Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez aktualnego zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do jej wykonywania. Zobowiązany jest on też do kontrolowania stanu zdrowia pracowników w trakcie zatrudnienia.
Jedną z podstawowych powinności pracodawcy w zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników jest przeprowadzanie obowiązkowych badań lekarskich. Ich celem jest weryfikacja, czy pracownik może wykonywać pracę na danym stanowisku i w określonych warunkach, bez uszczerbku dla zdrowia. Wiedzę na ten temat pracodawca musi posiadać już w momencie zatrudnienia pracownika. Stąd też przed przystąpieniem do pracy każdy pracownik musi okazać zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do wykonywania określonej pracy. Poza tym pracodawca ma obowiązek kierować pracowników na badania okresowe, a po dłuższej chorobie dodatkowo na badania kontrolne.
Jak przeprowadzać
Profilaktyczne badania lekarskie przeprowadzane są na podstawie skierowania pracodawcy, w którym – w przypadku pracowników nowo zatrudnianych lub przenoszonych do innej pracy – należy określić rodzaj stanowiska pracy, na jakich mają być oni zatrudnieni. Pracodawca w zależności od swoich potrzeb może wskazać więcej niż jedno stanowisko. W skierowaniu należy także zawrzeć informację o zagrożeniach, czynnikach szkodliwych dla zdrowia lub innych uciążliwościach występujących na tym stanowisku pracy. Koszty związane z przeprowadzaniem badań obciążają pracodawcę, który ponosi także inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy. Jeżeli przepis szczególny stawia dodatkowe wymagania co do właściwości psychofizycznych kandydata do pracy, pracodawca może skierować go na badania specjalistyczne. Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
TERMINARZ BADAŃ • wstępne – przed dopuszczeniem pracownika do pracy, • okresowe – w zależności od występowania szkodliwych lub uciążliwych czynników, najczęściej co 2–4 lata, • kontrolne – po powrocie pracownika ze zwolnienia lekarskiego trwającego dłużej niż 30 dni
Przed pracą
Badaniom wstępnym poddawani są nowo zatrudniani pracownicy oraz młodociani i pracownicy przenoszeni na inne stanowiska pracy. Obowiązek ten nie dotyczy jedynie osób, które przyjmowane są ponownie do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą. Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego, iż nie ma przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku pracy. Dlatego też powinien on odmówić dopuszczenia pracownika do pracy, gdy ten nie przedstawi wymaganego orzeczenia lekarskiego. Obowiązek kierowania pracowników (kandydatów do pracy) na wstępne badania lekarskie ma charakter bezwzględny. Oznacza to, że wykonane przez pracownika badania dla potrzeb innego zakładu pracy lub w innym celu nie mogą zastąpić badań uwzględniających konkretne stanowisko i warunki pracy panujące u aktualnego pracodawcy (przykład).
PRZYKŁAD KIEDY PRZEPROWADZIĆ BADANIA PRZY PONOWNYM ZATRUDNIENIU PRACOWNIKA Pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy na stanowisku krojczego przez cztery lata. W wyniku przeprowadzanej reorganizacji zakładu pracodawca rozwiązał z nim umowę o pracę za wypowiedzeniem, a po prawie rocznej przerwie zatrudnił go ponownie na tym samym stanowisku. W tym czasie pracownik poddał się badaniom lekarskim potrzebnym dla innych celów. Pracodawca musi jednak skierować pracownika na badania wstępne, nawet jeśli osoba ta była już jego pracownikiem i zatrudniona była na tym samym stanowisku. W czasie, kiedy pracownik nie wykonywał pracy u tego pracodawcy, mogły bowiem zmienić się warunki pracy. Podczas przerwy w zatrudnieniu mógł również pogorszyć się stan zdrowia pracownika. Z wyników badań lekarskich przeprowadzonych w innym celu nie można też wnioskować, że brak jest przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Dlatego należy przyjąć, że obowiązku poddania się wstępnym badaniom lekarskim nie uchyla fakt przeprowadzenia ich w innym celu niż zatrudnienie u aktualnego pracodawcy.
Z różną częstotliwością
W ramach profilaktycznej ochrony zdrowia pracownik podlega również okresowej kontroli lekarskiej. Badania tego rodzaju przeprowadzane są z różną częstotliwością, w zależności od występowania czynników szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia pracowników. Najczęściej odbywają się one co 2-4 lata. Jeżeli dotyczy to pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających, okresowe badania pracodawca ma obowiązek zapewnić także po zaprzestaniu przez nich pracy polegającej na kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami oraz po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi taki wniosek.
Badania kontrolne
Badania kontrolne mają szczególny charakter w tym sensie, że nie przeprowadza się ich zgodnie z przyjętym harmonogramem, tak jak ma to miejsce w przypadku badań okresowych, lecz są one badaniami dodatkowymi. O potrzebie przeprowadzenia takich badań decyduje niezdolność pracownika trwająca dłużej niż 30 dni. Pracodawca ma bezwzględny obowiązek skierować na takie badania każdego pracownika, który chorował dłużej niż miesiąc. Powrót pracownika do pracy nie musi bowiem być równoznaczny z uzyskaniem zdolności do pracy na dotychczasowym stanowisku. Obowiązek ten należy mieć na uwadze także wówczas, gdy po dłuższej nieobecności w pracy spowodowanej chorobą pracownik zaraz po powrocie składa wniosek o urlop wypoczynkowy. Udzielenie urlopu w takiej sytuacji powinno poprzedzić badanie kontrolne. Skierowanie na kontrolne badania lekarskie to nie tylko obowiązek pracodawcy, ale i pracownika, który powinien się im poddać po dłuższej chorobie. Jeżeli zatem pracownik bez uzasadnienia odmówi poddania się badaniom lekarskim, a pracodawca bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku nie dopuści go do pracy, musi się liczyć z konsekwencjami finansowymi w zakresie utraty prawa do wynagrodzenia za czas niewykonywania z tego powodu pracy. Poza tym zawinione niewykonanie przez pracownika zgodnego z prawem polecenia poddania się kontrolnym badaniom lekarskim, może stanowić podstawę do rozstania się z takim pracownikiem.