Czasami wykonywanie pracy szczególnie uciążliwej lub szkodliwej dla zdrowia również uprawnia do wcześniejszej emerytury. Dotyczy to jednak tylko osób wykonujących zatrudnienie w ramach stosunku pracy i tylko na pełnym etacie.

Ustawa emerytalna przewiduje możliwość uzyskania wcześniejszej emerytury dla osób, które przez wymagany przepisami okres były zatrudnione przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia, szczególnie uciążliwych lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Jest to emerytura z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przewidziana w art. 32 wspomnianej ustawy oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.). Rozporządzenie to jest aktem wykonawczym do ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, obowiązującej przed 1 stycznia 1999 r., ale zachowuje nadal swoją aktualność w zakresie niesprzecznym z obecną ustawą emerytalną.

Jakie prace uprawniają do emerytury

Należy wyraźnie podkreślić, że nie każda praca wykonywana w warunkach szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych uprawnia do wcześniejszej emerytury. Przepisy przewidują ścisły katalog rodzajów takiej pracy, który został zawarty w załączniku do wspomnianego wcześniej rozporządzenia, a konkretnie w dwóch wykazach (w wykazie A i w wykazie B). Szczegółowo prezentujemy je w dalszej części naszego dodatku. W tym miejscu warto jedynie ogólnie wspomnieć, że chodzi o prace m.in. w górnictwie, w energetyce, w hutnictwie i przemyśle metalowym, w chemii, w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych, w leśnictwie, przemyśle drzewnym i papierniczym, w przemyśle lekkim, w transporcie i łączności, w gospodarce komunalnej, w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym, w przemyśle poligraficznym, w służbie zdrowia i opiece społecznej czy też na statkach żeglugi powietrznej lub w portach morskich. W przeszłości właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych lub centralnego związku spółdzielczego w porozumieniu z ministrem pracy, płac i spraw socjalnych wydawali również (w formie uchwały lub zarządzenia) tzw. resortowe wykazy prac w szczególnych warunkach dla podległych im zakładów pracy. W odróżnieniu od wykazów zamieszczonych w rozporządzeniu zawarte tam były szczegółowe wykazy stanowisk pracy w ramach poszczególnych jej rodzajów. Przez bardzo długi okres wykazy te były decydującym wyznacznikiem co do zaliczenia określonej pracy do zatrudnienia wykonywanego w szczególnych warunkach w rozumieniu ustawy emerytalnej. Innymi słowy, jeśli konkretne stanowisko pracy, na którym określona osoba wykonywała zatrudnienie, nie było wymienione w żadnym z wykazów, ZUS odmawiał wcześniejszej emerytury. Sytuacja uległa pewnej zmianie po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2004 r. (sygn. akt P 17/03, OTK-A 2004/6/57, Dz.U. z 2004 r. nr 144, poz. 1530). Trybunał orzekł wówczas niekonstytucyjność art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej, w zakresie, w jakim powoływał się on przy ustalaniu uprawnień do emerytury na resortowe wykazy stanowisk pracy w szczególnych warunkach. Wskutek tego wyroku ZUS uważa pracę za wykonywaną w szczególnych warunkach wówczas, gdy odpowiada ona rodzajowi zatrudnienia wymienionemu we wspomnianym rozporządzeniu, a pracodawca nie stosował w przeszłości resortowego wykazu prac w szczególnych warunkach. Jeśli natomiast taki wykaz stosował (albo też ciągle stosuje), ZUS nadal, w większości przypadków, wymaga, aby w świadectwie pracy potwierdzającym takie zatrudnienie pracodawca powoływał się na ten wykaz wraz ze wskazaniem konkretnego działu, pozycji i punktu w tym wykazie.

PRZYKŁAD 1 Pan Janusz przez kilka lat pracował w szczególnych warunkach jako pracownik, a następnie założył własną działalność gospodarczą w tej samej branży i prowadzi ją do dzisiaj. Przy ustalaniu uprawnień do wcześniejszej emerytury ZUS nie zaliczy mu okresu prowadzenia tej działalności jako okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Musi być stosunek pracy

Emerytura z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przysługuje tylko wtedy, gdy była ona wykonywana w ramach stosunku pracy lub stosunku służby. Jeśli więc określona osoba nie była zatrudniona przez odpowiedni okres, a pracowała w warunkach równie szkodliwych lub uciążliwych jak pracownik, ale np. na podstawie umowy zlecenia, umowy o dzieło czy w ramach prowadzenia działalności gospodarczej, nie może ona nabyć z tytułu takiej pracy omawianej emerytury. Co więcej, ZUS uwzględnia przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze tylko te okresy, w których taka praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Tak więc osoba, która pracowała, nawet na podstawie stosunku pracy, ale np. na pół lub ćwierć etatu musi liczyć się z tym, że nie zostanie to jej wliczone do stażu pracy w szczególnych warunkach. Należy natomiast podkreślić, że uzyskanie emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w odróżnieniu od emerytury pracowniczej, nie jest uzależnione od jej wykonywania ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o przyznanie świadczenia. Co więcej, warunkiem nabycia uprawnień emerytalnych nie jest w tym przypadku również pozostawanie w tym czasie w jakimkolwiek stosunku pracy. Oznacza to, że nie ma przeszkód, aby prawo do tego świadczenia uzyskała osoba, która kiedyś była zatrudniona w szczególnych warunkach w ramach stosunku pracy przez wymagany okres, a ostatnio była ubezpieczona z innego tytułu (np. w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej).

Praca w prywatnej firmie

Przez wiele lat ZUS zaliczał do zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze tylko taką pracę, która była wykonywana u pracodawców stosujących wspomniane wykazy prac w szczególnych warunkach, a więc w państwowych lub spółdzielczych zakładach pracy. Nowelizacja ustawy emerytalnej z dnia 27 marca 2003 r. rozszerzyła krąg uprawnionych również na pracowników kontynuujących pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w podmiotach powstałych w wyniku przekształcenia wspomnianych zakładów pracy lub ich restrukturyzacji, a także na pracowników przejętych w trybie art. 231 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy od pracodawców stosujących wykazy prac w szczególnych warunkach. Trybunał Konstytucyjny we wspomnianym już wcześniej wyroku z 14 czerwca 2004 r. orzekł również, że art. 32 ust. 4a ustawy emerytalnej wymieniający pracodawców, u których praca uprawnia do wcześniejszej emerytury, jest niezgodny z Konstytucją RP. Wyrok ten, wraz z datą jego ogłoszenia (24 czerwca 2004 r.) stworzył możliwość nabycia uprawnień do tego świadczenia dla pracowników zatrudnionych również u prywatnych pracodawców. Jeśli więc ZUS odmówił im kiedyś przyznania wcześniejszej emerytury ze względu na to, że praca nie była wykonywana w państwowym zakładzie pracy, mogą obecnie ponownie ubiegać się o to świadczenie.

PRZYKŁAD 2 Pani Barbara pracowała na cały etat w przemyśle włókienniczym na stanowisku pracy wymienionym w odpowiednim wykazie resortowym przez 26 lat. Po ustaniu zatrudnienia założyła własną firmę, którą prowadziła aż do czasu zgłoszenia wniosku o wcześniejszą emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach. Mimo to, że ostatnim ubezpieczeniem przed wystąpieniem o to świadczenie było ubezpieczenie inne niż pracownicze, ZUS przyznał jej emeryturę.

Zatrudnieni przy pracach z wykazu A

W wykazie A wspomnianego wcześniej rozporządzenia zostały wymienione prace m.in. w górnictwie, energetyce, hutnictwie, budownictwie, przemyśle drzewnym i papierniczym, przemyśle lekkim, w transporcie i łączności, przemyśle rolno-spożywczym, przemyśle poligraficznym czy też w służbie zdrowia i opiece społecznej. Poniżej prezentujemy szczegółowo rodzaje prac w szczególnych warunkach wymienione w tym wykazie. Aby przejść na wcześniejszą emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach, osoba zainteresowana musi być zatrudniona na stanowisku odpowiadającemu jednemu z rodzajów pracy wymienionych w tym wykazie przynajmniej przez 15 lat. Do okresów zatrudnienia przy pracach zawartych w wykazie A ZUS może również zaliczyć okresy pracy górniczej w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin oraz okresy zatrudnienia na kolei w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin. Ponadto wliczeniu podlegają tu również okresy wykonywania prac zamieszczonych w wykazie B oraz okresy służby w charakterze funkcjonariusza pożarnictwa, Milicji Obywatelskiej (a obecnie Policji), organów bezpieczeństwa publicznego, Służby Więziennej oraz w charakterze żołnierza zawodowego.

Wykaz A i B

Nietrudno zauważyć, że fakt zaliczenia do okresu pracy wykonywanej na podstawie wykazu A prac zamieszczonych w wykazie B oznacza, że obowiązujące regulacje pozwalają przejść na omawianą emeryturę pracownikom zatrudnionym przy pracach z wykazu B albo na warunkach przewidzianych dla tego wykazu, albo też na tych samych warunkach, co pracownicy zatrudnieni przy pracach z wykazu A. Oprócz okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach osoba przechodząca na emeryturę z wykazu A musi również udowodnić ogólny staż ubezpieczeniowy. Bez względu na rodzaj wykonywanej pracy, zawsze jest to 20 lat zatrudnienia w przypadku kobiet oraz 25 lat w odniesieniu do mężczyzn. Wprawdzie przepisy używają tu pojęcia okres zatrudnienia, ale ZUS interpretuje to szerzej, zaliczając do stażu ubezpieczeniowego wszystkie okresy składkowe, okresy nieskładkowe (w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 uwzględnionych okresów nieskładkowych) oraz okresy uzupełniające (tzw. okresy rolne, jeśli do przyznania emerytury konieczne jest uzupełnienie nimi stażu ubezpieczeniowego). Ostatnim z warunków, których spełnienie konieczne jest do przyznania emerytury z tytułu prac w wykazie A, jest osiągnięcie odpowiedniego wieku emerytalnego. Wiek ten wynosi 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn.

WYKAZ A – PRACE W SZCZEGÓLNYCH WARUNKACH, KTÓRYCH WYKONYWANIE UPRAWNIA DO NIŻSZEGO WIEKU EMERYTALNEGO

DziaŁ I. W górnictwie 1. Prace pod ziemią 2. Wydobywanie odkrywkowe węgla brunatnego, piasku podsadzkowego, anhydrytu i gipsu 3. Wydobywanie, obróbka i przeróbka surowców skalnych oraz wydobywanie ropy naftowej i gazu 4. Prace wiertnicze, geofizyczne, hydrogeologiczne i geodezyjne przy poszukiwaniu surowców i wody 5. Przeróbka mechaniczna węgla 6. Produkcja brykietów z węgla 7. Prace na oddziałach prażalni łupków 8. Prace na zwałowiskach górniczych, hutniczych i elektrociepłowniczych. DziaŁ II. W energetyce Prace przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych. DziaŁ III. W hutnictwie i przemyśle metalowym Spiekalnie rud i wielkie piece 1. Sortowanie, przygotowywanie i ładowanie wsadu 2. Spiekanie rud i sortowanie spieku 3. Rozładunek, przygotowanie i namiar materiałów wsadowych 4. Obsługa urządzeń wielkiego pieca 5. Obsługa nagrzewnic 6. Rozlewanie, rozbijanie, ładowanie i transport surówki i żużla wielkopiecowego 7. Odbieranie pyłu z urządzeń odpylających gaz wielkopiecowy. Stalownie 8. Rozładunek i przygotowywanie wsadu 9. Obsługa mieszalników surówki 10. Obsługa pieców stalowniczych, przygotowywanie do rozlewania i rozlewanie stali oraz apretura wlewków. Walcownie, ciągarnie, prasownie, młotownie oraz produkcja elementów dla kolejnictwa 11. Obsługa walcarek i ciągarek oraz urządzeń pomocniczych w walcowni i ciągarni 12. Wykańczanie wyrobów walcowanych i ciągnionych 13. Oczyszczanie kanałów i przewodów gazowych 14. Obsługa pieców grzewczych, młotów, pras, kuźniarek, walcarek obręczy i kół, walcarek gwintów i wierteł, ręczna obróbka na gorąco oraz regeneracja oprzyrządowania kuźniczego. Produkcja węglików spiekanych, elektrod, rud i walczaków oraz żelazostopów 15. Obsługa urządzeń do przygotowywania i prasowania proszków 16. Obsługa pieców spiekalniczych i obróbka końcowa węglików 17. Obsługa urządzeń do produkcji rdzeni elektrodowych, przygotowywanie masy otulinowej, produkcja elektrod 18. Obsługa urządzeń podstawowych i pomocniczych w spawalniach i zgrzewalniach rur i walczaków 19. Przygotowywanie wsadu do produkcji żelazostopów 20. Obsługa pieców i ich urządzeń pomocniczych. Odlewanie staliwa, żeliwa, metali nieżelaznych i rur 21. Przygotowywanie mas formierskich i prace formierzy oraz rdzeniarzy 22. Obsługa żeliwiaków, rozlewni i ich urządzeń pomocniczych 23. Wybijanie, oczyszczanie i wykańczanie odlewów. Produkcja tlenku cynku i cynku 24. Obsługa pieców przewałowych i spiekanych wahadłowo-obrotowych wraz z ich urządzeniami pomocniczymi oraz obsługa urządzeń kruszących i odpylni 25. Czyszczenie przewodów, chłodnic i kanałów 26. Obsługa pieców prażalniczych i spiekalnych, młynów, suszarni i urządzeń sortujących, odpylni oraz urządzeń pomocniczych 27. Czyszczenie kanałów 28. Obsługa pieców destylacyjnych, szybowych, pieców do produkcji pyłów, rafinacyjnych i rektyfikacyjnych, pieców Thede wraz z ich urządzeniami pomocniczymi oraz obsługa pieców do przetapiania złomu cynkowego i przesiewalni pyłu cynkowego 29. Przygotowywanie wsadu 30. Obsługa odpylni i oczyszczanie kanałów 31. Obsługa agregatów i urządzeń do ługowania koncentratów i tlenku cynku, oczyszczanie roztworów elektrolizy cynku 32. Obsługa pieców topielnych 33. Obsługa wanien elektrolitycznych 34. Obsługa pieców produkcyjnych, odpylni i pakowanie bieli cynkowej. Produkcja oraz przetwórstwo ołowiu i kadmu 35. Produkcja i przetwórstwo kadmu 36. Produkcja, przetwórstwo ołowiu oraz powlekanie ołowiem; ołowiowanie blach ocynkowanych. Produkcja miedzi i odzysk metali 37. Produkcja i przetwórstwo hutnicze miedzi 38. Przerób złomu metali w zakładach hutniczych 39. Chemiczny i elektrochemiczny odzysk metali. Produkcja aluminium 40. Prace wykonywane w zakładach produkujących aluminium. Odcynowanie blachy białej i odmiedziowanie platerów 41. Prace przy ługowaniu oraz elektrolizie cyny i miedzi 42. Obsługa pieców i odpylni. Odlewanie metali nieżelaznych i ich stopów 43. Obsługa pieców rafinacyjnych, topielnych, formierni, urządzeń odpylających i odlewniczych. Przeróbka plastyczna metali 44. Obsługa pieców do podgrzewania i obróbki cieplnej 45. Obsługa agregatów do walcowania, tłoczenia i ciągnienia wraz z urządzeniami pomocniczymi i wykańczającymi 46. Obsługa urządzeń do trawienia. Produkcja uboczna metali i chemikalii 47. Produkcja talu, proszków metali i niemetali oraz wyrobów spiekanych z tych proszków. Hutnictwo żelazoniklu 48. Obsługa urządzeń kruszących, separatorów magnetycznych i przemiałowych 49. Obsługa pieców obrotowych i elektrycznych wraz z urządzeniami pomocniczymi (odpylni). Wzbogacanie mechaniczne i flotacja rud metali 50. Obsługa urządzeń kruszących, sortujących, osadzarek, osadników filtrów i suszarni oraz urządzeń do przeróbki odpadowych surowców metali nieżelaznych 51. Obsługa maszyn flotacyjnych i urządzeń pomocniczych 52. Produkcja ksantogenianu krystalicznego. Koksochemia 53. Obsługa urządzeń węglowni 54. Obsługa pieców koksowniczych 55. Obsługa urządzeń sortowni koksu oraz prace ładowaczy koksu 56. Produkcja węglopochodnych oraz prace ładowaczy produktów węglopochodnych. Produkcja elektrod węglowych, węgla aktywnego i katalizatorów 57. Kalcynacja elektrod węglowych 58. Mielenie surowców węglowych oraz produkcja pyłów odlewniczych 59. Przygotowywanie surowców węglowych, przerób ciasta elektrodowego i formowanie elektrod węglowych 60. Wypalanie elektrod węglowych 61. Obróbka końcowa elektrod węglowych 62. Grafityzacja elektrod węglowych 63. Przygotowywanie mas elektrodowych 64. Produkcja drobnych elektrod węglowych 65. Produkcja płyt i płytek szczotkowych 66. Aktywacja węgli dwutlenkiem siarki. Prace różne w hutnictwie i w przemyśle metalowym 67. Obsługa pieców grzewczych i obróbka cieplna, transport materiałów na gorąco oraz transport wewnętrzny między stanowiskami pracy w wydziałach, w których wykonywane prace wymienione są w wykazie 68. Przerób żużla wielkopiecowego, stalowniczego i żelazostopowego oraz eksploatacja hałd 69. Tłoczenie gwoździ, nitów oraz obsługa automatów do produkcji drutu kolczastego lub wyrobów z drutu 70. Nabijanie na gorąco obręczy na beczki metalowe oraz gięcie prętów przy produkcji łańcuchów 71. Metalizowanie natryskowe 72. Malowanie minią 73. Emaliowanie 74. Pokrywanie wyrobów metalowych masami bitumicznymi 75. Obsługa stanowisk ogniowych w produkcji żarówek, świetlówek, lamp radiowych itp. 76. Prace w hartowniach i wytrawialniach, praca ocynkowaczy, ocynowaczy, kadmowaczy oraz galwanizerów – cynkiem, miedzią, chromem, kadmem i niklem 77. Powlekanie na gorąco metalami kolorowymi lub tworzywami sztucznymi 78. Szlifowanie lub ostrzenie wyrobów i narzędzi metalowych oraz polerowanie mechaniczne 79. Kucie ręczne w kuźniach przemysłowych oraz obsługa młotów mechanicznych 80. Piaskowanie na sucho i śrutowanie wewnątrz komór 81. Prace w hamowniach przy próbach silników spalinowych 82. Prace ślusarskie przy remoncie wewnątrz cystern 83. Lutowanie płyt, blach i przewodów ołowianych oraz metali nieżelaznych 84. Obsługa, remont prostowników i aparatury rtęciowej, ich opróżnianie, oczyszczanie i napełnianie rtęcią 85. Obsługa gazogeneratorów 86. Obsługa suwnic 87. Prace przy produkcji łożysk tocznych 88. Prace przy produkcji kabli 89. Prace przy wytwarzaniu ogniw galwanicznych 90. Prace wykonywane bezpośrednio przy budowie i remoncie statków na stanowiskach znajdujących się na tych statkach, pochylniach, dokach i przy nabrzeżach. DziaŁ IV. W chemii 1. Produkcja chlorowców i związków chlorowcopochodnych nieorganicznych 2. Wydobywanie, produkcja i obróbka siarki oraz produkcja nieorganicznych i organicznych związków siarki 3. Produkcja kwasów nieorganicznych, bezwodników kwasów i ich związków 4. Produkcja sody i innych węglanów, kredy, ługów i wodorotlenków. 5. Produkcja metalicznego sodu i arsenu 6. Produkcja związków antymonu, arsenu, baru, boru, chromu, cynku, kadmu, kobaltu, manganu, miedzi, molibdenu, niklu, rtęci, ołowiu, strontu, wanadu, wolframu 7. Produkcja azydków, amidków, rodanków i nadtlenków 8. Produkcja nawozów sztucznych oraz innych wyrobów chemicznych otrzymywanych na tej samej bazie co nawozy sztuczne 9. Produkcja karbidu 10. Produkcja soli i solanki 11. Produkcja gazów technicznych i napełnianie butli gazami technicznymi. 12. Produkcja pigmentów, mielenie pigmentów, półproduktów i surowców mineralnych do produkcji barwników, pigmentów i farb 13. Produkcja krzemu, związków krzemu, związków krzemoorganicznych, sorbentów i hopkalitu, produkcja wyrobów z miki 14. Produkcja organicznych i nieorganicznych związków fosforu 15. Produkcja związków metaloorganicznych i katalizatorów 16. Produkcja wyrobów lakierowych, farb suchych i graficznych oraz surowców, półproduktów i środków pomocniczych do ich wytwarzania 17. Produkcja i przetwórstwo żywic i tworzyw sztucznych oraz produkcja surowców, półproduktów i środków pomocniczych stosowanych do ich produkcji i przetwórstwa, produkcja wosków i woskoli 18. Produkcja klejów, kitów oraz surowców, półproduktów i środków pomocniczych do ich wytwarzania 19. Przetwórstwo, magazynowanie, przepompowywanie, przeładunek, transport oraz dystrybucja ropy naftowej i jej produktów 20. Produkcja i przetwórstwo kauczuku oraz produkcja surowców, półproduktów i środków pomocniczych stosowanych do ich produkcji i przetwórstwa kauczuku 21. Produkcja i przetwórstwo wyrobów gumowych, ebonitowych oraz półproduktów i środków pomocniczych do tych wyrobów; produkcja sadzy 22. Produkcja włókien chemicznych, półproduktów do wyrobu włókien chemicznych oraz innych produktów wytwarzanych na tej samej bazie co włókna chemiczne, produkcja i przetwórstwo włókien szklanych, produkcja folii podłożowej i taśmy magnetycznej 23. Produkcja leków, półproduktów, środków kontrastowych, premiksów, nici chirurgicznych i sprzętu medycznego jednorazowego użytku 24. Produkcja środków higienicznosanitarno-ochronnych oraz półproduktów do ich wyrobu 25. Produkcja chemicznych środków gaśniczych 26. Produkcja pestycydów oraz innych preparatów chemicznych stosowanych do ochrony roślin, dezynfekcji, dezynsekcji i deratyzacji 27. Produkcja materiałów wybuchowych, środków strzałowych, elementów do środków strzałowych, wyrobów pirotechnicznych oraz ich konfekcjonowanie 28. Produkcja barwników, półproduktów oraz produkcja środków pomocniczych stosowanych w farbiarstwie, włókiennictwie i przemyśle skórzanym 29. Termiczna obróbka węgla oraz przetwórstwo produktów otrzymywanych w tych procesach 30. Wytwarzanie i oczyszczanie gazu syntezowego oraz produkcja amoniaku i metanolu 31. Produkcja acetylenu i przemysłowy przerób acetylenu 32. Produkcja nitrozwiązków, amin oraz organicznych związków azotu 33. Produkcja estrów, alkoholi, aldehydów, ketonów, eterów, tlenków organicznych i chlorowcopochodnych organicznych, produkcja kwasów organicznych i bezwodników kwasów organicznych oraz produkcja soli kwasów organicznych, produkcja i przetwórstwo związków aromatycznych, produkcja płynów hamulcowych i chłodniczych 34. Produkcja materiałów światłoczułych, fotochemikaliów oraz ich regeneracja 35. Produkcja w skali przemysłowej odczynników chemicznych 36. Przetwórstwo kości i tłuszczów technicznych 37. Utylizacja oraz niszczenie odpadów chemicznych i biologicznych 38. Prace antykorozyjne i termoizolacyjne urządzeń i instalacji technologicznych 39. Oczyszczanie albo naprawianie aparatów lub pojemników (np. cystern, zbiorników itp.) po produktach toksycznych, żrących i parzących oraz prace wewnątrz cystern, kotłów, zbiorników, aparatów i kanałów technologicznych 40. Prace magazynowe, załadunkowe, rozładunkowe, transport oraz konfekcjonowanie surowców, półproduktów i wyrobów gotowych – pylistych, toksycznych, żrących, parzących i wybuchowych 41. Prace na instalacjach doświadczalnych w przemyśle chemicznym 42. Wytwarzanie elementów szklanych do aparatury chemicznej 43. Prace ratowników ratownictwa chemicznego 44. Produkcja chemicznych środków pomocniczych niewymienionych w dziale IV, wytwarzanych z użyciem toksycznych surowców lub półproduktów. DziaŁ V. W budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych 1. Roboty wodnokanalizacyjne oraz budowa rurociągów w głębokich wykopach 2. Budowa oraz remont chłodni kominowych i kominów przemysłowych 3. Prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych 4. Prace zbrojarskie i betoniarskie 5. Prace przy montażu konstrukcji metalowych na wysokości 6. Prace malarskie konstrukcji na wysokości 7. Prace przy wykonywaniu konstrukcji nadbrzeży, falochronów oraz innych budowli hydrotechnicznych w nawodnionych wykopach lub na styku woda – ląd 8. Prace cykliniarskie 9. Prace dekarskie 10. Prace kamieniarskie 11. Prace przy produkcji materiałów ogniotrwałych oraz wyrobów ceramicznych 12. Prace przy produkcji materiałów azbestowo-cementowych 13. Prace przy produkcji wyrobów z włókien mineralnych z zastosowaniem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne 14. Prace przy produkcji cementu 15. Prace przy produkcji betonu kruszywowego 16. Prace przy produkcji wapna 17. Prace przy produkcji gipsu półmokrego 18. Prace palaczy pieców do wypalania i palaczy suszarń 19. Prace przy produkcji wyrobów ze szkła kryształowego 20. Wypalanie, ściąganie i mielenie dolomitu oraz przygotowanie masy dolomitowej 21. Produkcja elementów budowlanych z pyłów dymnicowych. DziaŁ VI. W leśnictwie, przemyśle drzewnym i papierniczym 1. Prace drwali 2. Prace przy zrywce i wywózce drewna z lasu 3. Obsługa urządzeń do mechanicznego rozdrabniania drewna (produkcja rębków) 4. Prace przy suchej destylacji drewna i węgla aktywnego 5. Impregnowanie drewna metodą dyfuzyjną i ręczną oraz wybielanie wikliny 6. Impregnowanie płyt pilśniowych bardzo twardych olejami z hartowaniem 7. Prace w klejowniach z użyciem klejów zawierających rozpuszczalniki organiczne 8. Politurowanie ręczne 9. Produkcja masy zapałczanej zawierającej fosfor, dwuchromian potasu, biel cynkową, siarkę oraz dwutlenek magnezu 10. Rozdrabnianie gliny i kaolinu do produkcji ołówków 11. Wyładowywanie dyfuzorów przy ekstrakcji garbników 12. Prace ładowaczy pieców pirytowych, piecowych pirytu, aparatowych siarkowni 13. Roztwarzanie surowców włóknistych metodą siarczanową i siarczynową w oddziałach warzelni 14. Wytwarzanie kwasów i ługów warzelnych 15. Wytwarzanie chemicznych środków bielących i bielenie mas włóknistych 16. Produkcja oleju talowego i węglanu wapnia 17. Hydrotermiczna obróbka drewna. DziaŁ VII. W przemyśle lekkim 1. Obróbka surowców włókienniczych i ich przędzenie 2. Oczyszczanie i ostrzenie walców zgrzeblarek 3. Odlewanie ołowianek, lutowanie oraz formowanie grzebieni czesalniczych i urządzeń igielnych 4. Prace przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych 5. Prace na oddziałach filców i wyrobów kapeluszniczych 6. Prace na oddziałach płyt i kształtek tapicerskich oraz impregnacja wyrobów technicznych 7. Produkcja tkanin powlekanych, gumowanych i wyrobów z tych tkanin 8. Obsługa urządzeń do prasowania, klejenia i wykrawania wyrobów w przemyśle odzieżowym 9. Prace wykonywane w zakładach przetwarzających azbest 10. Prace w magazynach skór surowych (garbarnie, skup) 11. Prace przy garbowaniu i wykańczaniu skór 12. Produkcja spodów obuwniczych ze skóry, gumy i tworzyw sztucznych oraz klejenie i powlekanie tkanin obuwniczych 13. Prace przy przygotowywaniu klejów toksycznych i innych środków chemicznych do produkcji wyrobów przemysłu skórzanego 14. Prace związane ze szlifowaniem, klejeniem i wykańczaniem wyrobów przemysłu skórzanego 15. Przetwórstwo i utylizacja odpadów z tworzyw sztucznych, włókienniczych, skórzanych i makulatury. DziaŁ VIII. W transporcie i ŁĄczności Transport 1. Ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe oraz przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w transporcie 2. Prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, specjalizowanych, specjalistycznych (specjalnych), pojazdów członowych i ciągników samochodowych balastowych, autobusów o liczbie miejsc powyżej 15, samochodów uprzywilejowanych w ruchu w rozumieniu przepisów o ruchu na drogach publicznych, trolejbusów i motorniczych tramwajów 3. Prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych 4. Prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i w polskim ratownictwie okrętowym – pracownicy wpisani na listę członków załogi tych statków 5. Prace na statkach żeglugi śródlądowej (pracownicy zaliczeni do personelu pływającego, z wyjątkiem zatrudnionych sezonowo) 6. Prace na jednostkach pływających w portach morskich i w stoczniach morskich 7. Prace na torach wodnych i łowiskach morskich 8. Prace przy regeneracji paliw płynnych i oczyszczaniu wód balastowych na statkach 9. Prace rybaków morskich 10. Cumowanie statków 11. Prace przeładunkowe w portach i stoczniach (łącznie z pracami trymerów, sztauerów oraz obsługą urządzeń przeładunkowych, sprzętu zmechanizowanego i składów) 12. Prace na statkach żeglugi powietrznej oraz prace związane z bezpośrednią obsługą samolotów na płycie lotniska 13. Prace zakładowych służb kolejowych bezpośrednio związane z utrzymaniem ruchu pociągów 14. Prace konduktorów wagonów sypialnych 15. Prace przy remoncie parowozów na gorąco 16. Prace czyścicieli palenisk, popielników i dymnic parowozowych 17. Prace ratownicze brzegowych stacji ratownictwa morskiego, wykonywane na jednostkach pływających oraz z lądu. Łączność 18. Prace radiotelegrafistów, radiotelefonistów, telegrafistów i teletypistów oraz radiooperatorów kontroli emisji radiowej 19. Prace telefonistek central międzymiastowych i miejscowych w urzędach pocztowo-telekomunikacyjnych i telekomunikacyjnych 20. Montaż, konserwacja i remont linii kablowych oraz telefonicznych linii napowietrznych 21. Pracownicy poczt ruchomych 22. Prace doręczycieli przesyłek pocztowych i telegramów, którzy nie używają do pracy samochodów. DziaŁ IX. W gospodarce komunalnej 1. Prace w kanałach ściekowych 2. Oczyszczanie ścieków i filtrów otwartych 3. Prace przy wywozie nieczystości stałych i płynnych oraz prace na wysypiskach i wylewiskach nieczystości, a także prace przy pryzmach kompostowych z nieczystości miejskich 4. Prace asfalciarzy i przy gotowaniu asfaltu 5. Prace bitumiarzy i przy produkcji asfaltobetonu 6. Prace brukarzy 7. Prace kominiarzy. DziaŁ X. W rolnictwie i przemyśle rolno-spoŻywczym 1. Prace przy zakładaniu urządzeń melioracyjnych 2. Prace rybaków jeziorowych prowadzących połowy cały rok 3. Prace w fabrykach tytoniu: przenoszenie, sortowanie i rozdrabnianie tytoniu 4. Obsługa komór fermentacyjnych oraz prażarek w przemyśle tytoniowym 5. Zapakowywanie i rozpakowywanie liści tytoniu 6. Produkcja suchego lodu 7. Prace w chłodniach składowych i przyzakładowych o temperaturze wewnętrznej poniżej 0°C 8. Prace wykonywane bezpośrednio przy uboju zwierząt 9. Prace wykonywane bezpośrednio przy utylizacji surowców zwierzęcych 10. Prace przy wytwarzaniu mąki, kasz, płatków i śruty 11. Prace przy wypieku pieczywa 12. Prace przy ekstrakcji, filtracji i destylacji olejów roślinnych oraz hydrolizie białka roślinnego 13. Prace przy obsłudze pras filtracyjnych, wirówek i suszarek w przemyśle drożdżowym i piwowarskim 14. Prace przy ręcznym przerobie masy karmelowej, chałwowej i sezamowej oraz tłoczenie kuchu kakaowego na prasach 15. Prace przy bezpośredniej produkcji w zakładach przetwórstwa ryb 16. Prace przy mieleniu ziół oraz produkcji alkaloidów. DziaŁ XI. W przemyśle poligraficznym 1. Produkcja oraz obróbka materiału zecerskiego i form drukowych ze stopu drukarskiego 2. Procesy składu z zastosowaniem elektronicznych monitorów ekranowych 3. Bezpośrednia obsługa aparatów reprodukcyjnych w drukarniach oraz produkcja i obróbka drukarskich form kopiowych i form drukowych 4. Drukowanie i uszlachetnianie druków 5. Bezpośrednia obsługa maszyn i urządzeń do składania (łamania) arkuszy papieru, krajania papieru i wyrobów poligraficznych oraz do oprawy wyrobów poligraficznych w drukarniach 6. Regeneracja ksylenu i toluenu 7. Mielenie i przygotowywanie barwników, farb proszkowych i drukowych zawierających ołów i kobalt. DziaŁ XII. W sŁuŻbie zdrowia i opiece spoŁecznej 1. Prace na oddziałach: intensywnej opieki medycznej, anestezjologii, psychiatrycznych i odwykowych, onkologicznych, leczenia oparzeń oraz ostrych zatruć w bezpośrednim kontakcie z pacjentami 2. Prace w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych oraz prace lekarzy stomatologów 3. Prace w prosektoriach i zakładach anatomopatologicznych, histopatologicznych i medycyny sądowej 4. Prace w zespołach pomocy doraźnej pogotowia ratunkowego oraz medycznego ratownictwa górniczego 5. Prace w domach pomocy społecznej dla nieuleczalnie i przewlekle chorych, umysłowo upośledzonych dorosłych i umysłowo niedorozwiniętych dzieci 6. Prace przy pobieraniu prób i pomiarach w warunkach i na stanowiskach pracy szkodliwych dla zdrowia, wykonywane przez personel stacji sanitarno-epidemiologicznych oraz laboratoriów środowiskowych. DziaŁXIII. W zespoŁach formujĄcych szkŁo 1. Formowanie szkła płaskiego 2. Walcowanie szkła płaskiego 3. Formowanie wyrobów szklanych 4. Układanie wyrobów szklanych w komorowych piecach odprężalniczych 5. Prostowanie płyt szklanych 6. Zestawianie surowców szklarskich, preparacji i lepiszcz 7. Topienie szkła 8. Gięcie szkła 9. Grawerowanie szkła 10. Szlifowanie szkła 11. Polerowanie szkła 12. Maszynowe i ręczne zdobienie szkła 13. Krojenie szkła 14. Klejenie szkła 15. Produkcja szyb zespolonych 16. Produkcja luster 17. Produkcja szkła piankowego 18. Produkcja fryty i granulek szklanych 19. Produkcja mozaiki szklanej 20. Produkcja szyb refleksyjnych 21. Wytrawianie wyrobów szklanych 22. Formowanie włókna szklanego 23. Przetwórstwo włókna szklanego 24. Obróbka płomieniowa szkła 25. Produkcja wyrobów szklano-krystalicznych, agalitu i balotiny 26. Galwanizowanie wyrobów szklanych 27. Obsługa mechanicznych linii obróbczych wyrobów szklanych. DziaŁ XIV. Prace róŻne 1. Prace niezautomatyzowane palaczy i rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego 2. Prace oczyszczaczy przemysłowych kotłów parowych lub wodnych 3. Prace wykonywane w warunkach zwiększonego lub zmniejszonego ciśnienia 4. Prace narażające na działanie promieniowania jonizującego oraz prace narażające na działanie pól elektromagnetycznych w zakresie od 0,1 do 300 000 MHz w strefie zagrożenia 5. Prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia – w kartografii, montażu mikroelementów wymagającego posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych 6. Prace ekip dezynfekcyjnych, dezynsekcyjnych i deratyzacyjnych 7. Prace stroicieli instrumentów muzycznych zatrudnionych w przemyśle muzycznym 8. Prace pralniczo-farbiarskie w pralniach chemicznych 9. Bezpośrednia obsługa stacji sprężarek 10. Prace murarskie przy naprawie na gorąco pieców przemysłowych, sklepień paleniskowych w parowozach i żeliwiaków 11. Prace w suszarniach z zastosowaniem podgrzewania, jeżeli temperatura powietrza w tych suszarniach przekracza 35°C 12. Prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym 13. Prace w akumulatorowniach: opróżnianie, oczyszczanie i wymiana stężonego kwasu siarkowego i płyt ołowianych 14. Prace przy naprawie pomp wtryskowych, wtryskiwaczy i gaźników do silników spalinowych 15. Prace w zakładach naprawczych taboru kolejowego przy chemicznym myciu i czyszczeniu remontowanych części i zespołów taboru kolejowego oraz chemicznym usuwaniu powłok ochronnych 16. Prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych 17. Lakierowanie ręczne lub natryskowe – niezhermetyzowane 18. Obsługa urządzeń i narzędzi wibracyjnych lub udarowych 19. Prace przy szlifowaniu wyrobów ze szkła 20. Prace przy produkcji drobnych wyrobów ze szkła 21. Prace ratowników górskich w Górskim Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym 22. Nadzór nad pracami wykonywanymi w przywięziennych zakładach pracy przez skazanych, tymczasowo aresztowanych i umieszczonych w ośrodkach przystosowania społecznego 23. Prace funkcjonariuszy pożarnictwa 24. Kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie 25. Bieżąca konserwacja agregatów i urządzeń oraz prace budowlano-montażowe i budowlano-remontowe na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Zatrudnieni przy pracach z wykazu B

W wykazie B rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymienione zostały różne rodzaje prac, m.in. na statkach żeglugi powietrznej, w portach morskich, w hutnictwie czy też przy przetwórstwie azbestu. Katalog prac zamieszczonych w tym wykazie jest znacznie węższy niż w wykazie A, poza tym warunki, jakie trzeba spełnić, aby przejść na emeryturę z tytułu ich wykonywania, są nieco inne i bardziej zróżnicowane niż przy wykazie A. Jeśli chodzi o okres zatrudnienia w szczególnych warunkach, to dla większości prac zawartych w tym wykazie przepisy wymagają udowodnienia 15 lat takiego zatrudnienia. Jedynie dla prac wymienionych w dziale IV wykazu B (tzw. prace różne) wymagany jest 10- albo 20-letni okres ich wykonywania). W odróżnieniu od emerytury z wykazu A nie jest tu możliwe zaliczenie okresów zatrudnienia na kolei w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin. Wliczeniu nie podlegają też okresy służby w charakterze funkcjonariusza. Nie jest również możliwe zaliczenie okresów wykonywania prac z wykazu A. Podobnie jak w przypadku emerytury z wykazu A, tak i tutaj konieczne jest udowodnienie łącznego stażu ubezpieczeniowego w wymiarze 20 lat składkowych i nieskładkowych w przypadku kobiet lub 25 lat w odniesieniu do mężczyzn. Wiek emerytalny dla pracowników zatrudnionych przy pracach wymienionych w wykazie B jest zróżnicowany. W zależności od rodzaju pracy wynosi on od 50 do 55 lat dla kobiet oraz od 55 do 60 lat dla mężczyzn. Od niektórych kategorii pracowników zatrudnionych przy pracach zamieszczonych w tym wykazie przepisy wymagają również osiągnięcia wymaganego wieku emerytalnego w czasie takiego zatrudnienia albo w określonym czasie po jego ustaniu. Odnosi się to do pracowników lotnictwa, portów morskich i hutników zatrudnionych na stanowiskach wymienionych w określonych działach wykazu B. Szczegółową charakterystykę warunków wymaganych do przyznania wcześniejszej emerytury, jakie powinni spełnić pracownicy zatrudnieni przy określonych pracach z wykazu B, prezentujemy w tabeli.

Dla zatrudnionych w szczególnym charakterze

Kategorie pracowników, którzy wykonywali pracę w szczególnym charakterze i którzy mogą ubiegać się o wcześniejszą emeryturę z tego tytułu, wymienia art. 32 ust. 3 ustawy emerytalnej. Zgodnie z tym przepisem, za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się: • pracowników organów kontroli państwowej, • pracowników organów administracji celnej, • pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną, • dziennikarzy zatrudnionych w redakcjach dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo fotograficznych, objętych układem zbiorowym pracy dziennikarzy, • nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską, • żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Służby Celnej, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej, • pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej. Warunki uzyskania wcześniejszej emerytury wymienione są we wspomnianym rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze są zróżnicowane w zależności od rodzaju wykonywanej pracy.

Pracownicy organów kontroli państwowej

Pracownicy organów kontroli państwowej (np. Najwyższej Izby Kontroli) mogą przejść na omawianą emeryturę po spełnieniu trzech warunków. Po pierwsze, muszą osiągnąć wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Po drugie, wiek ten muszą ukończyć w czasie zatrudnienia w tych organach. Ponadto, muszą udowodnić wymagany okres składkowy i nieskładkowy (20 lat dla kobiet lub 25 lat dla mężczyzn), w tym co najmniej 15 lat pracy w organach kontroli państwowej.

PRZYKŁAD 3 Pan Roman przez 3 lata był funkcjonariuszem Służby Więziennej. Po zwolnieniu ze służby pracował (na pełnym etacie) przez 10 lat jako kierowca autobusu (praca wymieniona w wykazie A), a następnie przez 3 lata w porcie morskim na stanowisku dźwigowego przeładunkowych urządzeń portowych. Ustalając prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie wykazu A, ZUS zaliczył mu wszystkie wymienione okresy (łącznie 16 lat).

Pracownicy organów administracji celnej

Ta grupa pracowników również musi spełnić trzy warunki. Należą do nich: • osiągnięcie wieku emerytalnego wynoszącego 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, • ukończenie ww. wieku w czasie zatrudnienia w organach administracji celnej, • udowodnienie wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego (20 lat dla kobiet lub 25 lat dla mężczyzn), w tym co najmniej 15 lat pracy w organach administracji celnej.

Pracownicy wykonujący działalność twórczą lub artystyczną

Wcześniejszą emeryturę mogą uzyskać tylko tacy pracownicy wykonujący działalność twórczą lub artystyczną, dla których określony został w przepisach wspomnianego rozporządzenia wymagany wiek emerytalny. Wynosi on: • 40 lat dla kobiet i 45 lat dla mężczyzn (w przypadku tancerza, akrobaty, gimnastyka, ekwilibrysty, kaskadera), • 45 lat dla kobiet i 50 lat dla mężczyzn (w przypadku solisty wokalisty, muzyka grającego na instrumentach dętych, tresera zwierząt drapieżnych), • 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn (dla artysty chóru, żonglera, komika cyrkowego, aktora teatru lalek), • 55 lat dla aktorki i dyrygentki, • 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn (w przypadku muzyka grającego na instrumentach smyczkowych, perkusyjnych oraz klawiszowych, operatora obrazu filmowego i fotografika). Drugim warunkiem, jaki muszą spełnić wymienione grupy twórców i artystów, jest udowodnienie wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego (20 lat dla kobiet lub 25 lat dla mężczyzn), w tym co najmniej 15 lat działalności twórczej lub artystycznej. Należy podkreślić, że na warunkach określonych dla pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną, na emeryturę przechodzą również ci twórcy i artyści, którzy wykonują w tym zakresie własną działalność twórczą lub artystyczną i są z tego tytułu ubezpieczeni. Wynika to z art. 33 ustawy emerytalnej.

PRZYKŁAD 4 Pan Janusz pracował przez 16 lat jako aktor filmowy i teatralny. Udowodnił 26 lat składkowych i nieskładkowych, a niedawno ukończył 60 lat. Mimo to, nie będzie mógł przejść na wcześniejszą emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach, gdyż przepisy rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego nie wymieniają aktora wśród osób uprawnionych do tego świadczenia, stwarzając jedynie aktorkom możliwość uzyskania wcześniejszych uprawnień emerytalnych z tytułu wykonywanego zawodu.

PRZYKŁAD 5 Pan Roman udowodnił 30 lat składkowych i nieskładkowych, w tym ponad 15 lat pracy dziennikarskiej. Dziennikarzem radiowym (objętym układem zbiorowym pracy) był w latach 1983-1997. W dacie ukończenia wcześniejszego wieku emerytalnego przewidzianego dla mężczyzn, tj. 60 lat (miało to miejsce w 2005 roku) nie wykonywał więc pracy dziennikarskiej. W połowie 2006 roku powrócił do pracy w redakcji i wykonywał ją do końca 2006 roku. W grudniu 2006 r. zgłosił wniosek o wcześniejszą emeryturę. Ponieważ wykonywał wówczas pracę dziennikarską i spełnił pozostałe warunki, ZUS przyznał mu to świadczenie.

Dziennikarze

Wcześniejszą emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze mogą uzyskać również dziennikarze zatrudnieni w redakcjach dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo fotograficznych. Świadczenie to przysługuje im jednak tylko wówczas, gdy zostali objęci układem zbiorowym pracy dziennikarzy. Przepisy nie precyzują, jakiego typu układem zbiorowym pracy musi być objęty dziennikarz. W związku z tym, przy ustalaniu uprawnień emerytalnych ZUS uznaje, że może być to zarówno ponadzakładowy, jak i zakładowy układ zbiorowy pracy. Może to być również część układu zbiorowego zawartego dla pracowników danego zakładu pracy. Ważne, aby objęcie układem zbiorowym pracy miało miejsce w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej. Nie ma natomiast znaczenia, czy osoba ubiegająca się o emeryturę jest objęta tym układem w dniu spełnienia ostatniego z warunków wymaganych do przyznania emerytury, ani tym bardziej w czasie ubiegania się o to świadczenie w ZUS. Przepisy wymagają, aby dziennikarz ubiegający się o wcześniejszą emeryturę spełnił trzy warunki, tj.: • osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, • ukończył ww. wiek w czasie wykonywania pracy dziennikarskiej, • udowodnił wymagany okres składkowy i nieskładkowy (20 lat dla kobiet lub 25 lat dla mężczyzn), w tym co najmniej 15 lat pracy dziennikarskiej. W jednym przypadku ZUS odstępuje od wymogu spełnienia drugiego z wymienionych warunków. Ma to miejsce wówczas, gdy osoba zainteresowana w dniu ukończenia wcześniejszego wieku emerytalnego nie wykonywała pracy dziennikarskiej, ale była zatrudniona jako dziennikarz w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę.

PRZYKŁAD 6 Pan Grzegorz pracował w szczególnych warunkach w transporcie. W 1999 roku często chorował, otrzymując, w sumie przez 6 miesięcy, początkowo wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, a następnie zasiłek chorobowy. Z kolei w 2004 roku, przez trzy miesiące, przebywał na urlopie bezpłatnym. W każdym z lat zatrudnienia wykorzystał również w całości urlop wypoczynkowy. Przy ustalaniu długości okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach ZUS uwzględni mu jedynie okresy wykonywania zatrudnienia oraz urlopu wypoczynkowego. Nie będą natomiast zaliczone okresy, za które zostało mu wypłacone wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy oraz zasiłek chorobowy, a także okres, w którym przebywał na urlopie bezpłatnym.

Nauczyciele i wychowawcy

Wcześniejszą emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze mogą również uzyskać nauczyciele, wychowawcy lub inni pracownicy pedagogiczni wykonujący pracę nauczycielską określoną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.). Muszą w tym celu spełnić dwa warunki, tj.: • osiągnąć wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, • udowodnić wymagany okres składkowy i nieskładkowy (20 lat dla kobiet lub 25 lat dla mężczyzn), w tym co najmniej 15 lat pracy nauczycielskiej wymienionej w art. 1 Karty Nauczyciela. Omawiana grupa zawodowa może również starać się o emeryturę bez względu na wiek przewidzianą w Karcie Nauczyciela. Warunki wymagane do jej otrzymania, a także wykaz placówek pedagogicznych, w których zatrudnienie uprawnia zarówno do jednej, jak i do drugiej emerytury, przedstawimy w dalszej części dodatku.

Żołnierze zawodowi i funkcjonariusze

Uprawnienia do wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze (na podstawie art. 32 ust. 3 pkt 6 ustawy emerytalnej) mogą również nabyć żołnierze zawodowi oraz funkcjonariusze: Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Służby Celnej, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej. Tym grupom zawodowym zagwarantowano zrównanie dla celów emerytalnych służby z pracą w szczególnym charakterze. Żołnierze i funkcjonariusze, aby uzyskać omawianą emeryturę, muszą: • osiągnąć wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn w czasie służby bądź w czasie zatrudnienia wykonywanego po zwolnieniu z tej służby, bądź w ciągu 5 lat po zwolnieniu ze służby lub ustaniu zatrudnienia, • udowodnić okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat tej służby. Należy podkreślić, że żołnierze zawodowi lub funkcjonariusze pozostałych służb mundurowych nie mogą uzyskać wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, jeśli mają ustalone prawo do emerytury wojskowej lub policyjnej. Przypomnijmy, że emerytura taka przysługuje im wówczas, gdy w dniu zwolnienia ze służby posiadają przynajmniej 15 lat tej służby liczonej z okresami równorzędnymi.

Pracownicy jednostek ochrony przeciwpożarowej

Wcześniejszą emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze mogą uzyskać pracownicy tych jednostek ochrony przeciwpożarowej, które są wymienione w art. 15 pkt 1a-5 i 8 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 147, poz. 1229 z późn. zm.). Chodzi więc o pracowników: • jednostek organizacyjnych wojskowej ochrony przeciwpożarowej, • zakładowej straży pożarnej, • zakładowej służby ratowniczej, • gminnej zawodowej straży pożarnej, • powiatowej (miejskiej) zawodowej straży pożarnej, • terenowej służby ratowniczej, • innych jednostek ratowniczych. Wymienione grupy pracowników mogą uzyskać wcześniejszą emerytury po spełnieniu następujących warunków: • osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego: – 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn albo – 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn, jeżeli orzeczono trwałą niezdolność do pełnienia służby (wykonywania zatrudnienia) w jednostkach ochrony przeciwpożarowej, • osiągnięciu wieku emerytalnego w czasie pełnienia służby (wykonywania zatrudnienia) w jednostkach ochrony przeciwpożarowej) albo w czasie zatrudnienia wykonywanego po zwolnieniu ze służby (ustaniu zatrudnienia) w tych jednostkach (warunek ten nie jest wymagany, jeżeli zainteresowany został zwolniony ze służby lub z pracy, którą wykonywał po zwolnieniu ze służby lub ustaniu zatrudnienia w jednostkach ochrony przeciwpożarowej, z powodu inwalidztwa), • udowodnieniu wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego (20 lat dla kobiet lub 25 lat dla mężczyzn), w tym co najmniej 15 lat służby (zatrudnienia) w jednostkach ochrony przeciwpożarowej przy wykonywaniu czynności o charakterze operacyjno-technicznym.

Jakich okresów ZUS nie zaliczy

Ustalając okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ZUS nie uwzględnia okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia na wypadek choroby lub macierzyństwa. Chodzi o okresy: • niezdolności do pracy, • usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za które w okresie od dnia 15 listopada 1991 r. do dnia 24 lipca 1992 r. wypłacono nauczycielowi na podstawie Karty Nauczyciela wynagrodzenie za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy, np. z powodu choroby, a w odniesieniu do wynagrodzenia wypłaconego nauczycielowi w czasie urlopu macierzyńskiego, za okres od dnia 15 listopada 1991 r. do dnia 31 lipca 1992 r., • urlopu dla poratowania zdrowia, • urlopu szkoleniowego, • przebywania nauczycieli na urlopie na dalsze kształcenie się, • pozostawania nauczycieli w stanie nieczynnym. Zaliczeniu nie podlegają również okresy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. zasiłki: chorobowy, macierzyński, opiekuńczy bądź świadczenie rehabilitacyjne. Przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ZUS nie uwzględnia również – niezależnie od okresu, w jakim zostały przebyte – okresów urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego oraz służby wojskowej. Należy natomiast podkreślić, że w związku ze skreśleniem od dnia 1 listopada 2005 r. pkt. 2 w art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej, nauczycielowi urlopowanemu na podstawie ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 79, poz. 854 z późn. zm.) uwzględnia się okres tego urlopowania przy ustalaniu okresów zatrudnienia w szczególnym charakterze. Do okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ZUS zalicza również, w stosunku do wszystkich osób uprawnionych do tego świadczenia, okresy urlopu wypoczynkowego.

Dla urodzonych w latach 1949–1968

Podobnie jak w przypadku emerytury pracowniczej, tak również w odniesieniu do emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ustawodawca przewidział możliwość uzyskania uprawnień nie tylko przez urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., ale również przez urodzonych w latach 1949-1968, jeśli wszystkie wymogi do jej uzyskania spełnią do końca 2007 roku oraz nie przystąpiły do OFE. Osoby, które do końca 2007 r. nie ukończą wymaganego wcześniejszego wieku emerytalnego, mają jeszcze jedną możliwość uzyskania emerytury wcześniej niż w wieku 60 lat dla kobiet lub 65 lat dla mężczyzn. Przewiduje ją art. 184 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego przewidzianego dla osób zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, górników oraz kolejarzy, jeśli 1 stycznia 1999 r. posiadali oni wymagany okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz 20-letni – w przypadku kobiet i 25-letni w przypadku mężczyzn okres składkowy i nieskładkowy. Emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego. Ponadto ustawodawca nie zniósł w przypadku tej emerytury warunku rozwiązania stosunku pracy, który dotyczy osób będących pracownikami. Należy jednak podkreślić, że emerytura przewidziana w art. 184 ustawy emerytalnej zostanie obliczona według zasad obwiązujących przy nowej emeryturze, a więc na ogół mniej korzystnych od obecnie obowiązujących. Dla niektórych kategorii zawodowych spośród osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. zostaną w przyszłości ustanowione tzw. emerytury pomostowe. Tak więc część osób z tej grupy wiekowej, które nie zdołają do końca 2007 r. spełnić warunków wymaganych do uzyskania wcześniejszej emerytury, a nie będą spełniały również warunków do emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, będzie miało możliwość nabycia wcześniejszych uprawnień emerytalnych również po tej dacie. W tej chwili trudno jednak przewidzieć, jakie grupy zawodowe i na jakich zasadach otrzymają emerytury pomostowe.

Kliknij, aby powiększyć