Nauczyciele, którzy wykonywali pracę nauczycielską w określonych placówkach przynajmniej przez 30 lat, mogą przejść na emeryturę bez względu na wiek, jaki ukończyli. Możliwość taką przewiduje podstawowy akt prawny, który reguluje ich status, a więc Karta Nauczyciela.

Przy okazji omawiania emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przedstawiliśmy, na jakich warunkach nauczyciele mogą uzyskać to świadczenie. Natomiast w tym miejscu omówimy drugą z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę przez tę grupę zawodową. Chodzi o emeryturę bez względu na wiek przewidzianą w art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela. Zgodnie z tym przepisem, nauczyciele urodzeni przed 1 stycznia 1949 roku mogą przejść na emeryturę po udowodnieniu 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym co najmniej 20 lat wykonywania pracy nauczycielskiej. Nieco krótszy staż ubezpieczeniowy wymagany jest w przypadku nauczycieli zatrudnionych przez minimum 20 lat w szkolnictwie specjalnym (w klasach, szkołach, placówkach i zakładach specjalnych). Wynosi on wówczas 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Podobnie jak przy rozpatrywaniu wniosku o wcześniejszą emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, tak również przy ustalaniu uprawnień do nauczycielskiej emerytury bez względu na wiek ZUS zalicza do okresów pracy nauczycielskiej tylko takie okresy, w których praca ta była faktycznie wykonywana oraz okresy urlopu wypoczynkowego. Nie uwzględnia natomiast tych wszystkich okresów, które wymieniliśmy przy okazji omawiania emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze. Emerytura z Karty Nauczyciela przysługuje tylko wtedy, gdy praca nauczycielska była wykonywana w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego wymiaru zajęć, a do tego nauczyciel wykonywał ją ostatnio przed przejściem na emeryturę. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1989 r. (III UZP 35/88, OSNC 1990/4-5/54) okres pracy w szkole wyższej w charakterze nauczyciela akademickiego nie podlega wliczeniu do dwudziestoletniego okresu pracy nauczycielskiej określonego w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela.

Trzeba rozwiązać stosunek pracy

Nauczyciel może przejść na emeryturę bez względu na wiek, pod warunkiem rozwiązania na swój wniosek stosunku pracy nauczycielskiej (np. w drodze złożonego wypowiedzenia). Warto przy tym podkreślić, że jeśli jest on zatrudniony w kilku szkołach, musi rozwiązać wszystkie stosunki pracy nauczycielskiej, w jakich pozostaje, bez względu na ich liczbę i wymiar czasu pracy. Jeśli natomiast, obok pracy w szkole, jest zatrudniony u drugiego pracodawcy w innym charakterze (nie jako nauczyciel), ZUS może mu przyznać emeryturę bez rozwiązywania tego drugiego stosunku pracy, ale w takiej sytuacji nie jest możliwe podjecie jej wypłaty. Wynika to z art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej, który to przepis cytowaliśmy przy okazji omawiania wcześniejszej emerytury pracowniczej. Należy podkreślić, że warunek rozwiązania stosunku pracy nauczycielskiej na wniosek nauczyciela wymagany do przyznania emerytury bez względu na wiek jest spełniony także wówczas, gdy stosunek ten: • został rozwiązany na podstawie porozumienia stron, pod warunkiem że wniosek o to rozwiązanie złożył sam nauczyciel, • ustał z inicjatywy dyrektora szkoły z powodu całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły, zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania, które uniemożliwiają dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, • wygasł wskutek upływu okresu pozostawania w stanie nieczynnym lub został rozwiązany przed upływem stanu nieczynnego. Przypomnijmy, że nauczyciel może zostać przeniesiony przez dyrektora szkoły w stan nieczynny, np. w razie jej częściowej likwidacji lub zmian organizacyjnych w szkole. Jeśli natomiast nauczyciel wykonywał pracę na podstawie umowy zawartej na czas określony i umowa ta wygasła, warunek rozwiązania stosunku pracy na wniosek nauczyciela nie jest spełniony. Przyznanie emerytury z Karty Nauczyciela, w przypadku zawarcia takiej umowy, jest możliwe tylko wtedy, gdy nauczyciel złożył wniosek o jej rozwiązanie przed upływem okresu, na jaki została zawarta.

Co jest pracą nauczycielską

Emeryturę nauczycielską bez względu na wiek może uzyskać tylko nauczyciel (osoba wykonująca pracę nauczycielską) w rozumieniu Karty Nauczyciela. Ustawa ta stanowi, że chodzi o osoby zatrudnione na stanowiskach pedagogicznych i wychowawczych w szkołach i innych placówkach zajmujących się kształceniem, wychowywaniem i pracą oświatową, wymienionych w przepisach tej ustawy. Szczegółowy wykaz osób, które wykonują pracę nauczycielską w rozumieniu Karty Nauczyciela, prezentujemy w ramce.

Nauczyciele urodzeni w latach 1949–1968

Nauczyciele mogą korzystać z wcześniejszych uprawnień emerytalnych nie tylko wtedy, gdy urodzili się przed 1 stycznia 1949 r., ale również wówczas, gdy należą do tzw. średniej grupy wiekowej, tj. osób urodzonych w latach 1949-1968. Taka możliwość została jednak obwarowana dodatkowymi wymogami. Po pierwsze, wszystkie warunki do uzyskania emerytury należy spełnić do końca 2007 roku. Po drugie, nie można być członkiem otwartego funduszu emerytalnego, a ponadto należy rozwiązać stosunek pracy. Warto w tym miejscu zauważyć, że – w odróżnieniu od wcześniejszych emerytur przewidzianych w ustawie emerytalnej – warunkiem przyznania emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. jest również rozwiązanie stosunku pracy na własny wniosek. W związku z tym nauczyciele urodzeni w latach 1949-1968, którzy chcą nabyć prawo do tego świadczenia, również ten warunek muszą spełnić do końca 2007 roku. Natomiast ci, którzy przechodzą na emeryturę nauczycielską z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, stosunek pracy mogą rozwiązać również po tej dacie.

PRZYKŁAD 1 Pani Maria od kilkunastu lat jest zatrudniona na stanowisku wykładowcy na wyższej uczelni. Wcześniej pracowała w szkole podstawowej, a następnie w technikum. Niedługo zamierza zrezygnować z zatrudnienia na uczelni, a podjąć pracę w liceum. Obecnie ma w sumie 14 lat pracy nauczycielskiej w rozumieniu Karty Nauczyciela oraz 16 lat zatrudnienia na uczelni. Jeśli nawet podejmie zatrudnienie w liceum, nie będzie mogła w najbliższym czasie uzyskać emerytury nauczycielskiej na podstawie Karty Nauczyciela. ZUS nie zaliczy jej bowiem okresu pracy na uczelni do stażu pracy nauczycielskiej przewidzianego w tej ustawie. Świadczenie to będzie mogła otrzymać tylko wówczas, gdyby dopracowała w szkole jeszcze 6 lat (do wymaganych 20 lat pracy nauczycielskiej).

PRZYKŁAD 2 Czytelniczka przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę nauczycielską bez względu na wiek pracowała w dwóch szkołach jako nauczyciel – w każdej na pół etatu. Oprócz tego była zatrudniona, na 1/4 etatu, w firmie zajmującej się tłumaczeniami tekstów anglojęzycznych. Aby ZUS mógł przyznać jej wnioskowaną emeryturę, musiała rozwiązać obydwa stosunki pracy w szkole. Natomiast wypłata przyznanego świadczenia przez ZUS będzie możliwa wówczas, gdy rozwiąże (przynajmniej na jeden dzień) również stosunek pracy niebędący pracą nauczycielską.

KATEGORIE OSÓB UPRAWNIONYCH DO EMERYTURY NAUCZYCIELSKIEJ BEZ WZGLĘDU NA WIEK

• nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572 z późn.zm.), • nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych działających na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 11, poz. 109 z późn. zm.), • nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w publicznych kolegiach pracowników służb społecznych, • nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej Kartę Nauczyciela z dnia 27 czerwca 2003 r.(tj. przed dniem 21 sierpnia 2003 r.) w publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych działających na podstawie nieobowiązującej już ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 64, poz. 414 z późn. zm.), • nauczyciele mianowani lub dyplomowani zatrudnieni w urzędach organów administracji rządowej i kuratoriach oświaty, w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej oraz okręgowych komisjach egzaminacyjnych, w specjalistycznej jednostce nadzoru oraz w organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich, rodzinnymi ośrodkami diagnostyczno-konsultacyjnymi oraz szkołami przy zakładach karnych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych, • nauczyciele zatrudnieni w przedszkolach publicznych, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz w szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, • pracownicy zatrudnieni u pracodawców niewymienionych wyżej, pełniący funkcję instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz kierowników praktycznej nauki zawodu, posiadający kwalifikacje określone dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu oraz wykonujący pracę dydaktyczną i wychowawczą w wymiarze przewidzianym dla tych nauczycieli; • pracownicy zatrudnieni w Ochotniczych Hufcach Pracy na stanowiskach wychowawców, pedagogów oraz na stanowiskach kierowniczych, posiadający odpowiednie kwalifikacje (tj. wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończenie zakładu kształcenia nauczycieli), wykonujący pracę dydaktyczną i wychowawczą, • nauczyciele urlopowani na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 79, poz. 854 z późn. zm.), n nauczyciele zatrudnieni w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych, • nauczyciele i wychowawcy zatrudnieni w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych oraz placówkach opiekuńczo-wychowawczych prowadzonych przez kościoły i inne związki wyznaniowe, jeśli przepisy szczególne przewidują rozciągnięcie na nich uprawnień emerytalnych przewidzianych w Karcie Nauczyciela.

Kliknij, aby powiększyć