Kolejarze urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. mają dwie możliwości uzyskania wcześniejszej emerytury: z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach oraz emerytury kolejowej przewidzianej w ustawie emerytalnej. Uprawnienia emerytalne mogą nabyć również wtedy, gdy byli zatrudnieni w podmiotach wydzielonych ze spółki PKP.

Przypomnijmy, że osoby, które odpowiednio długo pracowały w szczególnych warunkach (w tym również na kolei), mogą przejść na omówioną wcześniej emeryturę przewidzianą w art. 32 ustawy emerytalnej. Niektóre prace na kolei zostały wymienione w wykazie A rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego. Ponadto, zgodnie z par. 4 ust. 3 wspomnianego rozporządzenia, do 15-letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach uprawniającego do przejścia na emeryturę z wykazu A, zalicza się też m.in. okresy zatrudnienia na kolei w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin. Przypomnijmy, że wszyscy pracownicy przechodzący na emeryturę na podstawie wykazu A (a więc również kolejarze) muszą spełnić dwa podstawowe warunki: osiągnąć wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet lub 60 lat dla mężczyzn oraz udowodnić wymagany okres składkowy i nieskładkowy (20 lat dla kobiet lub 25 lat dla mężczyzn), w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Z możliwości przejścia na emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach korzystają przede wszystkim ci kolejarze, którzy nie byli zatrudnieni na kolei przez tak długi okres, aby przejść na emeryturę kolejową, a mają również inny okres pracy w szczególnych warunkach. Druga możliwość przejścia na emeryturę przez omawianą grupę zawodową to tzw. emerytura kolejowa przewidziana w art. 40 ustawy emerytalnej. Przysługuje ona tylko pracownikom kolejowym, a więc osobom pozostającym w stosunku pracy w kolejowych jednostkach organizacyjnych, tj. w: • jednostkach organizacyjnych przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe, z wyłączeniem biur projektów kolejowych, • innych jednostkach (komórkach) organizacyjnych, których pracownicy byli objęci dotychczasowymi przepisami o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin; • podmiotach wydzielonych z przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe w okresie od 1 września 1999 r. do dnia wpisu spółki Polskie Koleje Państwowe Spółka Akcyjna do rejestru handlowego, • spółce Polskie Koleje Państwowe Spółka Akcyjna od dnia jej wpisu do rejestru handlowego oraz w innych podmiotach wydzielonych z tej spółki na podstawie ustawy z 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe (Dz.U. nr 84, poz. 948 ze zm.).

SPÓŁKI KOLEJOWE

1) PKP Cargo 2) PKP Przewozy Regionalne 3) PKP Intercity 4) PKP Energetyka 5) Telekomunikacja Kolejowa 6) PKP Informatyka 7) Farmacja Kolejowa 8) PKP Polskie Linie Kolejowe 9) Ferpol

Jakie warunki trzeba spełnić

Wcześniejsza emerytura kolejowa przysługuje pracownikom kolejowym pod warunkiem: • osiągnięcia wieku emerytalnego: 55 lat – dla kobiety, 60 lat – dla mężczyzny, • udowodnienia okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia na kolei. Uzyskanie emerytury kolejowej nie jest natomiast uzależnione od pozostawania w zatrudnieniu na kolei ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie. Co więcej, nie jest również konieczne pozostawanie w ogóle w ubezpieczeniu pracowniczym ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. Podkreślamy to dlatego, że użycie w przepisie stanowiącym podstawę do przyznania emerytury kolejowej wyrazów „pracownik kolejowy” jest dosyć mylące i część osób interpretuje to w ten sposób, że mogą uzyskać to świadczenie, przechodząc bezpośrednio z zatrudnienia na kolei. Stosowana przez ZUS wykładnia tego przepisu nie przewiduje jednak takiego wymogu. Emerytura kolejowa może być więc przyznana również tym osobom, które przed złożeniem wniosku były zatrudnione przy innych pracach niż kolejowe albo nawet były objęte ubezpieczeniem społecznym lub ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu prowadzenia innej działalności niż zatrudnienie (np. działalności gospodarczej czy też wykonywania umowy zlecenia).Ważne jest jedynie, aby w ogólnym 20- lub 25-letnim okresie składkowym i nieskładkowym posiadali co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia na kolei. W związku z taką wykładnią przepisów, prawo do kolejowej emerytury przysługuje także pracownikom tych przedsiębiorstw, które wydzielone zostały ze struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe (np. pracownikom Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego) i które następnie przestały być jednostkami organizacyjnymi resortu komunikacji, jeżeli pracownicy ci legitymowali się co najmniej 15-letnim okresem zatrudnienia na kolei, łącznie z okresem zatrudnienia (nie dłuższym niż 5 lat) w resorcie komunikacji w innej jednostce organizacyjnej niż kolejowa, ale za zgodą tej ostatniej jednostki. Warunek 15-letniego stażu musi być spełniony do dnia, w którym przedsiębiorstwo państwowe przestało być organizacyjnie podporządkowane resortowi komunikacji, albo do dnia przekształcenia (jeżeli przedsiębiorstwo państwowe przekształciło się w spółkę).

Jak ZUS ustala okres zatrudnienia na kolei

Okresami zatrudnienia na kolei są takie okresy, w których dana osoba pozostawała w stosunku pracy w wymienionych wcześniej kolejowych jednostkach organizacyjnych, za które otrzymała wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego (chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy). Przy ustalaniu 15 lat zatrudnienia na kolei ZUS nie uwzględnia następujących okresów: • okresu zatrudnienia przypadającego po ustaniu zatrudnienia na kolei, jeżeli zatrudnienie takie ustało wskutek skierowania do pracy społeczno-politycznej, • okresów pracy przymusowej, • okresów przerw w pracy na kolei, spowodowanych koniecznością sprawowania opieki nad dzieckiem, innym niż dziecko członkiem rodziny lub inwalidą wojennym. Należy podkreślić, że niektóre okresy zatrudnienia na kolei liczone są korzystniej od pozostałych. Każdy pełny rok pracy na parowym, spalinowym lub elektrycznym pojeździe trakcyjnym, w drużynach konduktorskich oraz na stanowiskach manewrowych lub ustawiaczy ZUS liczy jako 14 miesięcy zatrudnienia na kolei.

Okresy zaliczane i równorzędne

Do okresu zatrudnienia na kolei ZUS zalicza również okresy równorzędne z okresami zatrudnienia na kolei oraz okresy zaliczalne do okresów zatrudnienia na kolei. Wymienia je szczegółowo ustawa emerytalna. My również prezentujemy je w ramce na str. 21.

Kolejarze urodzeni w latach 1949–1968

Uprawnienia do wcześniejszej emerytury mogą również uzyskać kolejarze urodzeni w latach 1949–1968. Mogą oni nabyć prawo do emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub do emerytury kolejowej, jeśli wszystkie warunki wymagane do jej przyznania spełnią do końca 2007 roku oraz jeśli nie przystąpili do OFE. Jak już wspominaliśmy wcześniej, ta grupa zawodowa może również skorzystać z rozwiązań art. 184 ustawy emerytalnej. Pozwala ona przejść na wcześniejszą emeryturę m.in. takim osobom, które do końca 2007 roku nie zdołały ukończyć wymaganego w przepisach wieku, ale w dniu 1 stycznia 1999 r. miały przynajmniej 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych (w przypadku kobiet) lub 25 lat tych okresów (w przypadku mężczyzn), w tym 15-letni okres zatrudnienia na kolei. Emerytura ta przysługuje pod warunkiem rozwiązania stosunku pracy i nieprzystąpienia do OFE.

PRZYKŁAD 1 Pan Stanisław ukończył 60 lat i udowodnił 26 lat składkowych i nieskładkowych, w tym 11 lat pracy na kolei oraz 6 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach w hutnictwie. Nie spełnił tym samym warunku 15-letniego zatrudnienia na kolei wymaganego do przyznania emerytury kolejowej. Ponieważ jednak zarówno zatrudnienie w hutnictwie, jak i na kolei wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, ZUS mógł mu zaliczyć obydwa okresy do pracy w szczególnych warunkach na podstawie wykazu A i przyznać wcześniejszą emeryturę z tego tytułu.

PRZYKŁAD 2 Pani Maria pracowała na kolei w latach 1986-2003 (w sumie przez 18 lat). W tym czasie przebywała dwukrotnie na urlopach wychowawczych na pierwsze i drugie dziecko w łącznym wymiarze 4 lat). Ponieważ okresy te nie podlegają wliczeniu do stażu zatrudnienia na kolei, zainteresowana nie ma wymaganych 15 lat pracy kolejowej uprawniającej do wcześniejszej emerytury z tego tytułu.

PRZYKŁAD 3 Pan Witold udowodnił 30 lat składkowych i nieskładkowych. Na kolei pracował jako konduktor w sumie 13 lat i 8 miesięcy. Poza tym nie miał innych okresów wliczanych do zatrudnienia na kolei. Gdyby okresy te były liczone pojedynczo, ZUS musiałby odmówić przyznania emerytury ze względu na zbyt krótki staż pracy kolejowej. Ponieważ jednak każdy pełny rok zatrudnienia w drużynach konduktorskich liczy się jako 14 miesięcy zatrudnienia na kolei, wykonane zostało następujące obliczenie: 13 lat x 14 miesięcy) + 8 miesięcy = 190 miesięcy, tj. 15 lat i 10 miesięcy. Okazało się więc, że zainteresowany spełnił warunek 15-letniego zatrudnienia na kolei.

PRZYKŁAD 4 Pan Marek pracował pierwotnie przez dwa lata w Straży Granicznej. Następnie zatrudnił się w PKP i pracował tam przez 12 lat. Przez kolejne trzy lata był zatrudniony w jednym ze związków zawodowych kolejarzy, będąc w tym czasie w macierzystym zakładzie pracy na urlopie bezpłatnym. Ustalając okres zatrudnienia na kolei dla celów przyznania wcześniejszej emerytury, ZUS zaliczył mu wszystkie z wymienionych okresów (w sumie 17 lat).

OKRESY RÓWNORZĘDNE Z OKRESAMI ZATRUDNIENIA NA KOLEI

• pobierania – po ustaniu zatrudnienia na kolei w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego w danym zawodzie – zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub opiekuńczego z tytułu tego zatrudnienia, • pobierania renty chorobowej przyznanej przez właściwą kolejową jednostkę organizacyjną, • wykonywania przed 1 stycznia 1975 r. pracy w kolejowej jednostce organizacyjnej na podstawie umowy o naukę zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub odbycia wstępnego stażu pracy, • zatrudnienia lub pełnienia funkcji z wyboru w związkach zawodowych w czasie bezpłatnego urlopu udzielonego pracownikowi na ten cel, • zatrudnienia, jednak nie dłuższego niż 5 lat, licząc od ustania zatrudnienia na kolei, jeżeli zatrudnienie na kolei ustało wskutek: – przejścia za zgodą kolejowej jednostki organizacyjnej do zatrudnienia w resorcie komunikacji niebędącego zatrudnieniem na kolei, – przejścia z zatrudnienia na kolei do zatrudnienia w urzędach naczelnych i centralnych organów administracji państwowej, – nawiązania stosunku pracy na podstawie wyboru, – przejścia za zgodą kolejowej jednostki organizacyjnej do zatrudnienia na kolejach użytku niepublicznego, – przejścia za zgodą kolejowej jednostki organizacyjnej do zatrudnienia w innych resortach w celu zorganizowania lub budowy transportu kolejowego, • zatrudnienia, jednak nie dłuższego niż 5 lat, w jednostkach (komórkach) organizacyjnych resortu komunikacji niebędących kolejowymi jednostkami organizacyjnymi, jeżeli nastąpiła zmiana tego zatrudnienia na zatrudnienie na kolei i jeżeli okres 5 lat zatrudnienia w tych jednostkach nie podlega zaliczeniu w związku z ustaniem zatrudnienia na kolei i przejścia do pracy w tych jednostkach, • zatrudnienia w międzynarodowych organizacjach kolejowych i w zagranicznych placówkach kolejowych po oddelegowaniu do tego zatrudnienia z zatrudnienia na kolei, • wykonywania zatrudnienia za granicą przez specjalistów w czasie trwania stosunku pracy z kolejową jednostką organizacyjną, • niewykonywania pracy na kolei, jeżeli za okresy te przysługuje wynagrodzenie w wyniku przywrócenia do pracy albo odszkodowanie, • zatrudnienia na kolejach innych państw, pod warunkiem że pracownik po tych okresach był zatrudniony na kolejach polskich.

OKRESY ZALICZANE DO OKRESÓW ZATRUDNIENIA NA KOLEI

• przerwy w pracy na kolei obejmującej okresy: – zatrudnienia, jednak nie dłuższego niż 5 lat, w jednostkach (komórkach) organizacyjnych resortu komunikacji niebędących kolejowymi jednostkami organizacyjnymi (jeżeli nastąpiła zmiana tego zatrudnienia na zatrudnienie na kolei i jeżeli okres 5 lat zatrudnienia w tych jednostkach nie podlega zaliczeniu do okresu równorzędnego z zatrudnieniem na kolei), – zatrudnienia w międzynarodowych organizacjach krajowych i w zagranicznych placówkach kolejowych po oddelegowaniu do tego zatrudnienia z zatrudnienia na kolei, • zatrudnienia poza koleją w okresie po 31 sierpnia 1939 r. do 9 maja 1945 r. pracowników, którzy 31 sierpnia 1939 r. byli zatrudnieni na kolei i po 9 maja 1945 r. podjęli ponownie w Polsce zatrudnienie na kolei, • pobierania stypendium sportowego z tytułu wyczynowego uprawiania sportu, wypłacanego przez kolejowy klub sportowy, jeżeli osoba pobierająca stypendium przed okresem jego pobierania była zatrudniona na kolei. Na równi z okresami zaliczalnymi do okresów zatrudnienia na kolei ustawa traktuje również okresy: • działalności kombatanckiej, • służby wojskowej, • służby w: Policji (Milicji Obywatelskiej), Państwowej Straży Pożarnej, Urzędzie Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (organach bezpieczeństwa publicznego), Straży Granicznej, Służbie Więziennej, oraz w Biurze Ochrony Rządu.