r. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę oraz na podstawie umowy zlecenia z tym samym pracodawcą. Z obydwu umów osiągał comiesięczne wynagrodzenie. W związku z tym, w wystawionym zaświadczeniu o wysokości przychodu w 2006 roku pracodawca powinien mu uwzględnić zarówno przychód z tytułu stosunku pracy, jak i z tytułu wykonywania umów zlecenia.

PRZYKŁAD 10 WYNAGRODZENIE CHOROBOWE I ZASIŁKI Osoba pobierająca wcześniejszą emeryturę podjęła w ubiegłym roku zatrudnienie. Osiągnęła z tego tytułu w 2006 roku łączne wynagrodzenie w wysokości 25 tys. zł. Oprócz tego pracodawca wypłacił jej wynagrodzenia chorobowe oraz zasiłki chorobowe w łącznej wysokości 3300 zł. Zarówno jedna, jak i druga kwota musi być uwzględniona przez ZUS przy rozliczeniu przychodu.

PRZYKŁAD 11 ZAPOMOGA NIEUWZGLĘDNIONA W ŚWIADCZENIU Czytelniczka od stycznia 2004 r. jest uprawniona do wcześniejszej emerytury. Jednocześnie przez cały 2006 rok była zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Pracodawca wypłacał jej co miesiąc wynagrodzenie zasadnicze oraz dodatek funkcyjny, a co trzy miesiące nagrody kwartalne. Oprócz tego, w 2006 roku otrzymała dwukrotnie zapomogę z funduszu socjalnego ze względu na sytuację rodzinną. W zaświadczeniu o wysokości przychodu dla celów rozliczenia z ZUS pracodawca powinien uwzględnić wypłacone jej wynagrodzenie zasadnicze, dodatki i nagrody kwartalne, natomiast kwotę zapomogi powinien pominąć, gdyż tego rodzaju wypłaty wyłączone są z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe i nie wpływają na zawieszenie lub zmniejszenie emerytury bądź renty.

PRZYKŁAD 12 RÓWNE KWOTY ŚWIADCZEŃ I PRZYCHODÓW Czytelnik pobierał rentę rodzinną w wysokości 700 zł miesięcznie. W ciągu całego roku ZUS wypłacił mu świadczenie w łącznej kwocie 8400 zł. W trakcie roku zawiadomił on ZUS o osiąganiu przychodu w wysokości niepowodującej ani zawieszenia, ani zmniejszenia świadczenia. Po zakończeniu roku nadesłał zaświadczenie, z którego wynikało, że w 2006 roku osiągnął przychód w łącznej wysokości 16 tys. zł, a więc nie przekroczył żadnej z rocznych kwot granicznych. W związku z tym ZUS stwierdził, że świadczenie przysługiwało w pełnej wysokości przez cały rok.

PRZYKŁAD 13 ZWROT POTRĄCONYCH ŚWIADCZEŃ Czytelnik uprawniony do wcześniejszej emerytury zawiadomił w trakcie roku właściwą jednostkę ZUS o zamiarze osiągania przychodu w wysokości powodującej zmniejszenie świadczenia. Zgodnie z obowiązującą procedurą ZUS dokonywał od tego czasu zmniejszenia emerytury o maksymalną kwotę przewidzianą dla tego świadczenia, tj. początkowo o 389,24 zł, a od 1 marca 2006 r. o 413,37 zł. Po zakończeniu roku kalendarzowego nadesłał zaświadczenie od pracodawcy, z którego wynikało, że w poszczególnych miesiącach świadczenie podlegało zmniejszeniu, ale zawsze w niższej kwocie niż maksymalna. W związku z tym ZUS wydał decyzję o zwrocie potrąconych wcześniej kwot emerytury.

PRZYKŁAD 14 KORZYSTNE ROZLICZENIE ROCZNE Czytelnik jest na wcześniejszej emeryturze wynoszącej po waloryzacji od 1 marca 2006 r. 690 zł. Przez cały 2006 rok pozostawał w stosunku pracy. W pierwszych ośmiu miesiącach roku osiągał przychód w wysokości 2300 zł powodujący maksymalne zmniejszenie swojego świadczenia. Od września 2006 r. pracodawca podwyższył mu pensję do 3900 zł brutto, co spowodowało, że ZUS zawiesił mu emeryturę od tego miesiąca. Taka sytuacja utrzymała się do końca 2006 roku. Na bieżąco ZUS nie wypłacił mu od stycznia do grudnia 2006 r. 6018,70 zł (3258,70+2760 zł). Świadczeniobiorca łącznie w 2006 roku zarobił brutto 34 tys. zł. Jest to znacznie więcej niż wynosi niższa roczna graniczna kwota przychodu (o ponad 13 tys. zł), ale mniej niż wyższa z granicznych kwot. W związku z tym, w przypadku rozliczenia w stosunku rocznym ZUS stwierdziłby, że w całym roku świadczenie podlegało zmniejszeniu o maksymalną roczną kwotę zmniejszenia, tj. 4912,18 zł (suma kwot maksymalnych zmniejszeń dla emerytury z poszczególnych miesięcy 2006 roku). Świadczeniobiorca zyskuje więc w ten sposób 1106,52 zł w stosunku do rozliczenia w formie miesięcznej (6018,70 zł – 4912,18 zł).

PRZYKŁAD 15 KORZYSTNE ROZLICZENIE MIESIĘCZNE Czytelnik ma ustalone prawo do renty rodzinnej jako jedyny uprawniony członek rodziny. W 2006 roku osiągał przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w następującej wysokości: • od stycznia do lipca: 5400 zł miesięcznie (a więc w wysokości powodującej zawieszenie świadczenia za te miesiące), • od sierpnia do grudnia: 2800 zł (a więc w wysokości powodującej maksymalne zmniejszenie renty za te miesiące). Łączny przychód Czytelnika w 2006 roku wyniósł 51 800 zł (37800 + 14 000) i przekroczył roczną wyższą kwotę graniczną dla tego roku. Oznacza to, że gdyby rozliczył się w formie rocznej, świadczenie podlegałoby zawieszeniu za wszystkie miesiące 2006 roku. Natomiast rozliczając się w stosunku miesięcznym renta podlega zawieszeniu za okres od stycznia do lipca 2006 r., a za pozostałe miesiące powinna być jedynie zmniejszona o maksymalną kwotę zmniejszenia.

PRZYKŁAD 16 WPŁATA DO ZUS Czytelnik w 2006 r. pobierał emeryturę w kwocie 1400 zł. Jednocześnie przez cały rok pracował i osiągał z tego tytułu przychody – łącznie 45 tys. zł (3750 zł miesięcznie). W każdym z miesięcy rozliczanego roku świadczenie podlegałoby zawieszeniu (ZUS nie wypłaciłby więc łącznie 16 800 zł). Kwota przychodu 45 tys. zł przekracza wyższą kwotę graniczną za 2006 rok. (38 503, 40 zł) o 6496,60 zł. Gdyby tę kwotę (pomniejszoną jeszcze o zaliczkę na podatek dochodowy) zwrócił na konto FUS, świadczenie podlegałoby w całym roku jedynie maksymalnemu zmniejszeniu na łączną kwotę 4912,18 zł. Dobrowolna wpłata byłaby więc w tym przypadku korzystna, gdyż wraz z kwotą maksymalnego zmniejszenia byłaby niższa od kwoty 16 800 zł.

PRZYKŁAD 17 OBNIŻENIE RENTY RODZINNEJ Dwójka rodzeństwa od kwietnia 2006 r. jest uprawniona do renty rodzinnej w kwocie po 700 zł dla każdej z nich. Od tej samej daty jeden z uprawnionych członków rodziny podjął zatrudnienie, z tytułu którego osiągał we wszystkich kolejnych miesiącach roku przychód w miesięcznej wysokości 2450 zł, a więc powodujący zmniejszenie świadczenia. Ponieważ w każdym z tych miesięcy przychód przekraczał niższa kwotę graniczną, konieczne było ustalenie maksymalnej miesięcznej kwoty zmniejszenia dla przysługującej mu części renty. ZUS ustalił ją, dzieląc maksymalną kwotę zmniejszenia renty przysługującej jednej osobie (351,38 zł) przez 2, co dało kwotę 175,69 zł. Dokonując rozliczenia renty w wariancie miesięcznym, ZUS uznał, że świadczenie podlegało zmniejszeniu o kwotę 175,69 zł w każdym z miesięcy rozliczanego roku, w którym dorabiający osiągał przychód, pobierając jednocześnie rentę.